تئاتر در فضای مجازی نیازمند زیرساخت های مناسب است
ورود بدون اندیشه به این عرصه ما را به مخاطره می اندازد

میکائیل شهرستانی کارگردان، طراح صحنه، مدرس بازیگری و فارغ التحصیل مدرسه‌ عالی «بازیگری صدا و سیما»ست.

او پیش از شیوع کرونا نمایش «آگوست در اوسیج کانتی» را در خانه نمایش مهرگان روی صحنه داشت اما با تعطیلی تماشاخانه ها، مجبور شد تا اجرای نمایش را به تعویق بیاندازد و همین موضوع خسارت جبران ناپذیری بالغ بر 120 میلیون تومان در بحث دکور، تهیه آکسسوار و طراحی لباس و گریم برای او به همراه داشت. با این وجود شهرستانی هرگز پا پس نکشید و در مسیر ارتقا، اینبار خود را در فضای مجازی محک زد و با برگزاری کلاس های آموزشی، اجرای فیلم نمایش، حضور در میزگردها و ... توانست جایگاه خوبی در این فضا پیدا کند.

حضور موفق این هنرمند با تجربه در فضای مجازی ما را برآن داشت تا در خصوص جایگاه تئاتر در این فضای با وی به گفت و گو بنشینیم:

 

ما در دوره ای به سر می بریم که به دلیل بحران کرونا، هنرمندان حتی در بحث معیشت نیز با مشکل روبرویند و یکی از راهکارهای ساده و در دسترس امروز، بهره گرفتن از فضای مجازی است، دوست دارم بدانم به عقیده شما این حضور می تواند بر مسیر متعالی تئاتر تاثیر مثبت بگذارد؟

اگر زیرساخت ها فراهم شود مطمئن باشید که می توان در برخی بخش ها به موفقیت رسید. اما لازمه آن ایجاد زیرساخت های مناسب است.

یک مثال عینی می زنم. تیوال از ما درخواست کرد تا با توجه به فیلمبرداری مناسبی که از نمایش «آوازه خوان خیابان های منهتن» داشتیم، فیلم آن را برای نمایش مجازی در اختیار آنها قرار دهیم. با توجه به استقبالی که از اجرای زنده نمایش شده بود، نمایش مجازی نیز با استقبال روبرو شد. اما متاسفانه بعد از 10 روز، جلوی اینکار را به دلیل نداشتن مجوز سریال های خانگی گرفتند و از پخش آن جلوگیری شد. این یعنی هنوز زیرساخت ها آماده نیست و گرنه کاری که مجوز ارشاد دارد، اجرای عموم شده و مشکلی نداشته است چرا باید دوباره به دنبال مجوز باشد.

از سوی دیگر در بحث فنی هم با مشکلات متعددی روبروییم. برای تولید یک فیلم از نمایش ما نیاز به نیروهای متخصص این حوزه داریم. باید از زوایای مختلف نمایش فیلمبرداری شود، کارگردان تلویزیونی می خواهد، باید دکوپاژ شود، جاذبه های بصری مورد توجه قرار گیرد و... . بی تردید با فیلمی که یک هنرمند از نمایش خود گرفته تا به یادگار نگه دارد نمی توان اینکار را کرد.

در صورت توفیق در اینها، بحث توزیع، جذب مخاطب و درآمدزایی هم هست که بی شک نیاز به حمایت را بسیار محسوس می کند.

 

شما از آن دست هنرمندانی هستید که حضور فعالی در فضای مجازی داشته و دارید، احساس می کنید کدام قابلیت های تئاتر ضمن حفظ جایگاه و ارزش این هنر، می تواند در فضای مجازی رخ بنماید؟

نفس هنر تئاتر به تجمع است. اینکه نمایشی در یک فضای باز یا بسته به صورت رودر رو برای مخاطب اجرا شود مهم است. این از الزامات اولیه است و نمی توان بدون حضور تماشاگر یک اجرا را تئاتر نامید. باید تماشاگر را دید، در ارتباط با او تاثیرات تئاتر را بر او درک کرد، و از همه مهمتر از تماشاگر انرژی گرفت. تصور کنید یک مونولوگ در یک سالن خالی انجام گیرد چه حسی می دهد؟ به عقیده من اجرای تئاتر در فضای مجازی مفهومی ندارد.

هرچند با توجه به شیوع کرونا که بر رعایت فاصله اجتماعی تاکید دارد قاعدتا هنرمندان نیز امکان اجرا نخواهند داشت. چون در یک اجرا هنرمندان گریم می شوند، بازیگران در کنار هم قرار است تمرین و بازی کنند و ... و در این بحران امکانپذیر نیست.

اما برگزاری دوره های آموزشی، کلاس مجازی، میزگرد و از این دست اقدامات امکان پذیر است. حتی می توان رمان خوانی و نمایشنامه خوانی هم کرد. البته اگر سرعت اینترنت اجازه دهد و قطع و وصل های دائمی برای هنرمندان مشکل ساز نباشد.

 

یعنی به عقیده شما در بحث آموزش تئاتر که عمده دروس آن عملی است و نیاز به ارتباط رودرو دارد، می توان قالب های کلاس هایدرس مجازی تعریف کرد.

نکته درستی را اشاره کردید. بی شک در دوره آموزشی نیاز است هنر جو را دید، تمرین هایش را از نزدیک نظاره گر بود و ایراداتش را در لحظه گوشزد کرد. اما تجربه سالها آموزش من نشان داده که می توان این دروس را نیز آموزش مجازی داد.

من قبل از کرونا هم اینکار را کردم و بهره گرفتم. نتیجه اش هم بی شک برای همگان روشن و واضح است.

در کلاس های آموزشی همواره تلاش می کنم به بهترین شیوه های آموزشی، یک دوره 4ساله تئاتر را که دانشجویان طی می کنند و در آخر هم خیلی از آنها به نتیجه نمی رسند، در 14 ماه به صورت فشرده برگزار کنم. در این 14 ماه ما باید از همه امکانات برای آموزش بهره بگیریم و فوق برنامه داشته باشیم. بی شک در هیچ کلاسی، 17-18 دانشجو نمی توانند تمرین های خود را در زمان خود ارائه دهند و همیشه کسر زمان داریم. من این کسری زمان را با بهره گیری از فضای مجازی از بین بردم. یعنی پس از اتمام کلاس، فیلم های آموزشی مختلف را در قاب های مختلف برای هنرجو ارسال می کردم، از او می خواستم براساس دروس تمرین شده و فیلم هایی که از این آموزش ها دارند، اتودهای تمرینی برایم بفرستند. من این اتودها را می دیدم و ایرادات را هم در کانال های ارتباطی که بین ما وجود داشت، منعکس می کردم و دانشجو در مدت زمانی که به او داده بودم، با ارائه فیلم تمرین ها و رفع ایرادات به آنچه می خواستم می رسید. به عبارتی نکات اصلی در کلاس ارائه می شد، برای اینکه زمان کمی داشتیم تمرین ها و رفع عیب ها در فضای مجازی انجام می گرفت و در نهایت در یک زمان فشرده، یک هنرمند آماده برای حضور بر صحنه تعلیم می دادیم. پس اگر برنامه مشخص، شرح درس دقیق و امکانات خوب داشت می تواند آموزش مجازی برگزار کرد.

 

شما آموزش دیده دانشکده صدا و سیما هستید و سالیان زیادی در این رسانه فعالیت داشته و دارید. به عقیده شما در این ایام چرا تلویزیون از فضای مناسب خود برای اجرای تئاتر بهره نمی گیرد.

واقعا نمی دانم چه تقابلی در دیدگاه مدیران صدا و سیما با پدیده تئاتر وجود دارد. در یکی دو دعوتی که از من به همین منظور شد، خیلی علاقه مند بودم بدانم تعریف آنها از تئاتر چیست. اما پاسخ روشنی نشنیدم.

تئاتر مساوی با اندیشه است. شما با تماشای ضعیف ترین کارهای نمایشی هم به دنبال کشف ذهنیت کارگردان و نویسنده هستید. لذا به ذهن مخاطب تاثیر می گذارد و او را به اندیشیدن وا می نهد. به عقیده من تاثیری که تئاتر بر مخاطب می گذارد برای برخی جذاب نیست لذا برای آن هزینه نمی کنند.

اینکه می گویم، هزینه علت این است که تله تئاتر بودجه زیادی می خواهد. تله تئاتر با تئاتری که زنده اجرا می شود تفاوت دارد. یک تئاتر با حضور چند بازیگر و حتی بدون صحنه و دکور هم اجرا می شود، اما تله تئاتر نیاز به نیروهای متخصص، امکانات ویژه و هزینه زیاد دارد و برخی مدیران تلویزیون حاضر نیستند برای تئاتر فقط به خاطر اینکه اندیشه به مخاطب می دهد هزینه کنند.

این یک سوال بی جواب است که چرا در تلویزیون که هدف اصلی آن حفظ ارزشهای فرهنگی است، یک مدیر برای یک سریال دسته چندمی که بدون انتقال کوچکترین اندیشه ای فقط به دنبال خنداندن مردم است، یا سریالی که ضبط زندگی متعارف تیپ هایی است که نویسنده برای سرگرم کردن مردم می نویسد، هزینه های هنگفت می کند اما برای تئاتر که تمرکزش بر خلق اندیشه و فرهنگسازی است، هزینه نمی کند.

بی شک تله تئاتر مخاطبان زیادی دارد و خیلی از مردم علاقه مند به تماشای تله تئاتر هستند اما مشکل جای دیگری است.

 

هنرمندان تئاتر چندماهی است که خانه نشین هستند و به نظر این خانه نشینی ادامه دار است، بهترین راه برون رفت از این بحران را برای هنرمندان تئاتر چه می دانید؟

ورود بدون فکر و اندیشه به فضای مجازی بی شک نتیجه قابل قبولی به بار نخواهد آورد. ما را به مخاطره می اندازد. باید فکر کرد، راه های گوناگون را بررسی کرد.

به عقیده من هنرمندان در این ایام باید تمرکزشان بر این باشد که به بروز بمانند تا ذهنشان خموده نشود. ناامید هم نشوند. بالاخره این بحران تمام می شود.

به هنرمندان جوان توصیه می کنم مانع خودشان در مسیر پیشرفت نشوند. خودشان را جدی بگیرند، فکر کنند، تمرین کنند، مطالعه کنند. در مسیر موفقیت حرکت کنند.

من همواره این جمله را به هنرجویان می گویم که «امتحان کنید». باید مثل آب جاری بود، منافذ رسیدن به موفقیت را یافت و تلاش کرد.