نوشتن و اجرای نمایش ایرانی مقرون به صرفه نیست

 نمایش بوقلمون داستان پهلوانی است که برای کشتی روز 13 فروردین و مسابقه کشتی گیری پهلوان اولی وارد شهری می شود تا با پهلوان اکبر خراسانی که پهلوان اول شهر است؛ کشتی بگیرد. رفته رفته ما متوجه می شویم که مردم هم از دست پهلوان اکبر خسته شده اند و می خواهند که این بار بر حسب قضا پهلوان اکبر ببازد.خیر الله تقیانی‌پور سال‌ها است که در تئاتر حضور موثری را تجربه می کند. این نویسنده، بازیگر و کارگردان تئاتر تاکنون نمایش‌های زیادی را در تهران و شهرستان‌ها روی صحنه برده و موفق به اخذ جوایز متعددی از جشنواره‌های داخلی تئاتر ایران شده است. از آثار او می‌توان به صورت و سیرت تهران، فریاد خاموش خاطره تهران، آخرین پست شب یلدا تهران، روزی محله‌ای روزگاری تهران، قصه یک تابلو زرد تهران، تئاتر شهر، کلنل و طرومپت طرب و عصاره اجدادی، روی ریل جنگ، پری، سایه سکوت، خاک، خبرنگار، یک روایت تازه از اونور قاب خواب‌نماها‌، هفت کوپه از یک قطار، صبور، خانم سرگرد باربارا و حورا اشاره کرد. گفتنی است نمایش بوقلمون قبلا در سال ۹۳ تندیس بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر زن، بهترین نویسندگی، بهترین موسیقی، لوح تقدیر بهترین بازیگر مرد و طراحی لباس از سی‌و‌سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را از آن خود کرده بود. نمایش بوقلمون دی ماه در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است. با تقیانی‌پور درباره اجرای نمایش بوقلمون گفت وگویی انجام داده ایم.

اغلب نمایش هایی که در سال های اخیر مثل کلنل و همین بوقلمون اجرا کردید داستانش در زمان اواخر دوران قاجاریه می گذرد؛ این دوران برایتان چه ویژگی هایی دارد؟

داستان نمایش بوقلمون به دوره قاجار و پهلوان اکبر خراسانی برمی گردد و ما در تحقیق و پژوهش های خود در نمایش ها و آئین های ایرانی، سعی کردیم به آئین های زورخانه ای و مرام و مسلک های پهلوانی بپردازیم. در این نمایش چون از آئین های زورخانه ای استفاده کرده ایم و به هرحال زورخانه جایی بوده که در گود بوده و آن هم معمولا حالت هشت گوشه یا گرد داشته است که معنا و مفهوم خاص خود را دارد؛ سعی کردیم در فضایی شبیه گود زورخانه این نمایش را اجرا کنیم. یعنی همان طور که مردم دور گود می نشستند و آن چرخیدن و کباده زنی که انگار خود گونه‌ای از نمایشی بوده که مردم تماشا می کردند، سعی شد این اتفاقات را به صورت دراماتیک و با این شکل و شمایل اجرا کنیم. نکته مهم دیگر درباره سوال شما این است که در اواخر دوران قاجاریه تغییر و تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی زیادی در ایران رخ داد و گلوله ای که از هفت تیر میرزا رضا کرمانی به طرف ناصر الدین شاه شلیک شد؛ با همان میزان شتاب تغییرات و تحولات در جامعه ایرانی شروع شد. برای من دنبال کردن این تغییر و تحولات جذابیت زیادی دارد. معتقدم برخی از این تغییرات خیلی مصداق امروزی دارد.

با توجه به صحبت‌های شما نمایش بوقلمون را می توانیم یک نمایش امروزی هم بدانیم؟

بحث تهمت و بهتان نسبت به رقیب بحثی است که در روزگار فعلی هم وجود دارد. بدنام کردن رقیب به دلیل بزرگ و خوب نشان دادن خود، رفتار نامناسبی است و برای ما تبدیل به عادت شده و بابت این قضیه هم اگر به مردم عادی فشاری هم بیاید ابایی نداریم.

در نمایش های ایرانی مثل بوقلمون یکی از بحث های جذابی که بار دراماتیک هم دارد بحث تقابل میان سنت و مدرنیته است. برای شما طرح این موضوع چقدر دارای اهمیت بود؟

معتقدم آئین ها و مناسک ایرانی باید احیا بشود. همانطوری که در همه جای دنیا چنین اتفاقی رخ می دهد. ما طرفدار این هستیم که به صورت موزه ای به آئین و سنت هایمان توجه داشته باشیم و در ضمن طرفدار حفظ چنین نگاه موزه‌ای هم هستیم. از طرفی دیگر می گوییم این آیین ها باید حفظ بشود و مخاطب امروز ما بتواند با آن ارتباط برقرار کند.

آیا می توانیم این برداشت را از دیدن نمایش های ایرانی شما مثل همین بوقلمون داشته باشیم که بر اساس قواعد نمایش های سنتی شکل گرفته اند؟

این مسئله را قبول ندارم. اگر دقت کرده باشید من بخشی از قراردادهای این ژانر را از نمایش های ایرانی گرفته‌ام. این قرار دادها خیلی دراماتیک و نمایشی هستند. در تئاتر دنیا هم بخشی از قراردادهای سبک های مختلف تئاتری مورد استفاده قرار می گیرد. خیلی از کارگردان‌های صاحب نام و دارای تفکر موقعی که به ایران سفر کردند این قراردادهای تئاتری را تحسین کرده اند. به هر حال داشته هایی داریم که بسیار غنی و پر بار هستند.

نکته قابل اشاره این است که در تئاتر امروز ما جای خالی استفاده از این المان‌های جذاب و دراماتیک احساس می شود و در دو سه ساله اخیر اغلب نمایش های ایرانی که ساختار درستی داشتند مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است؟

دلیل این استقبال خوب این است که این المان‌ها جزئی از فرهنگ و باورهای مخاطب است و روی آن شناخت دارد و دوست دارد روی چیزی که تسلط دارد نگاه دقیق و ریزبینانه ای داشته باشد و اگر هر از گاهی کم و کاستی وجود داشته باشد؛ می تواند با توجه به شناختش این کاستی را بفهمد و ابراز کند. به همین دلیل نمایش ایرانی کار کردن هم بسیار سخت است.

استفاده درست و به جا از مختصات نمایش های ایرانی نیاز به دانش و تحقیق زیادی دارد؟

با این تحلیل موافقم و به همین دلیل است که نوشتن نمایش ایرانی در حال حاضر مقرون به صرفه نیست.

به چه دلیل مقرون به صرفه نیست؟

شما سالنی دارید و باید بلافاصله برای اجرا گروهی را دور هم جمع کنید و بلافاصله آماده روی صحنه رفتن کنید و زمان کافی برای تبلیغ و معرفی نمایش ندارید. با توجه به شرایط سالن های تئاتری شما خیلی سخت می توانید از یک سال قبل برای اجرا بردن نمایشی برنامه ریزی کنید. نکته مهم دیگر این است که نویسنده‌ای که می خواهد نمایش نامه ایرانی بنویسد باید برود و مدت طولانی تحقیق و پژوهش کند و البته تحقیق از ویکی پدیا هم جواب نمی دهد. باید نویسنده همت کند برود کتابخانه های مناسب و کتاب های موجود را بررسی کند. از آن طرف یک دوست نویسنده و کارگردان برای اجرای یک نمایش اقتباسی به یک انتشارات می رود و متن نمایش نامه خارجی را با پرداخت چند هزار تومان می خرد و بدون هیچ تحقیقی متن را برای اجرا آماده می کند. هزینه این دو کار اصلا با هم قابل مقایسه نیست. برای تحقیق مناسب و کارآمد یک متن ایرانی باید در حدود یکسال  زمان صرف کنید. در حالی که برای اقتباس نویسنده و یا دراماتورژ بیشتر از یک ساعت به زمان نیاز ندارد.

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی