دمخور با عامه وفادار به ارزش ها در بحران

درعلم جامعه شناسی،" ارزش "به معنای خوب در مقابل بد، شایسته در مقابل ناشایست، مطلوب در مقابل نامطلوب و... در نزد  یک فرد یا گروه و یا بخشی از اقشار جامعه است. برخی نیز آن را هنجار و معیار انتخاب یک فرد یا گروه یا طبقه اجتماعی در میان انتخاب های مختلف مربوط به یک موقعیت، تعریف کرده اند.
     از این منظر ارزش ها عموما دارای چند ویژگی مهم هستند - از جنس امور ذهنی و معرفتی اند اگرچه تجلی و آثارعینی ( در قالب هنجارهای اجتماعی) دارند   - در درون ارزش ها و بین ارزش ها و سایر عناصر فرهنگی و نظام اجتماعی ارتباط سلسله مراتبی و ساختاری وجود دارد - به لحاظ درجه اهمیت، موضوع و سطح به انواع مختلفی تقسیم می شوند- تعلق ارزشی تنها یک مقدار مطلق ندارد، بلکه دارای درجات مختلفی است و بسیاری ویژگی های دیگر که شاید جای طرح آنها در این مطلب کوتاه ما نگنجد .... ولی همین چند ویژگی کافی است تا بدانیم جامعه ای که بر اساس ارزش های انسانی، دینی، ملی و قومی خود رفتار می کند جامعه ای است که عناصری چون، انسانیت، وفاداری، شجاعت، رشادت، شهامت، سلحشوری و.... در آن معنایی عمیق دارد.
     دراین مسیر" دفاع " یکی از عناصر ارزشی در جوامع  ارزشمدار است و به معنی از دستبرد دشمن حفظ کردن، بازداشتن، پس زدن، پاسخ طرف مقابل را دادن، مقابله با تجاوز به خاک و کیان و ناموس و جنگی که مسلمانان با کافران کنند برای جلوگیری از حمله آنان دفاع گویند.
     اگر واژه "مقدس " به معنی پاک کرده، به پاکی یاد شده، به پاکی خوانده شده، پاکیزه و منزه به واژه دفاع اضافه  شود ترکیب " دفاع مقدس" به معنی " دفاع پاکیزه و منزه از ارزشهای انسانی، کیان و اعتقادات  دینی و ناموس و شرف یک جامعه است" .
     از سوی دیگر این هنرها هستند که در جامعه انسانی به عنوان ابزارهای  مناسب در انتقال ارزش ها متعالی از نسلی به نسل دیگر مورد استفاده قرار می گیرند و در میان هنرها این "هنر نمایشی" است که به دلیل داشتن ظرفیت بالا، مطلوب و تاثیرگذاردر انتقال و حفظ ارزشهای انسانی از جایگاه رفیعی بر خوردار است .
     درمیان شیوه های مختلف هنر نمایشی، این نمایش فضای باز یا به قولی (نمایش خیابانی) است که از گذشته تا کنون به دلیل بی واسطه بودن و مردمی بودن، دمخور با توده های فرو دست اجتماع بوده است و ابزاری کاربردی  در دفاع از ارزش ها و آرمان های انسانی در سطوح مختلف محسوب شده است .
     آنچه که امروزه در ایران تحت عنوان نمایش خیابانی مطرح است عنوانی نمادین برای همه نمایش هایی است که خارج از فضای سالنی اجرا می شوند. نمایش هایی که می توان آنها را گرده برداری از نمایش های فضای باز سنتی و میدانی گذشته ایران بزرگ دانست که قرن هاست در کوی و برزن دمخور با مردم بوده اند و امروزه با دست آوردهای جدید تئاتر مدرن عجین شده و مدلی جدید را در تئاتر ایران عرضه کرده اند که ما آن را با نام " تئاتر خیابانی" می شناسیم و بطور قطع شیوه ای مهم و قابل اعتنا است  .
     دراین مسیر به نظر می رسد نمایش خیابانی در ساختار اجرایی و محتوایی نمونه ای ملموس و باورپذیر باشد که می تواند جریان تئاتر ملی و ارزشی ما را به سمت و سویی هدفمند سوق دهد تا به سرمنزل مقصود برساند .
     نمایش خیابانی از منظر ریشه ای با تئاتر رسمی سالنی مدل اروپایی که از حدود 170 سال پیش وارد ایران شده است تفاوت های اساسی دارد، که مهمترین آن عامه پسندی و مردمی بودن و همراهی با اقشار مختلف اجتماع است .
     این نوع از نمایش، موضوعات و سوژه های خود را از جریانات روز اجتماعی و مسائل جامعه و بحران ها  دریافت می کند، از اتفاقات پیرامون تاثیر می پذیرد و به دور از هر پز روشنفکری با زبانی ساده با مردم کوچه و بازار در قالبی هنری به  مشورت می نشیند .
    عدم نیاز به سالن اجرا و صحنه نمایش، بی نیازی ازمتن نمایشی یا همان -PS - نمایشنامه، قابلیت اجرا درهر مکان و هر زمان، مشارکت بی واسطه مخاطبان در روند اجرا و... از جمله عواملی است که این نوع نمایش ها را متفاوت از دیگر شیوه های اجرایی نشان می دهد .
     نمایش خیابانی در شرایطی به پویایی رسیده است که محدودیت فضای سالنی، موجب شده بسیاری از هنرمندان جوان آرمان های هنری و انسانی خود را در این حوزه بجویند . با این رویکرد نمایش خیابانی در ایران امروزه به بلوغ رسیده و می رود تا به جایگاه واقعی و گذشته خود نزدیک شود .
     از نظر تاریخی و پیشینه فرهنگ آیینی و بومی و انتقال ارزش های حماسی و مبارزاتی نیز این شیوه نمایشی قدمتی به مراتب بیش از تئاتر رسمی مدل اروپایی دارد و همین عنصر هم مقبولیت بیشتری به آن داده است .
     نمایش های فضای باز (بیرونی) گاه به شیوه " عروسکی و سایه ای و شادی آورند" ، گاه به شیوه " پهلوانی و میدانی و داستان محور" ، گاه به روش " بازی با حیوانات و یا نبردهای تن به تن " گاه به شیوه " نقل گویی های مختلفی چون پرده خوانی و نقالی"، " گاه به شیوه آیینی و برای مهار قهر طبیعت و غلبه بر نیروهای فرازمینی" ،" گاه به شیوه درمانی و برای دوری از شر بیماری های روحی و روانی" و در برخی مواقع هم به روش" نمایش های سوگوارانه ای چون " تعزیه " که بیانگر داستان رشادت ها و شهامت های اولیاء دین است اجرا می شوند  .
     نمایش های فضای باز درایران ریشه در فرهنگ کهن این مرز و بوم دارد، چرا که هنر نمایش عجین شده با فرهنگ ایرانی و البته اسلامی ما است، که مظاهر تبلور آن را می توان در آیین های نمایشی"  (سوگواره ها) و نمایش های( شادمانه) و آیین هایی حماسی چون نقالی دید که با هدف تقویت جنبه های خود باورانه ملی و ارزشی و... به شیوه ها و روش های متفاوت و متنوع اجرا می شده اند .
     نمایش فضای باز(بیرونی) درایران علی رغم همه محدودیتها و مصیبت هایی که ظرف سالیان گذشته کشیده است به باور صاحب نظران در طرح مسائل اجتماعی و دفاع از ارزش های انسانی و انقلابی و بیان دلاورمردی های رزمندگان و  بحران های اجتماعی موفق عمل کرده است.
     این گونه نمایشی ظرف چهار دهه گذشته به مدد جوانان خلاق و خوش فکر روند رو به رشدی داشته است هرچند این روند درمقاطعی از تاریخ چهل و یک ساله فعالیت خود گاه کند و در مواردی سرعت بیشتری پیدا کرده اما در نهایت آنچه که ظرف این سال ها به دست آمده مواردی به این شرح است  :- رجعت به گذشته پر فروغ - تثبیت گونه ای مستقل تحت عنوان نمایش خیابانی -"دست یابی به تنوع حرفه ای در شیوه های اجرایی مختلف تلفیقی و مستقل"-  "گستردش کمی گروه های فعال در سراسر کشور- "دست یابی کیفی به بن مایه های تاریخی و مضامین بومی ارزشی ، هنری نمایشی ایرانی -  توجه جدی به فضای باز و خارج از معماری سالنی - حضور در جشنواره های مختلف داخلی و خارجی " و....
     اینها همه گواهی براین واقعیت است که نمایش های بیرونی در ایران اکنون دیگر شیوه ای مهجور مانده نیستند بلکه روشی مستقل در اجرا است که در ادامه راه برای نشر و گسترش ارزش های انسانی و فرهنگ اجتماعی نیازمند توجه جدی هم از سوی مدیران و هم از سوی دست اندرکاران امر است، چرا که این یک اصل قابل قبول است که هنری که از سوی هنرورزان آن عرصه جدی گرفته نشود ماندگار و تاثیرگذار نخواهد بود.
     اگر پسوند " خیابان " را واژه ای نمادین برای این نوع نمایش ها بدانیم می توانیم آن را هم  وزن واژه "میدان " درنمایش های سنتی ایرانی تلقی کنیم و نمایش خیابانی را مساوی با نمایش میدانی در فرهنگ ایرانی بدانیم که اصولا فضای بیرونی و پیرامونی در روند اجرای آنها بسیار دخیل بوده است .
     کما اینکه تئاتر چه با عنوان خیابانی و چه با عنوان میدانی مهمترین هدفش تاثیرگذاری مستقیم بر مردم ، فضا سازی و ارتباط بی واسطه با مخاطبان است.
     نمایش های خیابانی غیر رسمی هستند از آن جهت که عموما بلیت فروشی درکار نیست، تماشاگر به یک سالن رسمی فراخوانده نمی شود، محصوردرفضای معماری شده یک ساختمان نیست و هرآن احتمال مداخله و یا خروج از فضای اجرایی آن وجود دارد  .
     دراین مسیر به نظر می رسد بهترین عنوان برای این گونه نمایش ها " نمایش بیرونی و فضای باز" باشد که شاید کامل ترین ، جامع ترین و رسا ترین عنوان است، چرا که نمایش بیرونی هیچ سقفی را بر سرخود نمی پذیرد و میل دارد به دور از فضاهای معماری شده ساختمانی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند ،مخاطبانی که خود در روند اجرا دخیل هستند و این به ذات اصلی هنر نمایش نزدیک تر است.
     همان گونه که ذکر شد نمایش خیابانی به دلیل دمخور بودن با توده های عام اجتماعی و طرح مسائل روز، وفادارترین گونه نمایشی در دفاع از آرمان ها و ارزش های انسانی،  بوده است، چرا که گاه و بی گاه  نقل گوی حکایات، داستان ها، روایات، حماسه ها ، سلحشوری ها و رشادت های رزمندگان ، مدافعان حرم ، مدافعان سلامت و... بوده است که مدافعان آن بر خواسته از همین کوچه و بازار شهر و روستا بوده اند و داستان این مردم با این شیوه اجرایی مقبولیت بیشتری دارد تا تئاتر داستان محور توهمی و رسمی .
     این نوع از نمایش خیابانی بیانگر اتفاقات برخواسته از تصمیم توده های فرو دست اجتماع در دفاع از کیان و دین و مساثل و دغدغه های شان  است .
سادگی در طرح مسائل، همه فهم بودن، درک موقعیت های ملموس و گاه خود ساخته با تکیه بر نقل روایات  حماسی  دوران جنگ تنها گوشه ای از ظرفیت های نمایش های خیابانی  است.
     نمایش خیابانی جای اغراق و حرافی چند ساعته نیست، زمان کم است و مکان مجال توهم داستانی را نمی دهد به همین جهت باید موجز و کوتاه سخن بگوید، تا با بیانی هنرمندانه اتفاقی مهم  را در اعمالی نمایشی برای مخاطب خود به تصویر بکشد .
     نمایشگر خیابانی می کوشد تا با کمترین ابزار و ادوات اجرایی ، داستانی را بیان کند، داستان مردان و زنانی که از دل همین توده های طبقات مختلف اجتماعی بر خواسته اند و از خود قهرمانانی ملی ساخته اند .
     شخصیت های نمایشی در این شیوه اجرایی پای در زمین دارند ، ملموس اند و باور پذیر از همین طبقات پایین اجتماع تخیلی و توهمی نیستند به همین جهت هم پیر و جوان آنها را می پذیرند و درکشان می کنند.