گستره‌ تئاتر دینی نیازمند تعریف و تبیین دقیق‌تر است

گستره های تئاتر دینی را در چه ابعاد و زوایایی باید تبیین کرد؟ آیا می توان با نوعی نگاه ژانری به تئاتری دینی اندیشید و تولیدات نمایشی این حوزه را در چنین قالب هایی دسته بندی کرد؟ و ملزومات و منابع مورد نیاز برای تبیین گونه ای با عنوان تئاتر دینی را در چه حوزه ها و منابعی باید جستجو کرد؟ ایران تئاتر به بهانه برگزاری نهمین دوره تئاتر صاحبدلان بر پایه این محورها گفت‌وگویی را با دکتر محمد حمزه‌زاده بازیگر وکارگردان تئاتر و سینما صورت داده که در ادامه می خوانید. دکتر محمد حمزه زاده که طی بیش از چهار دهه فعالیت هنری سابقه بازیگری در بیش از 50 نمایش، فیلم سینمایی و مجموعه تلویزیونی را در کارنامه دارد، کارگردانی بیش از 30 نمایش صحنه ای و میدانی، فیلم های مستند و مجموعه تلویزیونی را نیز بر عهده داشته است. او همچنین سابقه عضویت در هیات های بازبینی و داوری بیش از 20 جشنواره تئاتر، همچنین عضویت در شورای نظارت و ارزیابی را در سوابق فعالیتی خود دارد.

 

گستره تئاتر دینی امروز به تعریف های صحیح و جامعی در کشور ما دست یافته است؟

تلقی ها و نقطه نظرهای متفاوتی در این ارتباط وجود دارد  و بعضی از تلقی ها در این باره از آنجا ناشی می شود که ما هنوز نتوانسته ایم تعریف درستی از تئاتر دینی ارائه کنیم. اگر تعریف مان از تئاتر دینی تنها به تعزیه و سوگواره ها محدود شود، طبیعی است که جلوه گاه آن نیز محدود به مناسبت های خاص خواهد بود، اما اگر قدری وسیع تر نگاه کنیم و تئاتر دینی را در معنای عمومی و اعتقادی اش در نظر بگیریم آن وقت می توان بسیاری از مضامین و زمینه های مختلف را در این عرصه دنبال کرد. وقتی از وسعت نگاه در این عرصه حرف می زنیم برای نمونه مسئله ادیان دیگر و نقاط مشترک و تفاوت های آن ها با یکدیگر نیز به میان می آید. به هیمن دلیل شاید اولین کاری که باید در این ارتباط صورت بگیرد تعریف صحیح از تئاتر دینی است تا راهگشا باشد و فراغ بال بیشتری برای فعالیت در این عرصه در اختیارمان بگذارد. 

 

پس معتقدید در تبیین گستره های تئاتر دینی می توان و باید تجدیدنظرهایی صورت داد؟

همینطور است. اگر به خاطر داشته باشید چندی پیش این بحث مطرح شد که اساساً چرا از مفهومی با عنوان تئاتر دینی سخن می گوئیم؛ و اینکه مگر اساساً تئاتر از دین جداست و چیزی به اسم تئاتر غیردینی هم داریم. مقصود از طرح چنین مسائلی این پرسش ها بود که میان تئاتر و دین اصولاً چگونه می توان تفکیک قائل شد. به گمان من دست کم در چهل سال گذشته که بحث تئاتر ارزشی و تئاتر دینی مطرح شده، خیلی به صورت زیرساختی و زیربنایی به چنین مباحثی نمی پردازیم و تنها به عنوان سازی روی می آوریم و این عناوین را هم محدود به یک جشنواره یا مناسبتی خاص می کنیم. اگر این گستره و ابعاد و چگونگی تئاتر دینی را بتوانیم تبیین کنیم، امکان یک نگاه پژوهشی حول آن فراهم خواهد شد تا برای کسانی که می خواهند در این عرصه فعالیت کنند راهگشا باشد.

 

در واقع این سخن شما ناظر بر تبیین نوعی نگاه ژانری به تئاتری دینی است؟

بله همینطور است. همین یکی دو ماه پیش بود که مطلبی از آقای علی موذنی در ارتباط با چیستی تئاتر دینی و ابعاد و وجوه مختلف و گستره آن خواندم که اقدام بسیار ارزشمندی به نظرم آمد. امیدوارم این قبیل اقدام های روشنگرانه به یک فرد و یک مورد ختم نشود و یک کار پژوهشی جدی در هیمن راستا صورت بگیرد تا زمینه ساز یک گونه و یک ژانر باشد که حتی بتوان تعریفی جهانی هم از آن ارائه داد. همانطور که می دانید دکتر ناظرزاده هم در این زمینه کاری زیربنایی را صورت داده و در کتاب خود با عنوان « نمایش های ایمانی» که آماده انتشار است چنین رویکردی را دنبال کرده که در صورت توجه جدی و بهره برداری صحیح از آن می تواند شاه کلیدی برای فعالیت در حوزه تئاتر دینی را در اختیار ما قرار دهد.

 

به عقیده شما در تبیین و روشنگری ها در ارتباط با تئاتر دینی باید کدام نهادها پیشقدم شوند و در این زمینه گام های اصلی را بردارند؟

شخصاً در ارتباط با چنین مقوله ای خیلی به تفکیک نهادی اعتقاد ندارم. به گمان من یکی از معضلات ما در حوزه تئاتر چنین تفکیک هایی است که برای مثال این گونه مشخص از تئاتر را باید یک نهاد مشخص تولیت کند. فکر می کنم این راه درستی نیست، بلکه بیشتر به تشکل متمرکز و هماهنگ نیازمندیم، طوری که حتی مدیران مراکز و نهادهای مختلف دور یک میز بنشینند و راه و روش و سیاست های بنیادین حوزه نمایش را برای آینده ترسیم کنند و هدف گذاری درستی در این عرصه صورت دهند در دست یافتن به آرمان ها و تئاتر در تراز انقلاب اسلامی می توانیم با موفقیت بیشتری قدم برداریم.

 

بر این اساس به عقیده شما ملزومات و منابع مورد نیاز برای تبیین گونه ای با عنوان تئاتر دینی در اختیار ما هست؟

هر تمدن و فرهنگی که سابقه دیرینه داشته باشد و بتوان آن را در ردیف کشورهای صاحب فرهنگ قرار داد، قطعا می تواند برای خودش تعریف درستی از راهبردهای فرهنگی خود را ارائه دهد. در خصوص کشور ما هم روشن است که فرهنگ و هنر ایرانی با سابقه دیرینه اش می تواند با تکیه بر داشته های فرهنگی و سوابق هنری اش قطعاً می تواند برای خود بنیان های فرهنگی و هنری تعریف کند. در این ارتباط تردیدی وجود ندارد و اگر تا امروز این اقدام را صورت نداده ایم، بخشی از آن به پیش از انقلاب برمی گردد که ما ناگهان خود را در در اختیار فرهنگ وارداتی قرار دادیم. درست است که نمایش یا تئاتر به مفهوم امروزی از همین طریق وارد فرهنگ ما شد، اما این تئاتر تا چه اندازه توانست با هنر ما عجین شود و ما چقدر توانستیم در آن قالب های مشخص فرهنگ خودمان را دخالت بدهیم بسیار اهمیت دارد؛ اما انقلاب قطعاً باید این اتفاق را صورت می داد و ما در این چهل سال می بایست به این سمت می رفتیم این گونه تئاتریرا تحقق پیدا کند. در حقیقت همه کشورها دست کم ملزومات اولیه ای را دارند که تئاتر ملی خود را محقق کنند، اما اینکه در این ارتباط تا چه اندازه دغدغه وجود دارد و هنرمندان و مسئولین تئاتر ما چقدر اهتمام دارند تا شکلی از تئاتر را بر پایه داشته های فرهنگی خودمان بنا کنیم مسئله اصلی است. طبیعی است که این مهم بر عهده خود ما است و دیگری نمی تواند تئاتر ملی را برای ما آماده کند و در سینی بگذارد و تقدیم مان کند. می بایست همه باید ها ونبایدها و هرآنچه در تجربه هایمان از هنر تئاتر تا کنون آمیخته ایم، امروز با فرهنگ غنی ایرانی عجین کنیم و بتوانیم بگوییم این تئاتر در تراز انقلاب اسلامی و منطبق با دانش و فرهنگ و اعتقادات این نظام متعلق به ایران است و این موضع را تعریف و تبیین کنیم.