فرهنگ ایرانی تاثیرات متقابل زیادی با خاور دور دارد

حالا بیست و اندی سال بعد یک کارگردان جوان و علاقمند به فرهنگ شرق دور که شناخت کاملی از فلسفه شرق دارد دوباره به سمت اجرای این متن جذاب و چند لایه رفته است. نمایشی که در طول سه سال شکل نهایی خودش را به دست آورد.داستان بانو آئویی درباره سه شخصیت هیکارو، آئویی و روکوجوواست. آئویی که در بیمارستان بستری است و هیکارو به ملاقاتش می رود و متوجه حضور روکوجو عشق دوران جوانیش بر بالین آئویی می شود و اتفاقاتی در این بین رخ می دهد. نمایش بانو آئویی برداشتی آزاد از نمایشنامه بانو آئویی اثر یوکیو می‌شیما با دراماتورژی سهیلا نجم و کارگردانی فاطمه بختیار مهر و آبان ماه ساعت 20 در سالن کوچک تالار مولوی روی صحنه است. با فاطمه بختیار درباره اجرای نمایشش و فلسفه شرق گفت‌وگویی انجام داده ایم.

 

چقدر به این مسئله ادغان دارید که فرهنگ شرق دور با فرهنگ ایران زمین به خصوص در بحث های هستی شناسانه به طور مثال نظیر نوع نگاهی که خیام به زندگی دارد و معتقد به دم غنیمت شمردن است قرابت و شباهت های زیادی وجود دارد؟

فکر می کنم ریشه این قرابت و نزدیکی به زمان شکل گیری جاده ابریشم و مراودات بین شرق دور با ایران بر می گردد و تاثیراتی که ایران از فرهنگ چین گرفت. فرهنگ ایران در آن دوران تحت تاثیر دو فرهنگ بزرگ یونان و چین قرار گرفته بود. ریشه هنر مینیاتور در ایران هم به این تبادل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برمی گردد. فلسفه فنگ شویی و عناصر پنجگانه اش هم در آن دوران در ایران دیده می شد. در شعر، ادبیات و فلسفه هم مصداقی که اشاره کردید نمونه خوبی بود. خود من بیش از 15 سال‌ است که با حکمت، فلسفه شرق، تائو و ذن آشنایی دارم و در ابتدا نمی‌دانستم تا چه حد این فلسفه در ورزش‌های رزمی دخیل است و در ضمن از سن 10 سالگی ورزش رزمی را آغاز کردم و سکوت و آرامش فلسفه شرق هم نکته حائز اهمیتی برایم بود و این آشنایی با فعالیت در تئاتر گره خورد و علاقمند تئاتر شرق دور شدم و بعد از مطالعه متوجه غنای این نوع تئاتر شدم.

 

نکته مهم در اجرای نمایش های شرقی این است که خالق اثر اشراف کاملی به فرهنگ شرق دور داشته باشد؟

بله این شناخت باید حتما عمیق و جامع باشد. در ضمن مدرس فنگ شویی، یوگا و تایچی هستم و در در پروسه تمرینات سه ساله اجرا ساعت‌ها با بازیگران تمرین یوگا، تایچی، مدیتیشن‌های متحرک و ثابت کردیم تا به فضا و اتمسفر نقش ها و فضای اثر میشیما برسیم. پس از این دوره طولانی، کم کم تمرین دیالوگ‌ها را آغاز کردیم و بسیار تحت تاثیر سکوت و آرامش بودیم و بیشتر علاقمند بودیم تا نقش‌ها خودشان با تلاشی که بچه‌ها انجام می‌دادند، شکل بگیرند. بنابراین در این حیطه مطالعات کاملی دارم و در حوزه تئاتر شرق هم سالها است که مشغول پژوهش هستم و در خلال این پژوهش ها با یوکیو میشیما آشنا شدم.

 

میشیما جزء نویسندگان پیشرو و صاحب سبک ژاپنی در قرن بیستم است و آثارش بارها مورد اقتباس در سینما و تئاتر قرار گرفته است؟

بله میشیما نمایش های نوی ژاپنی را کاملا مدرن کرده است و آثارش بسیار چند وجهی است و در شیوه های مختلف اجرایی قابل کارکردن است.

 

آیا از منظر ساختار دراماتیک اثر می توانیم نمایش بانو آئویی را یک مثلث عاشقانه با حضور سه شخصیت(آئویی، روکوجوو و هیکارو) دانست؟

بحث عاشقانه لایه اولیه اثر است. نکته ای که در این نمایش برایم ارجحیت دارد این است که هر آدمی در پشتش یک آئویی دارد و در ضمن من در شیوه های اجرایی نمایش در کارم تغییرات زیادی انجام دادم.

 

این تغییرات در شیوه اجرایی چگونه بود؟

در این تغییرات در پشت سر دو شخصیت پرستار و روکوجوو یک آئویی قرار دادم و با تکنیک ماسک این کار انجام شد و دلیلش این بود که هر آدمی در پشت خودش یک آئویی دارد که اگر به احساساتش(خشم، کینه و حسادت) آگاه نباشد؛ باعث می شود که دچار بیماری به لحاظ روحی و جسمی بشود و در نهایت هم باعث مرگ می شود. تمرکز من در اجرا روی برجسته تر کردن این ویژگی‌ها بود.

 

آیا در طراحی دکور هم از این ویژگی پیروی کردید؟

بله و از بحث ضمیر ناخودآگاه و خودآگاه فرویدی استفاده شد و طبق نظریه فروید بیش از دو سوم وجود هر آدمی ناخودآگاه است و باید بتوانیم روز به روز آگاهانه تر نسبت به احساسات و عواطفمان زندگی کنیم.

 

نکته مهمی که در اساطیر و فرهنگ ژاپنی وجود دارد؛ آمد و شد مردگان در دنیای زندگان است و در این نمایش هم شخصیت روکوجوو چنین ویژگی دارد؟

در فرهنگ ژاپنی که مبتنی بر فرهنگ روح پرستی مکتب شین تویسم است و نمایش نوی ژاپنی که سبک جدیدی است این خصلت دیده می شود و فلسفه روح پرستی ژاپنی کاملا در ادبیات و آتار نمایش آنها تاثیر جدی و عمیقی دارد.

 

از این جهت هم با فرهنگ ایرانی(احترام بیش از حد به مردگان) این نزدیکی دیده می شود؟

 اشاره درستی است و همانطوری که در اول مصاحبه اشاره کردیم خیلی تحت تاثیر فرهنگ شرق دور هستیم.

 

آیا متن نمایش نامه بانو آئویی بر اساس ترجمه هوشنگ حسامی در دهه پنجاه انجام شد؟

نه از ترجمه خانم خان دایی که از اعضای گروهمان هستند استفاده شد و ایشان متن را صرفا برای اجرای ما به فارسی ترجمه کرد و به زودی پنج نمایش نامه میشیما توسط ایشان روانه بازار نشر خواهد شد و کارب عدیم هم بر اساس یکی دیگر از آثار میشیما خواهد بود.

 

در دراماتورژی متن دکتر سهیلا نجم به چه شیوه ای عمل کردند؟

در دوران تحصیل در دانشگاه دکتر نجم استاد راهنمایم بودند و دوست داشتم همه چیز این اجرا خیلی علمی و آکادمیک به جلو برود و بنابراین برای استفاده از یک سری مقالات با ایشان تعامل داشتم و نظرات بسیار خوبی برای اجرا در اختیار من و گروه قرار دادند.

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی