پروژه‌های تئاتر درمانی در حین مراحل آماده‌سازی شکل می‌گیرند

نمایش «ساعت پنج شد بابا» به کارگردانی گلنار اکبری که روز 24 بهمن‌ماه در سومین روز سی‌و‌هفتمین جشنوارۀ بین‌المللی تئاتر فجر در بخش میهمان ساعت 16 و 18 در تالار استاد انتظامی خانه هنرمندان ایران روی صحنه رفت، اثری در حوزۀ تئاتر درمانی است و نقش آفرینی‌های آن را هنرمندان کم‌توان بر عهده داشتند.

گلنار اکبری در گفت‌وگو با ایران تئاتر در خصوص محتوای این  نمایش اظهار کرد: بن مایۀ «ساعت پنج شد بابا» دربارۀ تنهایی آدم‌ها است و داستان خانواده‌ای را روایت می‌کند که مراسمی را پیش رو دارند و با ورود میهمان‌ها اتفاقاتی برای آن‌ها پیش می‌آید. مدت‌ها به دنبال متنی بودم که برای اجرا توسط هنرمندان کم‌توان مناسب باشد و با مطالعه نمایشنامۀ حسین فضل الهی متوجه شدم که این متن به لحاظ مفهوم و درونمایه با فضای ذهنی معلولین قرابت زیادی دارد. البته این نمایشنامه هیچ ارتباط مستقیمی با مسائل معلولین ندارد و روابط معمول میان آدم‌ها را روایت می‌کند؛ در واقع تنها یکی از شخصیت‌های نمایش است که به دلیل وضعیت ذهنی و روانی تا اندازه‌ای در شرایط ویژه قرار دارد.

او دربارۀ هنرمندانی که در این نمایش نقش‌آفرینی می‌کنند، گفت: هنرمندانی که در این نمایش ایفای نقش می‌کنند، بیشتر از 15 سال است در عرصه نمایش فعالیت دارند و پیش از این نیز در نمایش‌های متعددی حضور داشته‌اند. من هم از حدود 5 سال قبل با آن‌ها آشنایی دارم و در این مدت فعالیت‌هایی را به طور مشترک صورت داده‌ایم وکار بر روی نمایش «ساعت پنج شد بابا» را هم از یک سال پیش آغاز کردیم. بازیگران این نمایش دچار معلولیت‌های متفاوتی هستند؛ یکی از آن‌ها معلول جسمی ذهنی، فلج مغزی 50 درصد و دیگری سندرم دان است. پایان‌نامه من در مورد تئاتر درمانی بود و به دنبال مطالعاتی که در این زمینه داشتم به کار در این حیطه علاقه بیشتری پیدا کردم. از همان زمان دوست داشتم با این بچه‌ها تئاتر کار کنم و جامعه هدفم آن‌ها باشند. می‌خواستم از علم و آموخته‌هایم در این راه استفاده کنم و به صورت عملی تجربه تأثیر تئاتر روی معلولان را داشته باشم.

این هنرمند در ارتباط با تجربۀ آماده‌سازی نمایش «ساعت پنج شد بابا» بیان کرد: کار بر روی این نمایش تجربه‌ای شیرین ولی در عین حال بسیار دشوار بود. واقعیت این است که وقتی کار با افراد کم‌توان را انتخاب می‌کنیم انتظار دشواری‌ها و حتی پیش آمدهای غیرمنتظره بسیاری را داشته باشیم. اساساً آماده‌سازی اثری با مشارکت معلولین نیاز به زمان زیادی دارد تا طی آن به رشد و هماهنگی برای درک بن‌مایه‌های اثر و همینطور توانمندی‌های لازم دست پیدا کنیم. در بسیاری موارد لازم است تا در چنین تجربه‌هایی کار را از مقدمات اولیه تئاتر شروع کنیم و پیش برویم. البته منظور از این حرف این نیست که سهم هنرمندان کم‌توان را در آماده‌سازی نمایش‌ها انکار کنیم؛ مسئله این است که پروژه‌های مبتنی بر تئاتر درمانی اساساً در حین مراحل آماده‌سازی است که به توانمندی‌های لازم برای اجرای آثار منجر می‌شوند و نتیجۀ نهایی تا اندازۀ زیادی حاصل روش‌ها و شیوه‌هایی است که هنرمندان کم توان را قادر می‌سازد تا به کیفیت‌هایی که به عنوان اهداف پروژه تعریف شده دست پیدا کنند. به این ترتیب در حقیقت همین توانمندی‌ها و کیفیت‌ها در ادراک مسائل و توانمندی در بروز آن‌ها است که کارکرد اصلی تئاتر درمانی محسوب می‌شود. این دست تاثیرات هنر نمایش را که حتی در مسائل روزمرۀ هنرمندان کم توان قابل مشاهده است به هیچ وجه نمی‌توان انکار کرد. همین که یک معلول برای تمرین تئاتر از خانه بیرون می‌آید، احساس می‌کند نقش مهمی به او داده‌اند و وظایف تاثیرگزاری دارد، حس خوبی پیدا می‌کند و این احساس و اعتماد به نفس در زندگی شخصی او تأثیر مستقیم دارد. این افراد بازیگرانی نیستند که برای کارگردان پیشنهاد ویژه‌ای داشته باشند و مسئولیت شکل دادن به نمایش تا اندازۀ زیادی برعهده کارگردان خواهد بود.

اکبری در پایان سخنانش گفت: من در کرمانشاه کلاس بازیگری دارم و در رادیو و نمایش‌های خیابانی هم از همین افراد معلول علاقه‌مند به تئاتر استفاده می‌کنم. یکی از هدف‌های اصلی من این بود که تئاتر را به صورت کاربردی تجربه کنم. معلولان با محدودیت‌های زیادی روی صحنه می‌روند و کارشان خیلی سخت است. آن‌ها از تماشاگر انرژی مثبت می‌گیرند و من می‌خواهم این کنش متقابل بین تماشاگر و بازیگران معلول نمایش ایجاد شود. امیدوارم بتوانم فعالیت‌هایم را در همین حیطه ادامه دهم و برای جامعه معلولان هرچند کوچک، تأثیر مثبت بگذارم.

گفتنی است؛ بازیگران نمایش "ساعت پنج شد بابا"؛ شنو قادری، مرتضی محبوبی و هاشم پورمحمدی هستند.