نگاهی به نمایشگاه «لحظۀ جادویی» در موسسۀ صبا
جلوههای دیداری تئاتر در مسابقه عکس و پوستر فجر 37
ایران تئاتر: آنچه در نمایشگاه مسابقه عکس و پوستر سیوهفتمین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر به عنوان بخشی از تصویر عمومی عکاسی و طراحی تئاتر امروز آشکار شد، میتواند به شناسایی رویکردهایی عمده در این زمینه منجر شود.
نمایشگاه «لحظۀ جادویی» جشنواره سیوهفتم تئاتر فجر شامل بخش عکس با مدیریت سیامک زمردی مطلق و بخش پوستر با مدیریت ابراهیم حسینی، در نگارخانههای استاد فرشچیان و استاد لرزاده موسسه فرهنگی، هنری پژوهشی صبا به نمایش درآمد.
بخش عکس نمایشگاه «لحظهی جادویی» شامل ۶۴ عکس از ۴۵ عکاس و بخش پوستر این نمایشگاه شامل ۶۶ پوستر از ۳۴ طراح و ۵ مجموعه پوستر از ۴ طراح بود.
نمایشگاه آثار برگزیده مسابقه پوستر سیوهفتمین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر نیز ۶۶ پوستر از ۳۴ طراح و ۵ مجموعه پوستر از ۴ طراح را شامل میشد.
آثار نمایشگاه مسابقه پوستر
در نگاهی به آثار ارائه شده در نمایشگاه پوستر سیوهفتمین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر گرایشهایی در رویکرد طراحان به طراحی پوسترها قابل شناسایی بود.
پوستر نمایش « مالی سویینی» اثر آرش طرقی طرحی الگوریتمیک را که در مجموع به تصویری انتزاعی منجر میشد، در این اثر دنبال کرده بود . رویکرد انتزاعی در طراحی پوسترها در این نمایشگاه نمایندگان بیشتری هم دارد؛ پوستر نمایش « مویرگ» اثر امید افرند یکی از اینها بود که یک «کی یو آر کد» را به عنوان عنصر اصلی در طراحیاش جای گذاری کرده بود.
اثر امیر صادقی طراح پوستر نمایش « از خط زرد فاصله بگیرید» در این نمایشگاه طرحی مینیمالیستی را ارائه داد که به سادگی و تنها به یک تاش رنگی در زمینه ای نسبتاً خنثی خلاصه شده بود.
پوستر نمایش « پرده خانه» اثر الهام همت رجوعی به عناصر هنرهای سنتی ایران را دستمایه قرار داده بود که از سویی با مناسک سنتی و آیینی ایران ارتباط داشت و از سوی دیگر یادآور جلوههای تصویری هنرهای سنتی بود. اثر دیگر الهام همت در این نمایشگاه پوستری برای نمایش «سرایدار» بود که اگرچه فضایی مدرن داشت اما در اجرا و به لحاظ تکنیک طراحی مبتنی بر دوخت مشابهتهایی با پوستر دیگر او داشت.
تعدادی از طراحان حاضر در این نمایشگاه هم رویکردی نمادگرایانه را در طراحی دنبال کرده بودند. در پوستر نمایش « ریچارد سوم» از امیر رجبی تاج پادشاهی به عنوان طعمه در تله ای قرار داشت و تمثیلی از موقعیت پیچیده و دشوار شخصیت نمایش ارائه میداد. جواد علیخوئیان در پوستر « رومئو و ژولیت» لیوان شیشه ای شکسته ای را به عنوان نمادی از ناکامی ارائه داده بود و در پوستر نمایشهای « دریاچه قو» و « پیانیستولوژی»نمادهای دیگری را به نمایش گذاشت. سروش حیدری طراح پوستر نمایشهای « دختر یانکی» و « چمدان» عناصری چون ماشین تایپ را برای بازتاب درونمایه این نمایشها انتخاب کرده بود. مهدی افشار هم در اغلب پوسترهایش در این نمایشگاه از جمله « ایستاده، منتظره، پیچیده، نیامده»، « هاراگیری»، « خانه نمزده»، « آل کلاسیکو» و « خدای کشتار» چنین رویکردی نمادپردازانه را پی گرفته بود.
تصویرسازی در طراحی پوستر نمایشها هم از رویکردهایی بود که از سوی تعدادی از طراحان حاضر در این نمایشگاه شاهد بودیم. پوستر نمایشهای « نقاشی اشر» و « دینید اینچ» اثر پرناز کریمی از این دست آثار بود که در تصویرسازی ترکیبی از عناصر روایت شکل گرفته بود.
تایپوگرافی به عنوان یکی از گرایشهای نو در طراحی پوسترهای تئاتر در این نمایشگاه هم نمایندگانی داشت. سعید طامهری زاده در پوستر « آدمها گوشت گرگ نمیخورند»، سیامک توده فلاح در پوستر « مرگ قو» و سیاوش تصاعدیان در پوستر نمایش « قربانگاه» از نمونههای چنین رویکردی است که عناصر نوشتاری را مبنای طراحی آثارشان قرار داده بودند.
رویکرد ساختارگرایانه در طراحی پوسترهای تئاتر در مجموعۀ ارائه شده در این نمایشگاه اگرچه چندان پرتعداد نبود، اما به اشکال مختلفی ظاهر شد. یکی از نمایندگان شاخص این رویکرد در نمایشگاه پوستر نمایش « پرس» اثر حامد شجاعی بود. مجموعه پوستر نمایشهای «دستورالعملهای پرواز» و « نامبرده» از فرهاد فزونی را هم از جهاتی میتوان در رده آثار ساختارگرا شناسایی کرد. همچنین نیما پیراسته بروجنی در پوستر نمایش«دام»، مهسا غفوریان در پوستر نمایش «آدیداس» و مهدی اسدی تبار در پوستر سومین جشنواره تئاتر خیابانی شهروند سقز جنبههایی از ساختار گرایی را در آثارشان دنبال کرده بودند.
سوررئالیسم و ذهنگرایی در طراحی پوستر هم از جمله گرایشهایی بود که در میان آثار ارائه شده در این نمایشگاه نمایندگانی داشت. از جمله این آثار میتوان به پوستر نمایش « چریکه ته وار» اثر علی آقا حسین پور، پوستر نمایش « کوران» اثر علیرضا عسکری فر، همچنین مجموعۀ پوسترهای کمال کچوئیان شامل «کلنل»، «یک زندگی بهتر»، «طپانچه خانم» و «نظام آباد» اشاره کرد.
رجوع به زیبایی شناسی اعلانهای تبلیغاتی مطبوعاتی در دهههای 40 و 50 شمسی هم در این نمایشگاه در نمونههایی چون پوستر نمایش «بولشویک» اثر محمد افشار، همچنین پوستر نمایش «منسوخ» اثر یونس دهقانی قابل مشاهده بود.
علیرغم تمامی گرایشهای یاد شده در آثار این دوره از مسابقه پوستر جشنواره فجر، شیوههای شخصیتری نیز در تعدادی از پوسترهای طراحان این بخش مشاهده میشد. خیام مویدی در چهار پوستر از نمایشهای «مصاحبه»، «کائوس»، « غرش خونابه در کالبد زمین» و « کاجها میدانند نام این نمایش چیست» که در این مجموعه به نمایش گذاشت، فضای بصری استیلیزهای را ارائه داد. رضا چاوشی در پوستر نمایشهای «کوسهها»، «روزهای بی باران» و « مرد شده» جلوههای حسی بصری را دنبال کرده بود و سعید رضوانی در پوستر نمایشهای «نادیدنی»، چشم بر هم زدن» و «تیولا» شیوههای متنوعی را به کار گرفته بود.
آثار بخش عکس سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر
آثار ارائه شده در نمایشگاه مسابقه عکس سی و هفتمین جشنوارۀ بینالمللی تئاتر فجر با در نظر گرفتن اقتضائاتی که به طور کلی در عکاسی تئاتر حاکم است، بنا به وظیفه ذاتی خود در بخش بزرگی از کارکردهایش در این مسیر گام برمیداشت. اما این کارکردهای بنیادین عکاسی تئاتر که از جمله اصلیترین آنها میتوان به جنبههای سندی عکسهای تئاتر، همچنین بازنمایی مختصات اجرایی نمایشها اشاره کرد، مانع از این نشده بود تا عکاسی تئاتر و از جمله آثار حاضر در این نمایشگاه از خلاقیتها و نظرگاههای فردی عکاسان بی بهره باشند.
به این ترتیب در توصیف آنچه در این نمایشگاه به عنوان بخشی از تصویر عمومی عکاسی تئاتر امروز ما در اختیار میگذارد، میتوان به رویکردهایی عمده در این زمینه اشاره کرد.
اولین امکان برای دریافتن اینکه عکاسان حاضر در این رویداد چگونه گرایشهای عکاسانۀ خود را در آثار این نمایشگاه بروز دادند، در نحوۀ انتخاب آثار از سوی این هنرمندان قابل شناسایی بود. واضح است که عکاسان تئاتر در طول سال به تهیه عکس از نمایشهای بسیاری مبادرت میکنند و در نهایت از میان همه این آثار دست به انتخاب تعداد محدودی از آنها برای ارسال به این مسابقه خواهند زد. بر این اساس انتخابی که عکاسان در این زمینه صورت میدهند خود تا اندازه ای بیانگر گرایشهایی است که این هنرمندان در عکسهای خود بازتاب میدهند.
در این زمینه اشاره به مصداقهای واضح از آثار این نمایشگاه میتواند تا اندازه ای روشنگر باشد. تبسم ارگی، مریم اصلانی، پریناز آل آقا، شیوا خدابخش و پریچهر ژیان از هنرمندان راه یافته به این مسابقه به نظر میرسد از جهاتی به ویژگیهای بیانی و ضرباهنگ بدن بازیگر توجه دارند. پریسا اکبری، امیر قیومی، رضا مظفری منش و کاوه کرمی در آثاری که برای حضور در این مسابقه انتخاب کرده بودند، نشانههایی از توجه مشخص به جلوههای بصری را بروز دادند. فرمگرایی به عنوان یکی از رویکردهای شاخص در هنر عکاسی در این نمایشگاه هم نمایندگانی پرتعداد داشت. مرجانه پورحسین، مریم تختکشیان، سمانه جویا، مهدی رضایی، سید ضیاالدین صفویان، المیرا مجابی، کیارش مسیبی، رامونا میریان و مهدی نصیری از جمله عکاسان حاضر در این نمایشگاه هستند که این خصیصه در آثارشان نمود چشمگیرتری پیدا کرده بود.
تمرکز بر فضا و اتمسفر صحنه تئاتر هم از دیگر گرایشهای عمده ای بود که به نظر میرسد تعدادی از عکاسان حاضر در این مسابقه از جمله مونا تهرانی موید، فرهاد جاوید، کامران چیذری، ساناز دریایی، حمید رضایی، سید امیر رضا ریاضی، محمد صادق زرجویان، لیلی صدیق و مریم قهرمانی زاده را بیشتر به خود جلب کرده بود.
و بالاخره همچنان که انتظار میرود، تعدادی از عکاسان حاضر در نمایشگاه عکس سی و هفتمین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر نشانههایی از تمایل به رویکردهای شخصی تر را در آثارشان ارائه داده بودند که از جملۀ این هنرمندان میتوان به یاسمن پولادیها، سهیل صحرانورد و سام مقدم خمسه اشاره کرد که آثارشان در این مجموعه با توجه ویژه به کارکردهایی چون ترکیب بندی و اختصارگرایی در بیان عکاسانه ارائه شد.
در پایان این بحث، آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که یادآوری نکات مورد اشاره در ارتباط با گرایشهای رایج در میان عکاسان تئاتر، به این معنی نخواهد بود که آثار مورد اشاره تنها در این گرایشها خلاصه میشوند؛ و باید در نظر داشت که عکسهای ارائه شده در این نمایشگاه علاوه بر این گرایشها همچنان به کارکردهای بنیادی عکاسی تئاتر که نزدیک شدن به زبان اجرایی آثار نمایشی و بازتاب رخدادهای صحنه نمایش است، وفادار ماندند و در این خصوص نیز نقش خود را ایفا کردند.