گزارش تحلیلی از نمایش‌های پر فروش سال 83
وقتی یک کالای فرهنگی را عرضه می‌کنیم باید به این نکته هم توجه داشت که مخاطب با آن کالا ارتباط برقرار کند تا بتواند مطالب را دریافت کند و تحت تاثیر قرار بگیرد. در این میان توجه به چند مورد اهمیت دارد؛ کارگردان اثر، بازیگران قابل و تیم برجسته.
سمانه سامانی: ”من از کجا، عشق از کجا”، ”سه خواهر” و”حرفه‌ای‌ها” پرفروشترین نمایش‌ها در سال 83 بودند.
”من از کجا، عشق از کجا” کار پری صابری با 29 اجرا از 27/9 ـ 24/8 در سالن اصلی تئاترشهر و با 8674 بلیت فروخته شده و 2369 مهمان توانست 26022000ریال فروش داشته باشد.
”سه خواهر” اکبر زنجان‌پور نیز که از 13/6 ـ 11/5 با 30 اجرا و 4456 بلیت فروخته شده و 1847 مهمان 133680000 فروش داشت دومین کار پرفروش در سال 83 بود که در تالار اصلی تئاترشهر به روی صحنه رفت.
دومین کار پرفروش نیز که در تالار قشقایی به نمایش درآمد کار بابک محمدی با عنوان”حرفه‌ای‌ها” بود که با 20 اجرا و 3044 بلیت فروخته شده و 511 مهمان از 27/10 ـ 3/10 توانست 91320000 فروش داشته باشد.
چه عواملی توانست باعث استقبال مخاطبان از این آثار باشد؟
استقبال از متون و فرهنگ ایرانی
پری صابری در مورد ویژگی‌های کارش می‌گوید:« وقتی یک کالای فرهنگی را عرضه می‌کنیم باید به این نکته هم توجه داشت که مخاطب با آن کالا ارتباط برقرار کند تا بتواند مطالب را دریافت کند و تحت تاثیر قرار بگیرد. در این میان توجه به چند مورد اهمیت دارد؛ کارگردان اثر، بازیگران قابل و تیم برجسته. زیرا زمانی که مخاطب موضوع مورد نظرش را در نمایشی انتخاب می‌کند باید انتظاراتش از دیدن یک نمایش ارضاء شود.»
صابری می‌گوید: فروغ یکی از موضوعات مختلفی است که افراد زیادی در کشور ما به او علاقه نشان می‌دهند چرا که تا حد زیادی بیان کننده اندیشه آزاد بشری است. سهراب و فروغ ٢ شاعر معاصری هستند که آثارشان بیش از همه در جهان ترجمه شده است این تجربه در کشور ما هم ثابت شده است.
وی می‌افزاید: هر گاه کاری راجع‌به متون و فرهنگ ایرانی انجام دادم با این استقبال رو به رو شدم؛ ”شمس پرنده”، ”یوسف و زلیخا” و”سوگ سیاوش” در قلب یک یک آحاد مردم جای دارند و اگر بتوانیم با یک شیوه جذاب آنها را روی صحنه ببریم می‌توانیم انتظار استقبال و توجه داشته باشیم.
صابری در پایان گفت: کار ما قرار بود 60 اجرا داشته باشد و به دلایلی اجرا نشد و ما در اوج کار به ادامه نمایش خاتمه دادیم و نتوانستیم جواب مخاطب باعث مباهات است. اشتیاق مردم را با کاری که مورد پسندشان بود و از لحاظ محتوا و کار مورد جذب تماشاگران بود بدهیم.
اکبر زنجان‌پور، کارگردان”سه خواهر کوچک” معتقد است؛ حرفه‌ای بودن اثر به این معناست که بتوان در ارتباط با تماشاگر به بهترین وجه جلوه کرد و ارتباط لازم، سازنده و متعالی را ایجاد کرد.
زنجان‌پور می‌گوید: همه عوامل شامل ارزشهای متن و اجرا، اصول بازیگری و... می‌توانند باعث شوند که یک کار با استقبال مواجه شود و یک عامل واحد نمی‌تواند دلیل این توجه باشد.
نام چخوف نامی آشناست، سه خواهر نیز یکی از نمایشنامه‌های مطرح اوست علاوه بر این باید گفت بازیگرها هم باعث توفیق نسبی کار بودند.
اکبر زنجان‌پور می‌افزاید: الزاماً هر کاری که فروش کند ارزشمند نیست، کاری ارزشمند است که مخاطب داشته باشد، مخاطب فرهیخته باعث خوشحالی و مباهات است.
مردم چیزی را می‌خرند که به دردشان بخورد
بابک محمدی در مورد کارش ـ حرفه‌ای‌ها ـ می‌گوید: یک کار حرفه‌ای باید همه عواملش شامل هنرپیشه، متن و کارگردان حرفه‌ای باشند و موضوعی به روز داشته باشد تا مخاطب بتواند با آن رابطه برقرار کند. امروزه مردم چیزی را می‌خرند که به دردشان بخورد. درمورد تئاتر هم همین مسئله مطرح است باید موضوعی باشد که برای مردم مورد استفاده داشته باشد. موضوع باید خوب اجرا شود، هنرپیشه‌های خوبی داشته باشیم چرا که این هنرپیشه‌ها باعث می‌شوند مردم به تئاتر بیایند. حالا وظیفه ما این است که مردم را راضی برگردانیم.
محمدی می‌گوید: اینجا وضع تئاتر خوب نیست اما به محض اینکه کارها با کیفیت می‌شود با استقبال رو به رو می‌شویم. چرا که مردم ما به فرهنگ علاقه دارند.
در مورد کار حرفه‌ای‌ها هم همه این عوامل باعث شد که با توجه به تبلیغات که همیشه در تئاتر ضعیف است مردم بیایند و همدیگر را خبر کنند. تنها نباید توی ذوق آنها زده شود.
فرم و رگه‌های عارفانه
دکتر فرشید ابراهیمیان، رئیس کانون منتقدان تئاتر در مورد کار”من از کجا عشق از کجا” می‌گوید: کارهای پری صابری به دلیل ویژگی‌های نمایشهایش که شناخته شده هم هستند؛ رگه‌های عارفانه‌ای که در کارهایش دارد و نوع به صحنه کشیدن این آثار و رگه‌هایش که شیوه خاصی برای بیان این اندیشه‌هاست و شهرت این هنرمند باعث می‌شود که آثارش با استقبال مواجه شود و مخاطب هر بار می‌خواهد ببیند که صابری با چه شیوه و چه فرمی آثارش را روی صحنه آورده.
صابری هم شیوه و سبکی دارد که به نظر می‌رسد که در این سالها خودش را جا انداخته بویژه در میان قشری خاص از مردم. اما باید گفت به هر حال نام شاعر هم خیلی مهم است. خیلی‌ها دولت دارند شاهد به صحنه کشیدن یک شعر از شاملو باشند و یا مفاهیم یک شعر را در مجموع مناسبات به مخاطب منتقل کنند باید گفت در کار «من از کجا عشق از کجا» مجموعه این عوامل تاثیرگذار بودند.
ملغمه‌ای از هر چیزی که تماشاگر می‌خواهد
نصرالله قادری منتقد و کارگردان تئاتر می‌گوید: کارهای صابری تماشاگران ثابت خودش را دارد، ملغمه‌ای از ظاهر تئاتر، شو و هر چیزی که تماشاگر می‌خواهد. صابری تماشاگران خاص خودش را تربیت کرده است. علاوه بر این اسم فروغ به دلیل اینکه تابو و ممنوعیت است شکسته شدن این تابو می‌تواند بسیار مورد توجه قرار بگیرد.
سیدمحسن حسینی استاد دانشگاه، کارگردان و یکی از بازیگران”من از کجا ...” در مورد این کار می‌گوید: صابری سوژه‌ها و مخاطبان خاص خودش را دارد علاوه بر این استفاده درست بازیگر هم می‌تواند دلیل این توجه باشد.
حسینی می‌افزاید: هر چند ژورنالیست‌ها و عده‌ای از اهالی تئاتر از کار استقبال نکردند اما کار با استقبال زیادی از سوی مردم مواجه شد. با توجه به این استقبال قرار بود کار 3 هفته دیگر ادامه داشته باشد که موفق نشد هر چند که ما می‌خواهیم مخاطب را به سمت تئاتر بکشانیم اما هر گاه این اتفاق می‌افتد با مشکل برخورد می‌کنیم.
مخاطبان شرطی
چیستا یثربی نویسنده و منتقد تئاتر نیز در مورد نمایش پری صابری می‌گوید: کارهای صابری مخاطبان خاص خودش را پیدا کرده که تعدادشان هم کم نیست خیلی از این افراد تئاتری هم نیستند و اکثراً ساکن حاشیه شمال شهر هستند و کارهای صابری را از پیش از انقلاب دنبال می‌کنند. به عبارتی می‌توان گفت مخاطبان کارهای صابری شرط شده‌اند و می‌دانند که کارهای او سلیقه‌شان را ارضا می‌کند.
کار صابری را یک کار موزیکال می‌دانند آمیزه‌ای از فرم، موسیقی و زیباییهای بصری که اسم فروغ را نیز یدک می‌کشد. علاوه بر این با توجه به زیباییهای بصری می‌توان خستگی یک روز را با یک نمایش موزیکال رفع کرد.
سکوی تبلیغاتی
حسن وارسته منتقد نیز می‌گوید: در این چند ساله فعالیت‌های پری صابری مخصوصاً در تالار وحدت مورد توجه قرار گرفته است و این سابقه ناخواسته ناخودآگاه تبدیل به یک سکوی تبلیغاتی گسترده برای او شده است.
کارهای صابری علی‌رغم عاری بودن از مسائل فنی تئاتر تماشاگران خاص خود را دارد که بیشتر هم طبقه بورژوازی هستند و در این سالها با بودجه‌های کلان مرکز یک جلب اعتماد به آثار او به وجود آمده است. ضمن اینکه زیبا‌ئیهای بصری کار، موزیکال کار و توجه به این مسئله که مخاطب آثار او بیشتر به سطح بیرونی کار توجه می‌کنند باعث این استقبال شده است.
تماشاگرهای سنتی و فروغ فرخزاد
رامتین شهبازی منتقد و روزنامه‌نگار می‌گوید: مردم کارهای صابری را دوست دارند کارهای صابری تماشاگرهای سنتی دارد که از تالار وحدت کارهای او را پیگیری می‌کنند. علاوه بر این اسم فروغ فرخزاد اسم جذابی است که باعث می‌شود بیننده با توجه به تئاتر به زندگی فروغ هم بپردازد.
شکل اجرا هم مهم است کار صابری اِلمانهایی از تئاتر، اپرا و... را به همراه دارد و ما تئاتر صرف را با توجه به تعاریف علمی تئاتر نمی‌بینیم.
قدمت و سابقه کاری
در جدول پرفروشترین نمایش‌های سال 83 ”سه خواهر” اکبر زنجان‌پور با 6303 تماشاگر در دومین رده قرار دارد.
نصرالله قادری در مورد این کار بر این باور است که قدمت کارگردانی زنجان‌پور، شناخت مخاطبان و اهالی تئاتر از سابقه کاری او عوامل تاثیرگذار در توجه مخاطبان به این کار بوده است.
چخوف و ارزشهای جامعه
دکتر ابراهیمیان نیز می‌گوید: نام چخوف و سه خواهر که یکی از برجسته‌ترین آثار اوست از دلایل این استقبال است علاوه بر این جامعه ما در حال حاضر از مناسباتی برخوردار است که هم جنس و هم رنگ مناسبات نمایشنامه است.
ابراهیمیان می‌گوید: اساساً چخوف نویسنده‌ای است که آثارش در انطباق با ارزشهای جامعه ماست، علاوه بر این زنجان‌پور کارگردان موفقی است که به خاطر کارهای خلاقه‌اش هم در زمینه بازیگری و هم کارگردانی مخاطب او را دوست دارد، همچنین مجموعه بازیگران که می‌توانند از عهده نقش بر بیایند و این سابقه را دارند باعث موفقیت کار شدند.
باید گفت: محبوبیت بازیگر، متن، موضوع و کارگردانی عوامل تاثیرگذار در این استقبال بودند.
ما تئاتر حرفه‌ای می‌خواهیم
حسینی درباره”سه خواهر” می‌گوید: زنجان‌پور دارای قدمتی در تئاتر است، سوژه چخوف و عنوان سه خواهر بخش اعظم جذب مردم به این کار است.
حسینی می‌گوید: ما تئاتر حرفه‌ای می‌خواهیم و بدون تعارف تئاتر ما کاملاً دانشجویی است. تئاتر حرفه‌ای بازیگر حرفه‌ای می‌خواهد و چقدر خوب است بازیگرانی که از تئاتر به سینما رفته‌‌اند دوباره به صحنه برگردند. مرکز هنرهای نمایش هم باید مسائل مالی را حل کند تا این هنرپیشه‌ها بتوانند کار کنند. علاوه بر این موضوع تئاتر و زبان تئاتر نیز مسئله مهمی است. جمع شدن همه این عوامل یک اتفاق تئاتری است که هر 10 سال یک بار اتفاق می‌افتد.
چخوف و زنجان‌پور یک دلیل خوب
چیستا یثربی می‌گوید: چخوف همیشه در ایران پرفروش بوده است.
نام چخوف در کنار زنجان‌پور که متخصص چخوف است می‌تواند باعث استقبال مردم باشد. مردم تشنه کار خوب هستند و وقتی می‌بینند. سه خواهر که نمایش مطرحی است در کنار نام زنجان‌پور که تئاتر را می‌شناسد و همه از او انتظار کار خوب را دارند می‌تواند دلیل خوبی برای این توجه باشد.
اسم آنتوان چخوف اولین برگ برنده
حسن وارسته درباره”سه خواهر” می‌گوید: تجربه نشان داده بعضی اسامی درام‌نویس‌ها و آثار ناخودآگاه تماشاگران را جذب می‌کند. برای مثال وقتی یک کارگردان جوان مانند علی‌اکبر علیزاد در اولین تجربه حرفه‌ای‌اش”در انتظار گودو” را کار می‌کند ناخودآگاه اسم بکت تماشاگرها را به سالن می‌کشاند و کار با استقبال مواجه می‌شود.
وارسته می‌افزاید: نمی‌توان به راحتی از کنار اسم آنتوان چخوف گذشت و این اولین برگ برنده است. علاوه بر این که زنجان‌پور روزنه موثری در تئاتر است که معمولاً هم آثار چخوف را کار کرده است و این باعث می‌شود تماشاگر بیاید و هم کار زنجان‌پور و هم اثر چخوف را ببیند. ضمن اینکه زنجان‌پور از پرسوناژهایی کار می‌گیرد که جنبه‌های تماشاگرپسند و مخاطب جذب‌کنی را دارند. حرفه‌ای‌ها کار بابک محمدی با بازی رضا کیانیان، مریم سعادت و احمد ساعتچیان سومین کار پرفروش در سال 83 بود.
حرفه‌ای با موی سفید واژه قرن 19
محسن حسینی در مورد کار”حرفه‌ای‌ها” می‌گوید: حرفه‌ای‌ها از لحاظ محتوایی کاری به روز است. تماشاگر با اثر همکاری می‌کند و رابطه نزدیکی بین تماشاگر و اجرا وجود دارد، یک ارتباط ذهنی. علاوه بر آن بازی رضا کیانیان که خیلی قوی بود، با توجه به قوت بازیگری در این نمایش می‌توان گفت 75 درصد آن حضور بازیگر بود.
خیلی‌ها می‌خواهند بازیگرهایشان را ببینند. علاوه بر این در کار حرفه‌ای‌ها جنجالی که در گذشته بود و مسئله فرهنگسرای نیاوران تماشاگر را کنجکاوتر کرده بود.
حسینی می‌گوید: حرفه‌ای موی سفید نیست، این یک واژه قرن 19 است. حرفه‌ای کسی است که از تئاتر می‌آید و زبان و تجربه خوب دارد. این‌ها تئاتر را طلایی‌تر می‌کند، تئاتر ما نباید دچار جوان‌زدگی شود بلکه باید یک تئاتر واقعی را روی صحنه ببرد در تئاتر بخش اقتصادی بسیار مهم است و ما باید به یک برنامه‌ریزی درست برای تئاتر برسیم.
قادری می‌گوید: مهمترین عامل در حرفه‌ای‌ها بازی قدرتمند کیانیان است، علاوه بر این تبلیغات خوب و جو مطبوعاتی برای مظلومیت نمایی و در کل حواشی این کار در فروش آن تاثیرگذار بوده‌اند.
حرفه‌ای‌ها بازیگر سالار
یثربی بر این باور است که حرفه‌ای‌ها یک کار بازیگر سالار بود حضور کیانیان، سعادت و احمد ساعتچیان در کنار هم یکی از عوامل مهم این استقبال بود.
حرفه‌ای‌ها باید در جشنواره بیست‌ودوم فجر اجرا می‌شد ولی به دلیل عدم بازبینی اجرا نشد، سابقه پارک نیاوران و استقبال از کار کنجکاوی مردم را برای دیدن کار بیشتر کرد. چرا که اگر همین کار را دانشجویان اجرا می‌کردند با این استقبال رو به رو نمی‌شد. در کل می‌توان گفت حرفه‌ای‌ها واقعاً کار خوبی بود.
الگویی برای آینده، موضوع، بازی، کارگردانی
شهبازی معتقد است: جذابیت نمایشنامه در حرفه‌ای‌ها و به روز بودن موضوع آن که با جامعه امروز ما همخوان شده است، حضور رضا کیانیان که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و ساختار نمایش از لحاظ کارگردانی، بازی و متن باعث این استقبال شده است، نمایش اجرای درستی داشت.
شهبازی می‌گوید: این‌گونه آثار می‌توانند الگویی برای آینده باشند برای اینکه نمایش‌های خوبی روی صحنه بروند.
من دلیل خاصی کشف نکردم
مهرداد رایانی‌مخصوص کارگردان و منتقد تئاتر در مورد استقبال از این 3 کار گفت: من دلیل خاصی کشف نکردم. در جدول پرفروش‌ترین‌های سال 83 بعد از این سه اثر، اسبها(محمد رحمانیان) با 61760000 ریال فروش، بی‌شیر و شکر(حمید امجد) با 605000 ریال و هی مرد گنده گریه نکن(جلال تهرانی) با 12 اجرا 59910000 ریال فروش قرار گرفته‌اند.
لیلی و مجنون(امیر دژاکام)، دخمه شیرین(قطب‌الدین صادقی)، آواز قو(محمد رحمانیان) و قرمز و دیگران(محمد یعقوبی) جز 10 اثر پرفروش سال 83 بودند.
قلقلک با چالش تفکر
”هی مرد گنده گریه نکن” کار جلال تهرانی از 25/10 ـ 13/10 با 12 اجرا در سالن اصلی و 3291 تماشاگر یکی از آثار پرفروش سال 83 است. با توجه به تعداد اجراهای کم این نمایش، استقبال از آن بی‌نظیر است.
حسن وارسته منتقد تئاتر در این مورد می‌گوید: هر چند جلال تهرانی گمنام بود اما استقبال از کار او نشان داد که وقتی اثری دارای چالش تفکر باشد تماشاگر را قلقلک می‌دهد چرا که تماشاگر به دنبال کاری است که تعامل داشته باشد.