گفتگو با علیرضا داوری به بهانه برگزاری جشنواره تئاتر آئینی سنتی
آئین ها دوباره ریشه ها را یادآوری می‌کنند
ایران‌تئاتر: تئاتر سنتی ایرانی جدا از شکل گیریش در تهران، در سال های دورتر در نواحی مختلف کشور مثل استان هرمزگان هم ریشه و سابقه دارد. علیرضا داوری از جمله با سابقه های تئاتری بندرعباس است که حضور درخشانی در تئاتر استان هرمزگان دارد و در کارهایش به ویژگی های بومی استان می پردازد.
موغلی پناه، بی بری وپنج گانه خون، خوذ و ملمداس از جمله کارهای مهم کارنامه کاریش محسوب می شوند. داوری در جشنواره امسال تئاتر آئینی و سنتی با نمایش موغلی پناه حضور دارد؛ این اثر نمایشی فضایی زنانه ای دارد و موغلی پناه نام یک شخصیت از مثل‌های عامیانه زنانه جنوب مترادف با شخصیت خاله رورو در فرهنگ عامیانه ایران است و این نمایش اقتباسی وفادارانه از نمایشنامه خانه برنارد آلبا اثر فدریکو گارسیا لورکا نویسنده اسپانیایی است که با خرده فرهنگ‌‌های عامه در هرمزگان تلفیق شده است. با داوری در باره ویژگی نمایش های آئینی و سنتی گفت وگویی انجام داده ایم.
نمایش موغلی پناه ریشه در سنت‌ها و باورهای مردم جنوب ایران دارد؛ این رویکرد راچگونه عرضه کردید؟
در اصل، موغُلی پنا نام یک شخصیت ازباورها و مثل‌های عامیانه زنانه جنوب است که مترادف با شخصیت خاله رورو در فرهنگ عامیانه ایران است و در اجرای نمایشم اقتباسی وفادارانه از نمایشنامه خانه برنارد آلبا اثر فدریکو گارسیا لورکاانجام داده ام. با اقتباس از داستان این اثر و شخصیت‌ها سعی کردم تا به بررسی جایگاه اجتماعی زنان در عرصه نمایش استان هرمزگان بپردازم.
در نوشتن متن نمایشنامه موغلی پناه چقدر از بحث پژوهش استفاده کردید؟
مهم ترین ویژگی گروه تئاتری آئینه پژوهش محور بودنش است. در پژوهش هایی که انجام دادیم به اشتراک زیادی بین فرهنگ جنوب و آمریکای لاتین واسپانیا رسیدیم. این اشتراک در بخش آواها پررنگ تر است و کولیان اسپانیا آواهای مشابهی دارند. نکته اشتراک دوم بافت و باور و سنن مشترک در دو جامعه درباره نوع نگاه به زن و سلطه مردانه ای است که بر زنان اعمال می شود. من در اجرای این نمایش کلی مشکل با نوع نگاه و باورها برخی ها داشتم. نکته مهم دیگر در بحث پرداختن به سنن مردم جنوب بحث حضور موثر موسیقی در زندگی آنها است و موسیقی و ریتم جزئی از زندگی مردم جنوب است. از طرف دیگر استقبال خوب مردم نشان داد که مضمون نمایش موضوعی روز و مهمی است و بسیار با نمایش همذات پنداری کردند. در ابتدا برای اجرای نمایش زبان را با معیار فارسی انتخاب کردم و در ادامه متوجه شدم این رویه با گویش بازیگران و روح متن تضاد پیدا کرد؛ بنابراین گویش بازیگران جنوبی شد.
با توجه به تجارب ارزنده ای که در زمینه استفاده از المان‌های روز و استفاده از داستان های نام آشنای خارجی و تلفیق آن با تئاتر سنتی ایرانی دارید؛ این نوع شیوه های اجرایی چه تبعات مثبتی برای تئاتر آئینی سنتی دارد؟
بر اساس تجاربی که در این عرصه دارم، استفاده از سنت و آئین صرف در اجرای یک نمایش به تنهایی نمی تواند عامل جذب تماشاگر بشود. استفاده از یک قصه خوب در یک نمایش سنتی ضمن ایجاد ارتباط با مخاطب باعث معرفی و ماندگاری آئین و سنت می شود. نکته مهم دیگر استفاده درست و به جا از آئین و سنت در قالب درام است. هنرمندی که وارد این عرصه می شود باید شناخت جامع و کاملی از سنت و آئین داشته باشد تا کاربرد درستش را جامعه امروز و مطالبات مردم تلفیق کند. مخاطب باید برای همذات پنداری حرف های روز جامعه اش را در درام داستانی نمایش ببیند.
عده ای از منتقدان باور دارند این استفاده از المان‌های روز به اصالت تئاتر سنتی و آئینی لطمه وارد می کند. چقدر به این مسئله اعتقاد دارید؟
دنیا در حال گذر است و اگر بخواهیم مدام به یک مسئله بدون هیچ تغییری تاکید داشته باشیم کم کم تبدیل به یک اثر موزه ای و یا میراث فرهنگی می شود. درست است که میراث به نسل های بعدی منتقل می شود؛ اما از میزان اثر گذاریش کم می شود و فقط حفظ و نگهداری می شود. بنابراین تئاتر سنتی برای رشد و پویایی نیازمند استفاده از مسائل رزو مردم جامعه است.
آیا افزایش تعداد آثار متقاضی حضور در جشنواره تئاتر آئینی سنتی نشان دهنده رشد تئاتر سنتی در کشور است؟
در دوره ای در سینما و در ادامه اش در تئاتر تولید و اجرای کارهای آپارتمانی محور اغلب آثار بود. مخاطب فعلی تئاتر به تمام مشکلات و چالش های اجتماعی آگاهی دارد. منتهی موقعی که به دیدن تئاتر می آید دوست دارد کاری را ببینید که در آن کارگردان فراتر از نشان دادن صرف چالش‌ها و مشکلات عمل کرده است و دوست دارد پرنده تخیل ذهنش هم با دیدن نمایش به پرواز دربیاید. رخداد ارتباط آئینی در نمایش های این جنسی توانسته عنصر خیال را به تماشاگر بازگرداند. تکنولوژی هم یک جور سردرگمی برای انسان امروزی ایجاد کرده و آئین ها دوباره ریشه را یادآوری می کنند و ناخودآگاه انسان را به ثبات می رساند. معتقدم وجود جذابیت ها، تنوع، حضور طنز، رنگ و نور و موسیقی شاد باعث شده نمایش های سنتی آئینی مورد توجه جدی تر مخاطبان قرار بگیرند.
بحث تحقیق و پژوهش که در بخش ابتدایی گفت وگو درباره نمایشتان به آن پرداختیم، چه تاثیراتی در فرم روایی و تکنیکال نمایش های آئینی و سنتی دارد؟
رویکرد اغلب بچه های فعال در این حوزه به سمت کنکاش و پژوهش در آئین و سنت‌ها است و نمایش های سنتی و آئینی از آن حالت ساده و تا حدی خام خودش خارج شده و در عین حالی که آئین را منتقل می کنند از تکنیک های مختلف نمایشی هم استفاده می کند. نکته مهم دیگر بحثی است که میان تلفیق تئاتر بومی و آئینی و سنتی ایرانی وجود دارد، بحث شناخت جامع از هر دو مقوله است. من و خیلی از هنرمندان شهرستانی و به خصوص جنوب کشور چون در همین اقلیم جنوب زندگی کرده ایم؛ آئین ها جزیی از زندگیمان شده است و بیشتر به نمایش دادن این آئینها اقدام می کنیم. در حالی که برای نشان دادن تلفیق آئین و بوم به صورت علمی هنرمند باید مقداری از فضایی که در خود آئین وجود دارد فاصله گرفت و با نگاه پژوهشگرانه از بیرون به قضیه نگاه کرد و با این رویه به دریافت و نقاط اشتراک بهتری خواهیم رسید.
گفت و گو از احمد محمد اسماعیلی
