درباره اهمیت حضور بازیگران تئاتر در سینما و تلویزیون

رضا آشفته
بازیگران تئاتر در یک برهه زمانی به سمت تلویزیون و سینما رفته‌اند که کاملاً بنابر ضرورت بوده و در ضمن این کوچ و مهاجرت بانی ارتقاء سطح کیفی آثار هنری در این مدیوم‌های مدرن شده است.
اگر امروز سری به سریال‌های در حال پخش بزنیم، درمی‌یابیم که در اکثر سریال‌های موفق حضور چند بازیگر شاخص تئاتری قطعی است. در سریال ساعت شنی به کارگردانی بهرام بهرامیان که از شبکه یک پخش می‌شود، بازیگرانی مانند داریوش ارجمند، رؤیا نونهالی، آزیتا حاجیان و غیره همگی از پیشینه تئاتری برخوردارند و هم‌چنان به عنوان بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر بر فعالیت خود ادامه می‌دهند. این سه به طور کامل از تئاتر دل نکنده‌اند اما در صورت خوب بودن شرایط تئاتر به آن سر می‌زنند. رؤیا نونهالی برای آخرین بار در نمایش "اورفه" به کارگردانی محسن حسینی در سال 83 بازی کرد، داریوش ارجمند در حوزه هنری در زمینه تدریس بازیگری تئاتر فعال است و شاید آخرین بازی‌اش در تئاتر به سال 76 و اجرای "دندون طلا" به کارگردانی داود میرباقری برگردد. آزیتا حاجیان هم پس از کارگردانی نمایش "یک زن، یک مرد" در سال 84 تاکنون چند ایده اجرایی داشته که هیچ یک از آن‌ها عملی نشده است.
در همین سال اخیر بازی علی نصیریان در سریال میوه ممنوعه، به عنوان یک تئاتری یادآور بسیاری از نکات جالب از حضور این هنرمندان ممتاز کشورمان در آثار تلویزیونی بوده است. او که به همراه عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، عباس جوانمرد و بسیاری از نخبگان بازیگری در سال 1337 برای اولین بار در نمایش‌های زنده در تلویزیون شبکه 3 فعالیت می‌کردند،‌ از این تاریخ زمینه حضور بازیگران تئاتر در رسانه تلویزیون را فراهم کردند. هم‌چنین همین هنرپیشگان به صورت دسته‌جمعی در سال 48 با بازی در فیلم "گاو" داریوش مهرجویی، زمینه‌ساز حضور نخبگان تئاتر در آثار سینمایی –به ویژه آثار ممتاز و هنری- شدند.
عزت‌الله انتظامی در کتاب جادوی صحنه درباره چگونگی فعالیت بازیگران تئاتر در تلویزیون می‌گوید: در سال 1337 عباس جوانمرد طرحی را مبنی بر اجرای تئاتر زنده، به تلویزیون ثابت پاسال داد. او معتقد بود که گر چه تلویزیون ممکن است به تئاتر در جهان لطمه بزند ولی در ایران می‌توان کمک بزرگی به هنر تئاتر باشد و سبب شود که هنر تئاتر همگانی شده و تماشاگران با تئاتر انس بگیرند.
به پیشنهاد عباس جوانمرد شش گروه تئاتر تلویزیونی در اداره هنرهای دراماتیک تشکیل شد که این شش گروه به سرپرستی شش نفر هر هفته یک برنامه زنده اجرا می‌کردند. پخش تئاتر از تلویزیون از فروردین 1337 به طور منظم آغاز شد.
طی دو سال مردم روزهای دوشنبه و بعد چهارشنبه به دیدن تئاتر عادت کردند و بر طبق نظرخواهی از مردم، تئاتر تلویزیونی بهترین برنامه تلویزیونی شناخته شد. شرط اصلی در این نمایش‌ها اجرای کارهای ایرانی بود.
داستان سینمایی شدن فیلم "گاو" هم به تئاتر این متن برمی‌گردد. غلامحسین ساعدی گاو را از مجموعه عزاداران بیل برداشته و یک نسخه نمایشی از آن تنظیم کرده بود. گویا جعفر والی که متخصص اجرای متن‌های غلامحسین ساعدی بود، این متن را در تالار 25 شهریور (سنگلج) اجرا می‌کند. بعدها داریوش مهرجویی که تحصیلکرده فلسفه در آمریکا بوده،‌با دیدن این متن تحت تأثیر قرار می‌گیرد و به طور جدی تصمیم می‌گیرد که از آن یک نسخه سینمایی تهیه کند. بازیگران همین تئاتر در یک لوکیشن طبیعی در نزدیکی‌های الموت قزوین مستقر می‌شوند و فیلم "گاو" تولید می‌شود. حضور عزت الله انتظامی، علی نصیریان،‌جعفر والی،‌ محمود دولت آبادی و دیگران در "گاو" جاودانه شده است، و این خود زمینه حضور بازیگران جدی تئاتر را در دیگر آثار جدی سینمایی فراهم کرد.
به این ترتیب سریال‌ها و فیلم‌ها هم وقتی با گروهی از بازیگران شاخص تئاتری شکل می‌گیرند،‌ از قدر و منزلت ویژه‌ای برخوردار می‌شوند. سریال مدار صفر درجه به کارگردانی حسن فتحی نمونه بارز این گفتار است. حسن فتحی که خود تحصیلکرده تئاتری است و سال‌ها به عنوان منتقد تئاتر فعال بوده است، در اکثر تولیدات تلویزیونی خود با بازیگران معتبر و شاخص تئاتری کار می‌کند، تا امروز هم سریال‌های موفقی مانند مدار صفر درجه، میوه ممنوعه، پهلوانان هرگز نمی‌میرند،‌شب دهم، ملاصدرا و مجموعه تله تئاتر "تله موش" را ساخته است.
در مدار صفر درجه بازی ایرج راد، احمد ساعتچیان، پیام دهکردی، صدرالدین شجره، رحیم نوروزی، رؤیا تیموریان، مسعود رایگان و غیره با عنوان بازیگران مطرح تئاتری باعث ایجاد بازی‌های قوی و یکدست در کلیت سریال شده بود.
ایرج راد در آخرین اثر نمایشی خود، در "طوبی در جنگ" به کارگردانی مسعود دلخواه در سال 86 و قصه تلخ "طلا" به کارگرداین بهروز غریب‌پور در سال 85 ایفای نقش کرد. پیام دهکردی این روزها در نمایش "ملاقات بانوی سالخورده" به کارگردانی حمید سمندریان و رحیم نوروزی در "افرا" به کارگردانی بهرام بیضایی در تالارهای اصلی تئاتر شهر و وحدت بازی می‌کنند. این دو بازیگر جزو بازیگران شاخص تئاتری ما هستند که عمده فعالیت‌های پیام دهکردی در گروه تئاتر معاصر (به کارگردانی نادر برهانی مرند) و تئاتر تجربه (به کارگردانی کیومرث مرادی) بوده است. بازی او در نمایش‌های چیستا، تیغ کهنه، رازها و دروغ‌ها و افسون معبد سوخته مثال زدنی است. رحیم نوروزی هم با نمایش‌های محمد یعقوبی (زمستان 62، رقص کاغذپاره‌ها، یک دقیقه سکوت) مطرح شد و پس از جدایی این کارگردان از گروه تئاتر امروز او به عنوان بازیگر و کارگردان در این گروه به فعالیت‌های خود ادامه داد،‌و علاوه بر این در نمایش‌های دیگری مانند "پنجره" به کارگردانی فرهاد آئیش و "کاروان خورشید" به کارگردانی حسین مسافر آستانه و غیره بازی کرده است.
رؤیا تیموریان و مسعود رایگان هم در سال 84 نمایش "عکس یادگاری" را در همکاری با هم تولید و اجرا کردند که جایزه بازیگری را نصیب رؤیا تیموریان گردانید. مسعود رایگان تحصیلکرده تئاتر در کشورمان است که سال‌ها در سوئد به فعالیت تئاتری مشغول بود و پس از بازگشت دوباره به وطن به فعالیت تئاتر و سینما مشغول شد.
خوشبختانه بازی او در فیلم "خیلی دور، خیلی نزدیک" به کارگردانی رضا کریمی و کسب رتبه اول بازیگری و سیمرغ فیلم فجر باعث شد که بازی‌اش در سینما و بعد تلویزیون رونق بگیرد و به همین دلیل هم در دو سال اخیر با تئاتر که خاستگاه اصلی او به شمار می‌آید،‌ کمی فاصله گرفته است.
درباره بزرگان تئاتری هم که بسیار می‌توان نوشت. چهره‌های شاخصی که امروز در سینما خوش می‌درخشند، از یک پرونده قابل قبول در تئاتر برخوردار هستند. عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، علی نصیریان، رضا کیانیان، پرویز پرستویی، جعفر والی، توران مهرزاد، سیروس ابراهیم‌زاده، فخری خوروش، رضا کرم رضایی، اسماعیل شنگله، خسرو شکیبایی، ابوالفضل پورعرب، مهین شهابی، هما روستا، داریوش مؤدبیان، مهدی فخیم زاده، جمیله شیخی،‌ اسماعیل داورفر، بهزاد فراهانی، مهرانه مهین‌ترابی، سیروس گرجستانی و دیگران از جمله بازیگران موفق تئاتری بوده‌اندکه امروز از پرونده شاخص بازی در تلویزیون و سینما برخوردارند. برخی از این بازیگران دیگر حتی به سمت تئاتر نیامده‌اند و برخی همیشه فاصله خود با تئاتر را حفظ کرده و هرازگاهی به تئاتر هم می‌آیند و برخی عمده حضور خود را در تئاتر حفظ کرده و هم‌چنان هرازگاهی در تلویزیون و سینما فعالیت می‌کنند.
بدیهی است که وضعیت بسامان مالی و مادی در تلویزیون و سینما نسبت به تئاتر مهم‌ترین دلیل حضور این بازیگران تئاتر در این مدیوم‌های مدرن هست، و شاید بتوان جذابیت عمومی‌تر این رسانه‌ها را برای کسب شهرت بیشتر، به عنوان دلیل مهم دیگر این اتفاق در نظر گرفت.