به بهانه انتشارکتاب «با طرح خندهای»
زیر سقفی که حمید سمندریان نفس میکشید
ایران تئاتر- میلاد بهاری: متن حاضر مروری کوتاه بر کتاب «با طرح خندهای»، بیست و پنج گفتار درباره حمید سمندریان است که به کوشش و ویرایش روزبه حسینی منتشر شده است.
روزبه حسینی متولد آذر 1357 در تهران، نویسنده، شاعر، طراح،کارگردان، مدرس تئاتر و سرپرست گروه فیلم و تئاتر و ناگهان است. سالها فعالیت باثبات او در زمینهٔ نوشتار و تنفسِ نظاممند با ریهٔ موجود زندهای به نام تئاتر که این روزها باید با چتر اکسیژن، ادامهٔ حیات دهد نشانهٔ نشست و برخاست و تعلّم او از کسانی است که اکنون مقدمات کتب تخصصی و جستارها با سرمشق یاد باد آن روزگاران، دربارهیشان به تحریر درمیآید.
از جمله نمایشنامه هایی که نگارش، کارگردانی و طراحی آنها توسط این هنرمند انجام شده میتوان به آثاری چون: سهراب اسب و سنجاقک، با مسیح به صلیب میکشند با ما چه میکنند، سه مرثیه هذیان، گل یاس، عکس خانوادگی، دیوان تئاترال، حکایت الکتریک عاشق، آنچه میشنوی ساز کج کوک سکوت است و ... اشاره کرد.
دو عامل موسیقی و سکوت از مأخذ بنیادی کارهای اوست که بستر مساعدی را برای به تصویر کشیدن دغدغههای شاعرانهٔ او به عنوان کارگردانی نوگرا و مینیمالیست در تئاتر، فراهم کرده است.
روزبه حسینی در ۲۵ تیرماه سال۱۳۹۱ که عضو هیأت مدیرهٔ کانون کارگردانان خانهٔ تئاتر بود و البته سردبیر «کتاب کانون کارگردانان»، با تشخیص و رای جمعی اعضای هیأت مدیرهٔ مرکزی، مامور به تألیف و گردآوریِ ویژهنامهای «درست و حسابی» دربارهٔ استاد حمید سمندریان شد که مقرر بود برای چهلم ایشان آماده باشد؛ یعنی اگر از همان روز که به او (تلفنی) خبر دادند حسابی سرانگشتی کنیم، با احتسابِ سفارش مطالب و نگارش و بعد فرصت برای ویرایش و صفحهبندی و چاپ و ...، نیمهٔ پر لیوانش میشود چیزی کمتر از سی روز. آن هم بدونِ بودجهٔ معیّن و از آغاز با شرطِ همکاریِ افتخاری همهٔ نویسندگان و همکاران در این ویژهنامه و پس، سرنوشتی نامعلوم برای این اثر.
اما پس از این حساب و کتابها به عنوانِ مقدمهٔ این راه، مسألهٔ اساسیتر، مسألهٔ انتخاب است؛ انتخابی که ماهعسل آن حاکی از نتیجهٔ درخورِ آن شده است؛ انتخاب شخصی که بتواند در کمتر از سی روز دربارهٔ حمید سمندریان که نامش روی کاغد سنگینی میکند، ویژهنامهای ترتیب دهد که بماند در دلِ تاریخِ شفاهیزدهٔ تئاترِ ما در این روز و روزگار. امری دشوار که به خوبی انجام شده و مطابق ذائقهٔ زمان، با کملطفی دیرآشنای خود مواجه شده است. اما، اما حکایت همچنان باقی میماند تا با رویکردی نظاممندتر، آن پدیدهٔ دشوار، به شکلی دیگر، خود در دلِ تاریخ، ثبت و ضبط نماید: پژوهش/کتابی با عنوانِ «با طرحِ خندهای».
«با طرحِ خندهای» چهارمین کتابی است که روزبه حسینی با همکاری نشر افراز به چاپ رسانده؛ مجموعهٔ ۲۵ گفتار دربارهٔ زندگی و آثار حمید سمندیان، از زبان و با قلمِ آنانی که دربارهٔ او و آثار و افکارش «درست و حسابی» میدانستهاند و میدانند، با مقدمهای از روزبه حسینی در مقامِ کوشنده و پژوهندهٔ این کتاب؛ شاگردی که بوی تئاتر را زیر سقفی که حمید سمندریان آنجا نفس میکشید (آموزشگاه سمندریان) در بهار ۱۵ سالگیاش استنشاق کرده است. (برگرفته از نقل قول محمود استادمحمد)
فرازی از متن:
«تئاتر بحرانزدهٔ ما» به قلمِ دکتر علی رفیعی:
حمید سمندریان ما را و تئاتر بحرانزدهٔ مارا به یکباره ترک کرد. هم ما را در اندوه مرگ خود گذاشت و هم اندوه ندیدن شکوفائی تئاتری را که یک عمر برای شکوفا کردنش تلاش کرد، با خود برد.
تئاتر در مملکت ما هرگز بدون بحران به سر نبرده است. دلیلاش واقعیتی است که همه میدانیم. هنر نمایش در فرهنگ و جامعهٔ ما نه تنها ریشه و قدمت چندانی ندارد، بلکه همواره یا به مثابه یک هنر نخبه با آن برخورد شده است و یا به مثابه یک هنر غربی/وارداتی و در عین حال نازل. نتیجه اینکه تئاتر نه از دیدگاه دولتمردان و نه از جانب قاطبهٔ مردم، هرگز نتوانسته جایگاه خود را به مثابه یک ضرورت فرهنگی_اجتماعی اجتنابناپذیر به دست آورد... بحرانی هم که در آغاز از آن یاد کردیم، ناشی از همین امر بوده است. به عبارت دیگر، بحران تئاتر در کشور ما همیشه از بیرون به تئاتر روی آورده است و خواسته یا ناخواسته بنیادهای آن را سست و متزلزل نگه داشتهاند... (فرازی کوتاه، از نگاشتهٔ بلند دکتر علی رفیعی در کتاب با طرحِ خندهای)
برای پایانِ این مرورِ کوتاه، مروری کنیم بر دیگر نامهای بزرگ و آشنایِ همراهِ این مجموعهٔ قابل تأمّل به کوششِ روزبه حسینی:
محمد ابراهیمیان. علی عظیمینژادان. حسین کیانی. کیومرث مرادی. قطبالدین صادقی. شکرخدا گودرزی. روح الله جعفری. رضا آشفته. حسین پاکدل. رامتین شهبازی. جعفر والی. ناصر زراعتی. بهروز غریبپور. منصور کوشان.آربی اُوانسیان. پرویز پورحسینی. بهزاد صدیقی. آتیلا پسیانی. محمد چرمشیر. افسانه ماهیان. اسماعیل محرابی. عباس معروفی و ...