ادبیات گفتاری تهران صد سال قبل هنوز هم خیلی جذاب است

از کارهای بازیگری و کارگردانی مرتضی نجفی می توان به نمایش های زیر اشاره کرد: مکتبخانه یحیی، شب بازی ملک دارا، ابدیت چوبی، بازی در نمایش مرگ یزدگرد به کارگردانی مجید غلامی، بازی و طراحی صحنه در نمایش مرگ یزدگرد به کارگردانی رسول نادری. جایزه بازیگری اول جشنواره استانی قزوین  برای نمایش فریاد سکندر و جایزه بازیگری دوم جشنواره تئاتر استان قزوین برای نمایش بالستیک زخم و تندیس بهترین طراحی صحنه برای نمایش قاقمان در سی وپنجمین جشنواره تئاتر فجر از جمله جوایز مهم کارنامه کاری نجفی محسوب می شوند. نمایش استاد نوروز پینه دوز نوشته احمد کمال الوزاره محمودی و به کارگردانی رحمت امینی تیر و مرداد ماه هر روز ساعت ۲۰:۳۰ میزبان تماشاگران تئاتر در تالار قشقایی مجموعه تئاتر شهر است. با مرتضی نجفی درباره بازیش در این نمایش گفت وگویی انجام داده ایم.

با توجه به تجربیات تئاتریتان بر اساس چه ویژگی هایی بازی در نمایش استاد نوروز پینه دوز را پذیرفتید؟

موقعی که دکتر امینی از من برای حضور در این نمایش دعوت کرد حرف از حضورم در گروه کارگردانی بود و در ادامه دکتر پیشنهاد بازی در نقش اصلی نمایش را به من داد. این نمایش نامه که توسط کمال الوزراه نوشته شده است جزء اولین نمایش های مدرن ایرانی در یکصد سال قبل است و برایم جذاب بود نمایش نامه ای که صد سال قبل نوشته شده است چقدر مناسب زمان حال ما است و نو و تازه است.

نوشتن این نوع آثار نمایشی در یکصد سال قبل منطبق بر حرکت جامعه از سنت به مدرنیته بود؛ چقدر به این نگاه اعتقاد دارید؟

بله، مراودات با اروپا و غرب زیاد شده بود و تغییرات در شیوه زندگی ایرانی رخ داد و به نظرم متن نمایش نامه شباهت های زیادی با آثار مولیر دارد. خود نویسنده هم تحت تاثیر نمایش نامه اجتماعی – انتقادی آن دوران بوده است.

برخی ها اذعان دارند که نمایش های تخته حوضی ایران مبتنی بر آثار مولیر و کمدی دلارته شکل گرفته است؟

نکته جالب در این اثر این است که درآن خبری از تخته حوضی و سیاه بازی نیست.

اما جنس شخصیت‌های نمایش با شخصیت های نمایش های تخته حوضی قرابت های زیادی دارند؟

بله، این ارجاعات مستقیم نیست و مطرح نمی شود که فلان شخصیت سیاه  و یا فضا تخته حوضی است. قصه نمایش یک قصه اخلاقی – اجتماعی و کمدی است. دکتر امینی در تمرینات اذعان داشت که می خواهد به نمایش فضای امروزی هم بدهد؛ به همین دلیل متن نمایش نامه بازنویسی شد. برای من خیلی جذاب بود که بازی در چنین نمایشی را تجربه کنم.

چقدر در شکل گیری تدریجی شخصیت استاد نوروز در تمرینات به شخصیت حاجی نمایش های سنتی ایرانی نگاه داشتید؟

تلاش شد استاد نوروز را از شکل خطی و تیپیکالش که در نمایش های یک صد سال قبل وجود داشت دور کنیم و به شخصیت نزدیک بشود و وجوهات تیپیکش زیاد پر رنگ نباشد. در بازی هم تلاش کردم که برای شخصیت شناسنامه ای درست ارائه کنم و آدم ملموسی به نظر برسد. حامد مکملی که بازنویسی متن را بر عهده داشت هم روی این قضیه خیلی تاکید داشت. اگر متن اصلی نمایش نامه را بخوانید تمام افراد البته تا حدی به جز استاد نوروز نمایش بیشتر تیپ هستند تا شخصیت. حامد مکملی موقعیت‌ها و انگیزه هایی برای این آدم های قصه خلق کرد که از تیپ بودن صرف دورشان کند و متن هم جذابتر بشود.

ملموس بودن استاد پینه دوز یکی از ویژگی های بازی شما در قالب این نقش است؟

بله، تلاش کردم این آدم واقعی به نظر برسد و از همه مهم تر با آدم های از جنس و سن و سال خودش در جامعه امروز هم قرابت های داشته باشد و مثل یک پیرمرد صد سال قبل به نظر نرسد. امروز هم در جامعه چنین مردانی داریم و معتقدم دغدغه هایمان هم با دغدغه های آدم های صد سال قبل شباهت های زیادی دارد. مشکلاتی که در جامعه امروز داریم از قبیل قتل و ازدواج مجدد و چند باره توسط مردان البته با ظاهری متفاوت تر نکاتی است که همیشه وجود داشته است.

علی رغم اینکه شما تلاشی نکردید  که نقش را بیرونی و شیرین بازی کنید؛ باز هم با توجه به کارهایی که استاد نوروز انجام می دهد، مخاطب نسبت به او حس بد و منفی ندارد و در بزنگاه‌هایی هم حتی او را دوست دارد؟

نکته خوبی را مطرح کردید و خود من هم علاقه ای نداشتم استاد نوروز را منفی نشان بدهم. خیلی از آدم های مهربان و موجه وجود دارند که به داشتن چند زن در زندگیشان اعتقاد دارند و چند باری هم ازدواج کرده اند.

البته در روزگار فعلی این رفتار مردان نسبت به صدسال قبل ملو و قایمکی تر شده است؟

درست است. استاد نوروز آدم معتقدی است و در چارچوب قانون با زنان برخورد می کند و آنها را به عقد خودش درمی آورد و تقاضای غیر اخلاقی از آنها ندارد و به چارچوب اخلاقی پایبند است.

استاد نوروز با توجه به شرایط مالیش تا حد زیادی با گرفتن زن سوم در حق دو زن دیگرش ظلم و جفا می کند؟

این را قبول دارم و با تمام این تفاضیل مخاطب نمایش درباره اش جبهه گیری نمی کند؛ اگر این آدم را منفی صرف نشان می دادیم تکلیف تماشاگر با او مشخص می شد و دیگر کنش هایش در صحنه فاقد جذابیت می شد و نخواستم او را خیلی رو و سطحی نشان بدهم.

با توجه به منش اخلاقی استاد نوروز او تا حد زیادی از دون ژوان‌های آن دوران که ملقب به دون ژان های آب کرجی بودند فاصله می گیرد؟

البته در متن اصلی نمایش تا حدی این خصلت در او دیده می شد که ما بسیار کم رنگش کردیم و او را آدم اهل کار و کاسبی نشان دادیم.

 ادبیات کلامی که در شخصیت استاد نوروز به کار می رود مخلوطی از ادبیات این روزگار و تکیه کلام های آن دوران است؛ چگونه این ادبیات گفتاری برایش شکل گرفت؟

ادبیات گفتاری صد سال قبل برای من خیلی جذابیت دارد و یکی از دغدغه های من بود که بتوانم در ایفای نقش به آن پایند باشم؛ اما موقعی که در دل تمرینات قرارگرفتم و شرایط به گونه ای شد که استفاده از وجوهات امروزی مورد رویکرد قرار گرفت، در گویش این آدم تغییراتی انجام شد و تلفیقی از ادبیات امروز و گذشته در کلامش دیده می شود. اسکلت اصلی گفتاری استاد نوروز منطبق بر ادبیات نویسنده اثر است. ادبیاتی که در تهران قدیم مورد استفاده قرار می گرفت و کمال الوزاره شیوه گزینشی مناسبی از ادبیات گفتاری مختلفی از آدم های تهرانی در جاهای مختلفش داشته است. شاید بر خلاف استاد نوروز که در پایین شهر تهران زندگی می کند، آدم های بالا شهری تهران آن دوران هم ادبیات کلامی متفاوتی داشته اند.  

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی