گزارشی تحلیلی از بخش مسابقه 25 سال پوستر تئاتر ایران

رضا آشفته

بخش مسابقه و مرور 25 سال پوستر تئاتر ایران که در حاشیه جشنواره بیست و ششم تئاتر فجر برگزار شد، با آن که دیدنی بود، اما همچنان در حاشیه باقی ماند.
پوستر در مقام یک رسانه قوی در جذب مخاطب برای معرفی و عرضه کالای فرهنگی-تجاری می‌تواند بیش از بقیه عناصر از درجه اهمیت به‌سزایی برخوردار باشد. پوستر یک رسانه مستقل است که دربرگیرنده یک کالای قابل عرضه است و در این نمایشگاه هدف عرضه کالای فرهنگی -به ویژه تئاتر- است.
مهم‌ترین اتفاق در برگزاری این جشنواره برگزاری خود نمایشگاه است. این که در یک جشنواره پوستر هم یک بخش جشنواره را به خود اختصاص دهد، این اتفاق شایسته‌ای است که باید به انگیزه‌ها و اهداف متفاوت پیگیری شود.
متأسفانه این هدف مهم خود به دلیل تبلیغات ناکافی چندان مورد توجه عموم علاقه‌مندان و رسانه‌های جمعی قرار نگرفت. در صورتی با معرفی پوسترهای برگزیده و طراحان مجرب، و نقد و بررسی آثار ارائه شده بهتر از گذشته می‌توان در ارائه آثار گرافیکی توجه ایجاد کرد تا تولیدات حرفه‌ای در خدمت تئاتر کشور قرار گیرد.
پوستر تئاتر طبق ضوابط گرافیکی طراحی و اجرا می‌شود، و کاملاً در خدمت تئاتر است. هر نمایش که بیانگر حال و هوای خاصی است و بر اساس یک نمایشنامه شکل گرفته و با تحلیل خاصی به روز می‌شود، باید در پوستر این حال و هوا منعکس شود. از سوی دیگر جذب مخاطب معیار طراحی و ارائه یک پوستر است. باید طرح، رنگ، خطوط و حروف و جنس کاغذ به این سمت حرکت کند که جاذبه لازم را برای دیدن یک اثر نمایشی ایجاد کند، نه این که آن قدر پوستر گنگ و نازیبا باشد که دافع مخاطب از دیدن آن اثر هنری شود.
از آنجا که عموم مردم چندان با نشانه‌ها و عناصر بصری آشنا نیستند، و سواد بصری در کشورمان از رقم قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست، باید از ساده‌ترین و بهترین شیوه‌های بیانی برای جذب عموم مردم استفاده کرد، مگر آن که خود اثر کاملاً خاص باشد و فقط قشر تحصیلکرده برای دیدن آن کار در نظر گرفته شود که در آنجا دست و دل طراح پوستر باز است که با خلاقیت خاص و با استفاده از نشانه‌های مهم‌تر طراحی خود را ارائه کند. چون مخاطب پوستر در اولین برخورد با آن، این پرسش برایش ایجاد می‌شود که این پوستر برای معرفی چه کاری است؟ و بر اساس رنگ، طرح، فضاسازی، حروف ریز و درشت در جریان چند و چون اولیه و نسبتاً خام کار قرار می‌گیرد. اگر در یک نمایش هنرپیشه‌های معروف‌تری هستند؛ خود این نام‌ها تبدیل به نشانه‌های جذب مخاطب می‌شوند و بنابراین وظیفه طراح پوستر این می‌شود که از حروف درشت و خواناتری برای تمرکز روی این نام‌ها و نشانه‌های مشهور بهره‌مند شود. در این جا هدف عمده پوستر یک کارکرد تجاری است و به این واسطه جذب مخاطب برای ارائه یک کالای هنری-فرهنگی با هدف جذب پول بیشتر صورت می‌گیرد.
بخش مسابقه
در بخش مسابقه طراحان به‌نام و جوانی در کنار هم قرار گرفته‌اند که هر یک به گونه‌ای با تازه‌ترین شیوه‌ها و نگرش‌های بیانی آثار خود را برای معرفی آثار تئاتری عرضه کرده‌اند. در این بخش 80 اثر از مجموع 285 پوستر تئاتر در پی فراخوان عمومی و با انتخاب و داوری ابراهیم حقیقی، حبیب‌الله صادقی، رضا عابدینی، مهدی فاتحی و فرهاد فزونی در نمایشگاه واحدی در گالری مؤسسه صبا (واقع در خیابان صبای شمالی) عرضه شده‌اند.
در میان این طراحان، آثار درخور توجهی هست که قدر و منزلت این بخش را در حد قابل اعتنا و تأملی بالا می‌برد و این حسرت را ایجاد می‌کند که چرا باید این بخش قوی و فعال باید از چشم‌ها دور نگه داشته شود.
از علیرضا فانی 6 پوستر در نمایشگاه عرضه شده است که به معرفی نمایش‌های "تیغ و ماه" (آتیلا پسیانی، 85) "محال هم ممکن است" (سیروس همتی، 84)، "کالیگولا شاعر خشونت" (پسیانی، 82)، "جایی میان خوک‌ها" (همتی، 83)، "تلخ مثل عسل" (پسیانی، 83) و "همچون میدان نبرد" (مریم شیرازی، 84) پرداخته است. در بین آثار او، پوستر "کالیگولا شاعر خشونت" قدرت‌نمایی بیشتری می‌کند. در این پوستر یک آدم را می‌بینیم که سفیدی هر دو چشمش را پر کرده، ‌و این آدم به حالت برگردان دیده می‌شود. رنگ غالب در پوستر هم سبز و زرد زیتونی است. پوستر "تلخ مثل عسل" هم که به آناتومی دست انسان با تکیه بر بریده‌های یک اسکلت دست می‌پردازد، در فضایی با رنگ سرخ از درجه توجه بالایی برخوردار است. البته در پوستر قبلی تصویر آن آدم کاملاً متناسب با شخصیت حقیقی کالیگولاست که یکی از خشن‌ترین موجودات هستی است.
مجید کاشانی با آن که با آثار غیرمشهور و دانشجویی آثار خود را ارائه کرده، اما این آثار کاملاً حرفه‌ای می‌نماید. در میان آثار او تنوع زیادی دیده می‌شود، چنانچه هر کار به استقلال فکری و اجرایی خاص خود می‌رسد. چنانچه پوستر نمایش "خروس زری پیرهن پری" (سحر رضایی) برای یک نمایش کودکانه با حروف خوش‌رنگ و تصویر یک خروس در فضایی کاملاً فانتزی طراحی شده است، و در مقابل پوستر رمئو و ژولیت دربرگیرنده تصویر زن و مردی است که با شاخه و برگ فراوان بر سرهایشان طراحی شده‌اند. موهای زن به رنگ آبی و موهای مرد به رنگ زرد و قهوه‌ای است. او وقتی به نمایش "لیلی و مجنون" از عناصر ایرانی بهره می‌گیرد و نقش فرش را با کلمه لیلی و مجنون با طرح اسلیمی اجرا می‌کند که این نمایش توسط روح‌بخش ساجدی در سال 85 اجرا شده است. مجید کاشانی در طراحی پوستر عروسی خون به ساده‌ترین شکل ممکن عمل می‌کند، یک چادر با کلمه عروسی خون در هم می‌آمیزد در یک زمینه سرخ تیره. او در ارائه پوستر تعزیه‌خوانی، اجرا در سال 86 در فرهنگسرای نیاوران، از نماد و تمثیلات ایرانی بهره‌مند می‌شود، یک سرو و آتشی از هیزم بر گرد آن.
مجید کاشانی از آن دست طراحانی است که با توجه به تنوع فکر اجرایی می‌تواند در سطح حرفه‌ای آثار درخور تأملی را ارائه کند، و با این نوع نگاه در جذب مخاطب عام و خاص موفق خواهد بود. هدفی که در برگزاری جشنواره امسال برای برداشتن فاصله فرهنگی میان نمایشگران و تماشاگران تئاتر با شعار "تئاتر برای همه" برجسته‌تر از گذشته شده است. از این رو، حمایت و توجه به پوستر تئاتر به عنوان رسانه‌ای ماندگار، هنرمندانه و مؤثر در جذب مخاطب را در رئوس برنامه جشنواره امسال قرار گرفته است.
کارنگ طیاری هم با چهار پوستر نمایش‌های "به موازات" (امین آبان، 86) و "وارث" (امین آبان، 86)، "سپنج رنج و شکنج" (خیرالله تقیانی‌پور، 84) و "مزارشریف" (علی شهبازی، 84) در جذب هر دو مخاطب خاص و عام موفق می‌نماید. او در پوسترهای به موازات و وارث کاملاً انتزاعی عمل می‌کند و در دیگر کارها از نشانه‌های واقع‌گرایانه استفاده می‌کند.
از دیگر طراحانی که در این نمایشگاه خوش درخشیده‌اند می‌توان به نام‌های آریا کسایی با طراحی پوستر نمایش‌های "خانه من اینجاست" (مینا جلیلی، در و اجرای متفاوت، سال‌های 82 و 83)، اژدهاک (شادی جلیلیان، 80) و "سیاوش در آتش" (شهره هودنه، 82)، مونا زنجانی‌فر با طراحی پوستر نمایش‌های "اورفه" (محسن جابری، 82)، "اژدها چهرک" (مجید واحدیزاده، 83)، احسان حاتمی پوستر نمایش "تکرار" (آرش طاهرخانی، 86)، علیرضا مصطفی‌زاده پوستر نمایش "پرده‌ها از راه می‌رسند" (هوشمند هنرکار، 86)، کورش نیرآقا پوستر نمایش‌های "عروسی خون" (می‌گل زندیه، 86) و "رقص در مرده‌شورخانه" (می‌گل زندیه، 96) اشاره کرد. این طراحان با آنکه در عرصه غیرحرفه‌ای فعال بوده‌اند، اما آثار ارزشمندی خلق کرده‌اند که با آثار حرفه‌ای برابری می‌کند.