کلیشه‌ها باید شکسته شوند

بخش اول کارگاه‌های پروژه چهارفصل تئاتر ایران صبح امروز و با حضور اکبر عسگری داستان‌نویس جنگ و نمایشنامه‌نویسان پذیرفته شده در پروژه چهارفصل تئاتر ایران برگزار شد.
به گزارش سایت ایران تئاتر در این جلسه که با عنوان "مروری بر داستان‌ها و وقایع مستند جنگ و انقلاب اسلامی و زمینه‌های دراماتیک مهجور مانده در این دو پدیده" برگزار شد، مسأله جنگ به مثابه زندگی از سوی اکبر عسگری مطرح و همراه با بیان خاطرات گوناگون او از سال‌های دفاع مقدس تشریح شد.
عسگری در آغاز سخن جنگ، زندگی و شهادت را در صحنه‌های مختلف سال‌های دفاع مقدس پیوسته به هم دانست و جای خالی این زندگی عادی را در آثار دراماتیک دفاع مقدس متذکر شد.
ایوب آقاخانی، ‌مسئول برگزاری پروژه چهارفصل تئاتر نیز با اشاره به شخصیت‌پردازی کلیشه‌ای، از قبل انتخاب شده و قابل پیش‌بینی در برخی از آثار گفت: به نظر می‌رسد شخصیت‌ها پیش از ورود مخاطب به اثر شکل گرفته‌اند و جذابیت‌های اثر از پیش، از دست رفته‌اند.
بنابراین شناخت شخصیت و تأثیری که مکان بر شخصیت می‌گذارد بسیار اهمیت خواهد داشت. گاه شخصیت‌ها را آنچنان اغراق‌آمیز می‌پرورانیم که اثر و ایده جذاب اثر از دست می‌رود. کلیشه‌ها باید شکسته شوند و این به مفهوم شکستن خط قرمزها هم نیست بلکه باید اتفاقی معقول در اثر رخ دهد، این که جنگ، یک زندگی است باید در آثار لحاظ شود.
وی با تشریح چند نمونه از شخصیت‌های کلیشه‌ای در آثار این حوزه و تلاش‌هایی که به صورت مقطعی برای خنثی کردن این فضای کلیشه‌ای انجام شده، دومین مشکل نمایشنامه‌های دفاع مقدس را تأثیر فضای اتوپیایی یا آرمان شهری دانست که بر همه چیز سایه انداخته و افزود: مشکل ما رویدادگاه آثارمان است که گویا مختصات آن و ویژگی‌های اغراق‌آمیز قدسی‌اش از قبل تعیین شده. درست است که وقایعی رخ داده که اصلاً با زندگی عادی مطابقت ندارد اما درام‌نویسی ما به طور ناخودآگاه تحت تأثیر فضای رسانه‌ای قرار گرفته است.
در این بخش از جلسه هر یک از نویسندگان حاضر پیرامون مسأله خودسانسوری، سانسور، نقش رسانه‌ها، بیان تجربیات مستقیم نویسنده در اثر، تمهیدات هنرمندانه نویسنده برای خلق موقعیت‌ها و بیان داستان به گفت‌وگو پرداختند.
اکبر عسگری در بخش دیگر صحبت‌هایش درباره عبارت "شعارزدگی" گفت: مقطع مورد بحث آثار وابسته به انقلاب و مقاومت خودبه خود به خاطر نفس پدیده با شعار آمیخته و عجین بوده اما این که در حال حاضر چگونه به آن شعار برسیم، اهمیت پیدا می‌کند.
وی بسیاری از کلیشه‌ها را تنها برای منتقدان و هنرمندانی که آثار زیادی را دیده و مطالعه می‌کنند قابل استناد ارزیابی کرد و افزود: بسیاری از شخصیت‌هایی که ما کلیشه می‌دانیم برای مردم عادی جذابند و نوع پرداختن به این شخصیت‌ها بسیار اهمیت دارد.
وی تغییر شخصیت در مسیر درام را به عنوان یکی از ویژگی‌های اثر نمایشی مورد تأکید قرار داده و با بیان چند خاطره مستند از جنگ نقش تضاد در شکل‌گیری درام را مطرح کرد و افزود: معمولاً این تغییر شخصیت در مسیر درام‌های موجود رخ نمی‌دهد و شخصیت‌ها به صورت شکلی واحد در کل اثر حاضر می‌شوند.
در این مرحله حاضران مسأله اتوپیای دفاع مقدس را مورد بررسی قرار دادند که در آن اشکال مختلف نگاه آرمانی افراد به دفاع و هشت سال جنگ تحمیلی توضیح داده شد.
در ادامه هنرمندان حاضر در نشست که از 17 استان کشور آمده بودند، پس از استراحتی کوتاه بررسی وقایع جنگ در آثار غیرجنگی را مورد بحث قرار دادند. در این زمینه پرداختن به آثار تاریخی و اسطوره‌ای، اجتماعی و روانشناسانه مطرح شد.
عسگری نیز تصریح کرد: به طور کلی به دو صورت می‌توان به سراغ وقایع رفت یا به صورت مستقیم یا غیرمستقیم. شاید ساختن درام در خود واقعه سخت باشد و افراد معمولاً با فاصله گرفتن از آن بهتر به تضادها می‌پردازند. برای مثال فضای شهر و جبهه با یکدیگر تضاد دارند. این تضاد در افرادی که نمی‌توانند با شرایط تطابق پیدا کنند به وضوح دیده می‌شود.
در بخش پایانی این جلسه جسارت و زیرکی نویسنده، استفاده تکنیکی از این دو عنصر در آثار، بهره‌گیری از آثار ادبیات داستانی، موزه‌های جنگ و در نهایت زندگی کردن در دنیای نمایش یا داستان برای نویسنده مورد تأکید قرار گرفت.
دومین جلسه از ورک شاپ‌های چهار فصل تئاتر با حضور محمد یعقوبی و با موضوع "فرایند رسیدن به پلات اولیه و نگارش نمایشنامه کامل بر اساس مستندات جنگ و زمینه‌های ادبی با تکیه بر نمونه‌ها" بعدازظهر امروز برگزار می‌شود.
ایوب آقاخانی مسؤول پروژه و یکی از مدرسان این کارگاه تأکید کرد: هدف از این ورک شاپ‌ها رسیدن به هم‌فکری، وحدت نگاه و درام متعالی‌تری در این دو عرصه آسیب‌خورده است.