کرونا و بحران تعطیلی و بازگشایی تئاترها

اواسط ماه مارس (نیمه دوم اسفند ماه) زمانی که ویروس کرونا در تن شهروندان آسیایی، اروپایی و امریکایی ریشه می‌دواند و بیماری به وضعیت پاندمیک درمی‌آمد، اولین نهادهایی که همطراز با مدرسه‌ها و موسسات آموزش عالی باید تعطیل می‌شدند، سازمان‌ها و محل‌های فرهنگی و هنری بودند که امکان وقوع ملاقات‌های اجتماعی را فراهم می‌آورند. بنابراین در اولین روزها چراغ‌ سینماها خاموش شدند، پرده‌ی تئاترها کشیده شدند، درهای موزه‌ها بسته شدند، گالری‌ها از نمایش آثار هنری منع شدند، ورودها به کتابخانه‌ها ممنوع شدند و با سرعتی بسیار زیاد و زمانی بسیار کم دامنه‌ی تعطیلی‌ها و ممنوعیت‌ها به حضور در هر فضایی خارج از خانه کشیده شد. حالا که مطابق با آمار، به نظر می‌رسد تعداد مبتلایان و قربانیان ویروس کرونا روند نزولی دارد و بیماری به صورت تدریجی تحت کنترل درمی‌آید، و نیز باتوجه به ورشکستگی‌ها و بحران‌های مالی به وجود آمده در پی تعطیلی‌ مشاغل مختلف، مبحث بازگشایی این فعالیت‌ها طرح شده و بازگشایی نهادهای فرهنگی و هنری نیز یکی از مهمترین و چالش‌برانگیزترینِ این فعالیت‎‌ها هستند. چراکه امکان تجمع را فراهم می‌آورند. این مطلب در 6 بند با مروری کوتاه نسبت به تعطیلی تئاترها و کمپانی‌های هنرهای اجرایی در اروپا و ایالات‌متحده امریکا، به مطالعات، پیش‌بینی‌ها و اصلی‌ترین چالش‌های این کشورها پیرامون بازگشایی تئاترها و کمپانی‌های هنرهای اجرایی می‌پردازد تا در این باب فصل مشترکی با وضعیت تئاترهای این روزهای ایران پیدا کند.

1-مناسبات اجرایی، تولیدی و اقتصادی هنرهای اجرایی
وقتی از هنرهای اجرایی سخن به میان می‌آوریم وسعت نگاهمان به نمایش‌ها، رقص‌ها، باله‌ها، اپراها و به طور کلی تمامی هنرهایی است که به صورت زنده به اجرا درمی‌آیند و دیده می‌شوند. هنرهایی که در برخی کشورها با پرداخت مالیات، بازوهای تولید سرمایه برای دولت‌ها به شمار می‌آیند (تئاتر برادوی امریکا و وست‌اِند انگلستان) و در برخی کشورها نهادهای تحت حمایت دولت در راستای امور فرهنگی و حقوق شهروندی (تئاتر آلمان). بنابر همین امر، وضعیت تعطیلی این نهادها در کشورهای اروپایی و ایالات‌متحده از همدیگر متفاوت هستند. در برخی از این کشورها وجود تئاتر، ضرورت اقتصادی و در برخی دیگر ضرورت اجتماعی است. حال در مبحث بازگشایی آنها نیز ضرورت‌های مختلفی مطرح است که در بندهای بعدی این مطلب به آنها پرداخته خواهد شد اما جدای از ضرورت‎ها، ماهیت و مسئولیت‌های کمپانی‌های هنرهای اجرایی نیز با یکدیگر متفاوت‌اند. برخی کمپانی‌ها فقط تولیدکننده اثر، برخی‌های دیگر فقط ارائه‌کننده و برخی‌های دیگر هردو این نقش‌ها را به عهده دارند. بنابراین وضعیت کمپانی‌های هنرهای اجرایی در تعطیلی، میزان خسارت، تعداد عوامل، ضرورت وجودی و بازگشایی با یکدیگر متفاوت هستند. نکته‌ی بعدی که پیرامون مناسبات اجرایی باید یادآور شد آن است که تولیدات کمپانی‌های هنرهای اجرایی غالبا یا بلند مدت هستند و یا تور محور. در تولیدات بلند مدت، یک اجرا برای زمانی طولانی (حتی بیشتر از یک سال) در یک کمپانی به اجرا درمی‌آید و در تولیدات تور محور، یک اثر تولید شده، برای اجرا  به کمپانی‌های گوناگون در شهرها، ایالت‌ها و کشورهای مختلف می‌رود و مدت تور نیز ممکن است حتی بیشتر از یک سال باشد. بنابراین به هنگام بازگشایی تئاترها در امریکا و اروپا، بسیاری از کمپانی‌ها با بحران تولید اثر مواجه نیستند.
تنوع گونه‌های هنرهای اجرایی در غرب، ماهیت اقتصادی و اجتماعی آنها، شکل کمپانی‌های هنرهای اجرایی و همچنین انواع تولیدات آنها از جمله مهمترین مواردی هستند که به سبب تفاوت‌شان با تئاتر ایران، پیش از طرح بحث پیرامون همه‌گیری ویروس کرونا و مسائل متعاقب حاصل از آن برای تئاتر اروپا و ایالات‌متحده باید در نظر گرفته شوند.

2-تعطیلی تئاترها، زیان‌های ناشی از تعطیلی و شکل جدید مناسبات کمپانی‌ها با مخاطبان در دوران کرونا
در اوایل ماه مارس کمپانی‌ها در بسیاری از کشورها تلاش داشتند با جلوگیری از برخی تجمعات به هنگام آغاز و اتمام آثار اجرایی، تا حد امکان از شیوع بیماری جلوگیری کرده و به این سبب و به همین سادگی از تعطیلی جلوگیری نمایند. برای مثال در بسیاری از تئاترهای برادوی، از تجمع تماشاگران برای گرفتن امضا از بازیگران جلوگیری می‌شد اما با پاندمیک شدن وضعیت کرونا در امریکا، تصمیم‌گیری در حوزه‌ی تعطیلی تئاتر نه صنفی و نه حتی ایالتی، بلکه ملی بود و درهای تئاترهای این کشور درحال حاضر تا 7 ژوئن (18 خرداد) قرار است به روی تماشاگران بسته باشند . انگلستان، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، هلند و باقی کشورهای اروپایی نیز دستکم تا پایان ماه می (11 خرداد) قرار است تمام فعالیت‌های هنری و تئاترهایشان تعطیل باشد. این تعطیلی شکل جدیدی از مناسبات را برای تئاترها به وجود آورده است و بسیاری از آنها نه تنها درآمدشان به صفر رسیده، بلکه مسئول پرداخت هزینه‌هایی از جمله، اجاره بهای سالن‌های نمایش، حقوق کارمندان اداری و پرسنل هنری‌شان نیز هستند. به همین سبب با حجم وسیعی از بدهی‌ها و ضررها روبه‌رویند. اپرای متروپولیتن برآورد ضررهایش تا پایان ماه می را 60 میلیون دلار عنوان کرده است . بنابراین بسیار طبیعی است که از ابتدای تعطیلی تئاترها، هم برای جبران خسارت‌ها و هم به دلیل ماهیت اجتماعی هنرهای اجرایی، کمپانی‌ها به دنبال شیوه‌های جدیدی از ارتباط با مخاطب باشند. شیوه‌هایی که اغلب به گونه‌ی ارائه‌ی خدمات به صورت دیجیتال معنا پیدا می‌کنند. موارد زیر مهمترین این شیوه‌ها هستند.
- پخش و فروش فیلم‌های اجرا
-برگزاری مسترکلاس‌های آموزشی
-فروش اقلام چاپی مانند نمایشنامه‌ها و محصولات تبلیغاتی کمپانی‌ها
-برگزاری جشنواره‌های دیجیتال
با استفاده از این شیوه‌ها بسیاری از کمپانی‌های هنرهای اجرایی توانسته‌اند هم در یک بحران اجتماعی مهم در عصر معاصر نقش‌آفرینی کنند و هم بخشی از آنها درآمدهایی؛ اگرچه بسیار ناچیز و اندک، حاصل کنند.

3-بسته‌های حمایت‌های مالی از کمپانی‌های هنرهای اجرایی
برای جبران خسارت‌های به وجود آمده، جدای از ارائه‌ی خدمات به صورت دیجیتال، کمپانی‌ها نگاهی به دولت‌ها و دولت‌ها نگاهی به درآمدهایشان دارند. مهمترین بسته‌های حمایتی از تئاترهای اروپا و ایالات‌متحده در این دوران، بسته‌های حمایتی از سوی دولت، صنف و همینطور حمایت‌های مالی هواداران است.

کمک‌های دولتی
کمک‌های دولتی به کمپانی‌های هنرهای نمایشی به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. کمک‌هایی که به منظور امور معیشتی ناشی از بیکاری نیروی انسانی کمپانی‌ها به آنها اختصاص داده می‌شود (عوامل هنری و کارمندان جزو این دسته هستند) و کمک‌هایی که به منظور حفظ امکانات سخت‌افزاری و دارایی‌های فیزیکی کمپانی به آنها اختصاص داده می‌شود (اجاره بهای مکان کمپانی جزو این دسته هستند). دولت‌های مختلف باتوجه به مشخص بودن هزینه‌های کمپانی‌ها، تعداد عوامل، تعداد تولیدات و فاکتورهایی از این جنس کمک‌های مادی به آنها اعطا می‌کنند. برای مثال بد نیست بدانید رقم حمایتی دولت بریتانا به سازمان‌های هنری و هنرمندان 190 میلیون دلار است . اسپانیا 40 میلیون یورو برای کمک به هنرهای اجرایی و سینما تخصیص داده است  و ایالات متحده نیز درحدود 200 میلیون دلار برای جبران زیان‌های مربوط به کمپانی‌های هنرهای نمایشی، موزه‌ها، کتابخانه‌ها و ... اختصاص داده است . این ارقام جدای از بخشودگی‌های مالیاتی به میزان‌های مختلف برای کمپانی‌هاست. بنابراین بخشودگی‌های مالیاتی نیز جزو بسته‌های حمایت‌های مالی دولت به کمپانی‌های هنرهای اجرای به شمار می‌آیند.

کمک‌های صنفی
این نوع کمک‌ها بیشتر مربوط به کشورهایی همچون ایالات‌متحده امریکا می‌شود که هنرهای اجرایی در آنها وجهه‌ی تجاری فوق‌العاده مهمی دارند و به همین سبب صنف برای آنها به نوعی یک موسسه‌ی مالی حامی نیز به شمار می‌آید.

کمک‌های هواداری
بسیاری از کمپانی‌ها، پیش از شروع کرونا بخشی از درآمدهای خود را از طریق جذب اسپانسر و همینطور از طریق هزینه‌های هواداری که این هزینه‌ها را تحت عنوان کمک‌های مردمی می‌توان بهتر درک نمود محقق می‌کردند. در دوران کرونا و تعطیلی اگرچه جذب اسپانسر برای آنها منتفی اما کمک‎های هواداری برای برخی از آنها برقرار است. چنانچه اگر به وب‌سایت کمپانی‌های مختلف مراجعه شود، درگاه پرداخت کمک‌های مالی و یا اطلاعات لازم برای نحوه‌ی انجام این پرداخت وجود دارد.  

4-مطالعه‌ی رفتار فرهنگی افراد پس از کرونا    
یکی از مهمترین مطالعاتی که پژوهشگاه‌های فرهنگی و هنری این روزها مشغول انجام آن هستند، تحلیل رفتار فرهنگی افراد جامعه پس از کنترل ویروس کروناست. در یکی از این مطالعات که حاصل از نظرسنجی تماشاگران تئاتر در واشنگتن  است، 67 درصد افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی اعلام کرده‌اند که تنها پس از کشف واکسن کرونا و ریشه کن شدن این ویروس حاضرند دوباره به تئاترها مراجعه کنند. در این نظرسنجی افرادی می‌تواستند شرکت کنند که بخشی از درآمد سالانه‌ی خود را صرف تئاتر و حداقل در سال 2 نمایش می‌دیده‌اند. جامعه‌ی آماری این نظرسنجی 2726 نفر است و نتایج آن نشان می‌دهد پس از ویروس کرونا، تئاتر ایالات‌متحده امریکا، 27 درصد ریزش مخاطب خواهد داشت. این نظرسنجی یکی از متأخرترین مطالعات درحوزه‌ی رفتار تماشاگران پس از ویروس کروناست و در تاریخ هشتم و نهم آوریل (20 و 21 فروردین) انجام شده است.  همچنین تحلیل داده‌های این نظرسنجی نشان می‌دهند 56 درصد از تماشاگران تئاتر در صورت رعایت نکات بهداشتی از جمله؛ رعایت فاصله‌های فیزیکی میان افراد، ضدعفونی شدن مرتب سالن‌های نمایش و دسترسی آسان به مواد ضدعفونی کننده برای دست‌ها، سبب ترغیب به تماشای نمایش و مراجعه به سالن‌ها حتی در صورت کشف نشدن واکسن و در همین دوران بحران کرونا می‌شود.  
نظرسنجی‌ها و مطالعات دیگری نیز وجود دارند که نشان می‌دهند افراد در دوران کرونا، به تماشای رویدادها در فضاهای باز تمایل بیشتری نسبت به فضاهای بسته دارند. بنابراین بسیاری از افراد تماشای مسابقات ورزشی در استادیوم‌ها را به تماشای نمایش‌ها و باله‌ها و اپراها ترجیح می‌دهند. همچنین نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که برای افراد مراجعه به موزه‌ها در الویت نسبت به تماشای هنرهای اجرایی قرار دارد. چراکه در موزه‌ها، امکان جای‌گیری‌های مختلف و حرکت وجود دارد و در سالن‌های نمایش این امکان وجود ندارد .

5-بازگشایی تئاترها و تحلیل ریسک
در بازگشایی سالن‌های تئاتر بدون ریشه‌کن شدن ویروس کرونا، برای سه گروه از افراد ریسک وجود دارد. گروه اول عوامل نمایش هستند که نامناسب بودن فضاهای سالن‌ها از جمله اتاق‌های گریم و رختکن‌ها، برای رعایت فاصله‌های فیزیکی و نیز همچنین تعاملات روی صحنه میان بازیگران، مهمترین ریسک‌ها هستند. مطالعه‌ و بررسی این ریسک‌ها در تصمیم برای بازگشایی سالن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند.
دومین گروه نیروی انسانی تئاترهاست. ارائه‎ی خدمات به تماشاگران برای این افراد و تماشاگران ایجاد ریسک می‌کند.
سومین گروه تماشاگران هستند. گروهی که به نظر می‌آید با پیشنهاداتی همچون پر کردن سالن‌های نمایش حداکثر با نصف ظرفیت‌هایشان، رعایت فاصله‌های فیزیکی به هنگام انتظار افراد برای ورود به سالن و خروج از آن، تبیین پروتکل‌هایی نظیر اجبار به ماسک زدن، ضد عفونی کردن سالن، در دسترس بودن مواد ضدعفونی کننده‌ی دست‌ها و ... می‌تواند میزان ریسک را تا حدودی برای این افراد کاهش داد.
اما با وجود تحلیل ریسک برای گروه‌های مختلف، در صورتیکه حضور افراد در فضاهای بیرون از خانه مجاز باشد، چالش اصلی تئاترها بازگشت اعتماد مخاطبان برای مراجعه به سالن‌های نمایش است. چنانچه چین در 20 مارس (یکم فروردین) در شهرهایی که وضعیت سفید داشتند، سینماهایش را بازگشایی کرد اما 27 مارس (هشتم فروردین) تعداد زیادی از آنها را بست. چراکه به دلیل عدم اعتماد مخاطبان، مجموعا کمتر از 2 هزار دلار فروش حاصل شد و در شهرهایی همچون فوجیان و گوانگ‌دونگ هیچ بلیتی فروخته نشد . تحلیل ریسک انتقال بیماری و عدم صرفه‌ی اقتصادی سبب شدند که چین تصمیم بگیرد عطای باز بودن سینماهایش در بسیاری از نقاط این کشور را به لقای آن ببخشد .

6-کرونا و فرصتی برای شیوه‌های اجرایی جدید در تئاتر
با وجود ویروس کرونا و پیش‌بینی اپیدمیولوژیست‌ها از موج‌های دوم و سوم ابتلا به این ویروس در آینده‌ای نزدیک، بازگشایی تئاترها در سراسر دنیا با چالش‌هایی اساسی مواجه است. به همین دلیل برخی از صاحب نظران عقیده دارند با وجود این بیماری باید به دنبال مدل‌های جدیدی از شیوه‌های اجرایی و گونه‌های تئاتری رفت. برخی‌ها معتقدند حالا که مطابق با داده‌های مربوط به نظرسنجی‌ها، افراد اعتمادی بیشتری به حضور در فضاهای باز دارند و امکان رعایت فاصله‌های اجتماعی در فضاهای باز بیشتر است، بهتر است از این فضاها برای اجرای برخی از گونه‌های هنرهای اجرایی استفاده کرد. پیشنهاد تئاترها و سینماهای سیار از این دسته هستند . اجراهای گردشیافتی نیز که امکان چرخیدن در شهر، بناها و مکان‌های خارجی را به مخاطبان‌شان می‌دهند و به دلیل محدود بودن تعداد مخاطبان امکان کنترل آنها و رعایت فاصله‌های اجتماعی در میان‌شان را بیشتر می‌کنند و نیز همچنین میزان ریسک ابتلا را به حداقل می‌رسانند نوعی دیگر از پیشنهادهای صاحب نظران هستند.

منابع:

1 - https://www.nytimes.com/2020/03/11/theater/coronavirus-broadway.html
2 - https://www.nytimes.com/2020/03/19/arts/music/metropolitan-opera-coronavirus.html
3 - https://www.theguardian.com/stage/2020/mar/20/an-action-plan-for-theatre-during-covid-19
4 - https://news.artnet.com/art-world/arts-council-england-emergency-relief-fund-1814829
5 - https://variety.com/2020/film/global/madrid-announces-covid-19-cultural-arts-support-package-1234589027/
6 - https://www.nytimes.com/2020/03/24/arts/coronavirus-arts-bailout.html
7 - http://unbouncepages.com/shugollresearch/
8 - https://www.thestage.co.uk/opinion/theatre-can-pull-off-the-greatest-comeback-of-all-time-but-first-it-needs-to-agree-a-return-date
9 - https://www.colleendilen.com/2020/03/25/how-is-covid-19-impacting-likelihood-to-attend-different-cultural-entities-data/
10- https://fortune.com/2020/04/13/coronavirus-pandemic-movie-theaters-how-to-reopen-amc/
11- https://www.businessinsider.com/coronavirus-china-orders-all-movie-theaters-to-close-again-2020-3
12- https://www.cnbc.com/2020/03/29/social-distancing-phenom-drive-ins-boom-as-movie-theaters-close.html