گفت‌وگوی ایران تئاتر با سارا نکومنش به بهانه جشنواره آیینی و سنتی
ظرفیت تجربه‌های تازه در نقاشی پرده‌های نقالی وجود دارد
سارا نکومنش طراح و تصویرگر معتقد است؛ می توان عناصر و اله‌مان های متعددی از فرهنگ بصری ایران را می شود در نقاشی پرده های نقالی وارد کرد.
سارا نکومنش هنرمند جوانی است که در سال های اخیر در زمینه نقاشی پرده های نقالی و تصویرسازی کتاب هایی به شیوه نقاشی ایرانی فعالیت دارد. او تا کنون بخشی از تصویرسازی های مجموعه ای را به ثمر رسانده که برگرفته از طراحی به شیوه مینیاتورهای ایرانی، همچنین شیوه های جدیدتر نقاشی ایرانی همچون نقاشی قهوه خانه ای و سقاخانه ای است. این هنرمند همچنین تجربه هایی را در زمینه نقاشی پرده های نمایش های نقالی صورت داده و در این زمینه هم ابداعاتی به خرج داده که کار او را تا اندازه ای متفاوت از پرده هایی که می شناسیم جلوه می دهد. تازه ترین تجربه او در این زمینه یک مجموعه نقاشی برای پرده خوانی است که برای یک اثر نقالی در نوزدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی تهیه شده است. به همین بهانه فرصت گفت‌وگویی با این هنرمند دست داده که در ادامه می خوانید.
فعالیت جدی در حوزه نقاشی و تصویرسازی را از چه زمانی آغاز کردید؟
تحصیلاتم در رشته تئاتر و در گرایش بازیگری بوده اما نقاشی را به صورت خودآموخته شروع کردم. اولین کار حرفه ای ام در زمینه نقاشی در سال 93 بود که اولین جلد کتاب تصویری ام که یک کتاب رنگ آمیزی برای بزرگسالان بود چاپ شد. تا امروز چهار جلد از کتاب های تصویری ام با نام های «نقش و نگار ایرانی»، «شاهنامه» 1 و 2 و «لیلی و مجنون» چاپ شده و یک جلد دیگر از این مجموعه که به سبک تصویری هنر هند اختصاص دارد هم در حال آماده سازی برای چاپ است. کتاب های دیگری هم از این مجموعه در دست دارم که یکی از آن ها به فرهنگ کشور هند اختصاص دارد؛ همچنین کتابی هم در زمینه آیین های ایرانی در دست دارم که در ادامه این مجموعه منتشر خواهد شد و در آن متن و تصویر در کنار هم قرار می گیرند.
فعالیت تان در زمینه نقاشی پرده های نقالی چطور و از کجا آغاز شد؟
اولین تجربه ام در این زمینه مربوط به نمایشنامه «زلیخا نامه» از آقای فتحعلی بیگی بود که پرده هایی را بر اساس این داستان نقاشی کردم. تجربه اخیرم در این زمینه هم 12 پرده روی چوب است که بر اساس داستان خسرو و شیرین برای یک اجرای نقالی از خانم حیدری فرد نقاشی کرده ام که قرار است در جشنواره آیینی و سنتی اجرا شود. در این پرده ها از عناصر دیگر هنر ایرانی مثل نقاشی خط هم استفاده کرده ام که از نظر محتوا در ارتباط با روایتی است که نقال ارائه می دهد اما بیشتر جلوه های بصری آن را مد نظر داشته ام. اغلب پرده هایی که تا امروز برای اجرای نقالی ها طراحی می شوند بیشتر بر وجه روایت تاکید دارند، اما شخصاً فکر می کنم می توان عناصر و اله‌مان های متعددی از فرهنگ بصری ایران را می شود در نقاشی پرده های نقالی وارد کرد که علاوه بر دارا بودن وجه روایت از جنبه های زیبایی شناسانه غنی تر و متنوع تری هم برخوردار شوند.
این پرده ها را با همان شیوه های معمول یعنی نزدیک به نقاشی های قهوه خانه ای کار می کنید؟
نقاشی های من کمی با این شیوه ها تفاوت دارد و در نگاه اول شاید شمه ای از مینیاتورها داشته باشد ولی در واقع قواعد مینیاتورها هم به شکل دقیق در این نقاشی ها پیاده نشده است. شاید بشود گفت نقاشی های من تا اندازه ای به شیوه سقاخانه ای نزدیک تر است. این شیوه کمی جدیدتر از مینیاتور و نقاشی قهوه خانه ای است و تا اندازه ای فضای مدرن دارد. در مجموع می شود گفت که شیوه کار من تلفیقی از مینیاتور، نقاشی قهوه خانه ای و همینطور نقاشی سقاخانه ای است که تا اندازه ای از واقعگرایی دور است و فضایی مدرن دارد.
این ابداع ها را به چه منظور در نقاشی پرده ها به کار می گیرید؟
به طور کل در پرده خوانی ایرانی دو نوع اصلی پرده ها یعنی پرده طوماری و پرده تزئینی را داریم. پرده خوانی طوماری بیشتر با روایت جلو می رود ولی پرده های تزئینی لزوماً همه آنچه نقال در روایت بازگو می کند در خود ندارد. اما پرده های تزئینی بیشتر وجوه زیبایی شناسی را در خود دارند و به نوعی روایت نقال را تزئین می کنند و جلوه های بصری به روایت می افزایند.
در زمینه تصویرسازی کتاب چه فعالیت هایی را در پیش دارید؟
قصد دارم کتابی هایی را بر مبنای داستان های شاهنامه طراحی کنم که شبیه به کتاب های مصور دهه های پیش است. در واقع این کتاب به صورت تصویری به معرفی شخصیت های شاهنامه خواهد پرداخت. در حال حاضر عموم جامعه تنها با چند شخصیت از شاهنامه مثل رستم و سهراب آشنایی دارند در حالی که این منظومه شخصیت های متعدد دیگری دارد که اغلب با آن ها آشنا نیستیم. در این مجموعه قصد دارم بر خلاف کتاب های قبلی که تماماً متکی بر تصویر بودند متن و تصویر را در کنار یکدیگر به کار بگیرم تا علاوه بر اینکه خوانندگان کتاب ها روایت های شاهنامه را بیشتر مطالعه می کنند از طریق تصویرسازی هم با شخصیت های این مجموعه بیشتر آشنایی پیدا کنند.
به جز این تجربه ها چه فعالیت هایی را در زمینه نقاشی ایرانی دنبال می کنید؟
یک پروژه شخصی را در قالب مجموعه نقاشی هایی بر اساس داستان های شاهنامه دنبال می کنم. قصد دارم پس از پایان یافتن این پروژه مجموعه را در یک گالری هنری به نمایش بگذارم و همزمان روی این مجموعه اجرای نقالی را هم در فضای گالری داشته باشیم. در واقع یک اجرای پرفورمنس را در فضای گالری طراحی خواهیم کرد.
پس به نوعی قصد دارید اجراهای تلفیقی را در ادامه فعالیت هایتان دنبال کنید.
علاقه مند هستم به ویژه در زمینه نمایش های آیینی و سنتی این شیوه تلفیقی را دنبال کنم؛ طوری که نقشم در این اجراها تنها به نقاشی کردن محدود نشود و از جنبه های دیگر هم در اجراها درگیر باشم.
آیا در پروسه طراحی این کتاب ها یا دیگر فعالیت هایتان با مانع یا مشکلی برخورد داشته اید؟
واقعیت این است که مسئله دستمزد در تصویرسازی کتاب ها شرایط مطلوبی ندارد. من برای کتاب اولم یعنی «نقش و نگارهای ایرانی» نزدیک به شش ماه زمان صرف کردم اما در نهایت دستمزد بسیار پایینی دریافت کردم. مشکل اینجاست که به عنوان صاحب اثر از عواید چاپ های بعدی کتاب ها هم سهمی برایم در نظر گرفته نشده است. در مورد نقاشی ها هم متاسفانه امکان های ارائه آثار بسیار محدود است یا شرایط خاصی دارد. برای نمونه گالری ها برای نمایش آثار هنری مبالغی را برای ورودیه و هزینه های دیگر از هنرمندان طلب می کنند که برآورده کردن آن ها برای همه مقدور نیست.
