نگاهی به موجی که کرونا ایجادکرد
بازار گرم کارگاههای آموزشی تئاتر در فضای مجازی
ایران تئاتر- علی رحیمی : در ایام خانه نشینی کرونا برگزاری کارگاه های آموزشی مجازی تئاتر از موضوعات کمتر مورد مناقشه صاحب نظران و کارشناسان این حوزه بود. کارگاههایی که این روزها بازارشان بیش از سایر بخش های نمایشی گرم است.
شیوع ویروس کرونا و تعطیلی تماشاخانه ها و مراکز هنری باعث شد تا از آغازین روزهای اسفندماه سال گذشته به مرور شاهد حضور بسیاری از هنرمندان تئاتر به فضای مجازی باشیم.
فضایی که گرچه سالیانی است در کشور بستر ایده های خلاقانه لقب گرفته؛ اما بپذیریم تا پیش از اسفندماه 98 و شیوع ویروس کوید 19آنگونه که باید در حوزه نمایش بدان توجه نشه بود ؛ تا بحران کرونا، مولود مدیومی در تئاتر شود که ناگزیر است ارتباطات میان فردی را به ارتباطات مجازی تبدیل کند.
موضوعی که در حوزه اجرا به سرعت با واکنش های مثبت و منفی از سوی هنرمندان، اندیشمندان و صاحبنظران حوزه تئاتر روبرو شد. بسیاری با این نگاه که تئاتر هنر ارتباطات رودر روست، ورود به فضای مجازی را غیرقابل قبول دانستند.
در مقابل این انتقاد قابل دفاع، ایده ها و راهکارها یکی پس از دیگری به منصه ظهور رسید و تئاتر آنلاین که بسیاری آن را فقط گزارش تئاتر می دانستند، جای خود را به جشنواره های مجازی و دوره های آموزش مجازی داد.
دوره های آموزشی در حقیقت کم مناقشه ترین حوزه ای بود که هنرمندان تئاتر در فضای مجازی بدان ورود کردند.
استقبال از دوره های آموزشی تئاتر مجازی
از اوایل اسفندماه بود که برخی اساتید و کارشناسان تئاتر به این نتیجه رسیدند که استمرار فعالیت های نمایشی منوط به تغییر نگاه از مدیوم ارتباط رودرو به سمت فضای مجازی است و همین موضوع باعث رشد سریع ورود هنرمندان به سمت کانال های مجازی، اجرای نمایش، برگزاری نشست، سخنرانی و ... شد. موضوعاتی که بخش وسیعی از آن، در مسیری خارج از بعد اقتصادی جهت گیری شده بود.
بی اغرق، بعد آموزشی بهترین و پرمخاطب ترین بخشی بود که در کنار اجرای ماموریت، در بحث اقتصادی نیز کمک حال طراحان خود شد تا جایی که در یک فرآیند یک ماهه، تمرکز بسیار از موسسات و مراکز آموزشی و اساتید تئاتر بدان جلب شد.
علیرضا کوشک جلالی هنرمند خلاق و مدرس نام آشنای کشور، با بنیان گذاری بنیاد آموزش کوشک جلالی، کارگاههای نمایشنامه نویسی در اینستاگرام برگزار کرد. کلاس هایی که با استقبال بسیار خوبی روبرو شد و تمام درآمد حاصل از آن به پویش کمک به افراد نیازمند اختصاص یافت.
جلال تهرانی در مکتب تهران دوره آنلاین کارگردانی و درام نویسی برگزار کرد.
علی صلاحی پنجمین مرحله وبینار آموزش بازیگری که از 28 اسفندماه 98 برگزار شده بود، فراخوان داد و میکائیل شهرستانی، هاله مشتاقینیا، محمد یعقوبی، آیدا کیخایی، علی رضا غفاری (فن بیان درست حرف بزنیم)، مهناز اسماعیلی و سالوادور پاسارو(آشنایی با طراحی صحنه مجازی)، مسعود طیبی و ... در زمان های مختلف در مسیر آموزش آنلاین تئاتر تلاش کردند.
در سایر شهرستان ها نیز بسان تهران، بازار آموزش تئاتر گرم بود و در این روزها با برگزاری کارگاه های مجازی انجمن های نمایشی کانون های پرورش فکری سراسر کشور گرمتر هم شده است.
نگاه بزرگان تئاتر به مقوله برگزاری دوره های آموزش مجازی
شوق برگزاری دوره آموزش برخط تئاتر و استقبال گرم هنرجویان از این نحوه آموزش، گرچه تحولی جدید در عرصه نمایش محسوب می شود اما خالی از انتقاد نیز نیست.
داوود فتحعلی بیگی در این خصوص معتقد است: بعضی از مباحث از طریق فضای مجازی قابل آموزشند، ولی یک بخشهایی قابل آموزش نیست و نیاز به جلسات حضوری دارند. طبیعتاً کلاسهای عملی، کلاسهایی نیستند که شما بتوانید آنها را به صورت مجازی برگزار کنید. عملاً اگر کسی بخواهد کلاسهای عملی را یاد بگیرد باید در کنار دست استاد باشد. اگر نباشد اصلاً این اتفاق درست صورت نمیگیرد. مباحث نظری را میشود تدریس کرد چون گفتنی و شنیدنی است، اما مباحث عملی دیداری است و امکان ارتباط دیداری هم از طریق فضای مجازی بسیار ضعیف است.
دکتر قطب الدین صادقی با تاکید بر این موضوع می گوید: از نظر من فضای مجازی برای بحث های جدی و آگاهی بخش اعم از دوره های آموزشی تئوری، نقد، آموزش سبک ها و ... موثر خواهد بود اما ورود به بحث آموزش کارهای عملی، کارگردانی، بازیگری، بدن و ... که نیاز به ارتباط تنگاتنگ استاد و هنرجو دارد را نمی پسندم.
مهرداد رایانی مخصوص نیز از دیگر منتقدانی است که برای برگزاری دوره های آموزش مجازی مرز تعیین می کند.
وی در این خصوص می گوید: ما در بحث آموزش در فضای مجازی می توانیم برخی تئوری های تئاتر، میزگردها، تبادل افکار و آرا را داشته باشیم، اما متوجه نمی شوم چرا برخی دروس بدن، بیان و حرکت را به فضای مجازی می برند. ما در دانشگاه برای درس «بدن» دو ترم وقت می گذاریم. بدن 1 و بدن 2، که هر کدام 16 جلسه 2ساعت و نیم است و در آن، لحظه لحظه حرکت بازیگر، نوع راه رفتن، ژست ها، نگاه و ... را بررسی می کنیم. اینها را نمی شود در فضای مجازی برد. ما هم مخاطب را گول می زنیم و هم تئاتر را نابود می کنیم. به عقیده من باید فکر کنیم که از این فضا چطور بهره مند بگیریم تا مخاطب علاقه مند به ارتباط شود.
در کنار نگاه مرز بندی شده این صاحب نظران، برخی کارشناسان و هنرمندان نیز معتقدند فضای مجازی در برگزاری هر دوره آموزشی موفق بوده است.
میکائیل شهرستانی که سالهاست در حیطه آموزش فعالیت می کند و در گذشته نیز سابقه برگزاری دوره های آموزشی مجازی را داشته است، در این خصوص می گوید: در کلاس های آموزشی همواره تلاش می کنم به بهترین شیوه های آموزشی، یک دوره 4ساله تئاتر را که دانشجویان طی می کنند و در آخر هم خیلی از آنها به نتیجه نمی رسند، در 14 ماه به صورت فشرده برگزار کنم. در این 14 ماه ما باید از همه امکانات برای آموزش بهره بگیریم و فوق برنامه داشته باشیم. بی شک در هیچ کلاسی، 17-18 دانشجو نمی تواند تمرین های خود را در زمان خود ارائه دهد و همیشه کسر زمان داریم. من این کسری زمان را با بهره گیری از فضای مجازی از بین بردم.
این مدرس بازیگری با بیان اینکه همزمان با تعطیلات موسسات آموزشی و فعالیتهای فرهنگی هنری، کلاسهای آموزشی خود را به صورت مجازی برگزار کرده است، اظهار کرد: طبق تجربیاتم آموزش مجازی برای هنرجویان کاربردیتر است چراکه آنها اتودهای خود را از طریق این فضا ارسال خواهند کرد و من نیز توصیهها و پیشنهادهای خود را به آنها ارائه میکنم و هنرجویان در روز حضور در کلاس، آمادگی بیشتری دارند. به دلیل محدودیت ساعتی کلاسها امکان آن وجود ندارد که هنرجو کار خود را به صورت کامل ارائه کند و درباره آن صحبت کند و فضای مجازی این فرصت را ایجاد میکند تا او اتودهای خود را کامل ارائه دهد و من نیز موظف به بررسی و ارائه پیشنهادهای لازم هستم. هرچند که این کار سختیها و دشواریهای خود را دارد اما چون در گذشته این روش را امتحان کردهام بسیار با آن موافقم و طرفدار آن هستم و به نظرم به منظور پیشرفت هنرجویان نیز مثمرثمر است.
علی صلاحی مدرس بازیگری نیز با اشاره به اینکه میتوانم عنوان کنم برگزاری کلاسهای آنلاین برایم بهتر از کلاسهای حضوری بوده است، می گوید: در فضای مجازی این امکان وجود دارد چندین و چند بار فیلمهای دریافتی را مشاهده کنم و پس از آن نکاتی را یادداشت کرده و برخی از نکات که جنبه عمومی دارد را به صورت جمعی و آنهایی که بُعد فردی دارد را به شخص موردنظر متذکر شوم. مباحث جدید آموزشی را به شکل فیلم و نشانگان به هنرجویان ارائه میکنم و سوالات را نیز از طریق دایرکت اینستاگرام پاسخ میدهم.
وی اضافه کرد: در زمان برگزاری وبینارها، متوجه شدم هفتاد درصد شرکتکنندگان در این کلاسهای ساکن شهرستانها هستند. طی پیامهایی که از آنها دریافت کردم عنوان کردند که درخواست دارند این نوع آموزش ادامهدار باشد چراکه آنها در شهرستان محل سکونت از آن محرومند و در مضیقه قرار دارند. بنابراین زمانیکه تقاضا وجود دارد باید تفکری برای پاسخ به آن صورت گیرد. در شهرستانها بسیاری از علاقمندان به بازیگری امکانات لازم به این منظور را ندارند در صورتیکه اگر امروزه نگاهی به لیست بازیگران تئاتر و سینما، بیاندازیم متوجه این استعدادها خواهیم شد.
صلاحی تصریح کرد: پیشنهاد من این است که با عجله نسبت به برگزاری کلاسهای آنلاین قضاوت نکنیم. باید اجازه دهیم تا اتفاق بیفتد و بتوانیم باگها و مشکلات آن را برطرف کنیم. از پیشکسوتان و کاربلدان این رشته میخواهم این کار را انجام دهند و همچنین موسسات آموزشی نیز اقدام به برگزاری کلاسهای آنلاین کنند. خواهشام این است تا دست به دست هم دهیم و این اقدام را پیش ببریم و نباید در برابر آن گارد بگیریم.
دوران پسا کرونا عصر دوره های آموزش مجازی
اورت ام راجرز پژوهشگر سرشناس عرصه ارتباطات در نظریه اشاعه نوآوری، پس از شرح مبسوطی در خصوص فرآیند اجتماعی شدن نوآوریها معتقد است: گزینشکنندگان نوآوریها براساس میزان استقبالی که از نوآوری میکنند به 5 گروه طبقه بندی می شوند:
۱. نوآوران(پنج درصد جامعه): افراد جسور و خطر پذیر که بیش از بقیه علاقمند به آزمایش اندیشههای جدید هستند، اینها بیشتر به تکنولوژی می پردازند و بیشتر برای پذیرش چیزهای جدید سعی میکنند.
۲. اقتباس گران اولیه: (ده درصد جامعه) سریع وآگاهانه سازگار میشوند. افراد محلی قابل احترام که در نظام اجتماعی بیشترین تعداد رهبران اجتماعی را شکل میدهند.
۳. اکثریت اولیه: (چهل درصد جامعه) افراد با فکر و نکته سنج که در موقعیت رهبران فکری نیستند و در اخذ تصمیم ملاحظه کار بوده و با احتیاط عمل میکنند.
۴. اکثریت متأخر: (چهل درصد جامعه) افراد مردد و شکاک که به خاطر ضرورتهای اقتصادی و یا افزایش فشارهای محیطی و اجتماعی نوآوری را میپذیرند.
۵. عقب ماندگان: (پنج درصد جامعه) افراد سنتگرا و وابسته به محیط زندگی که اغلب گوشهگیر بوده و در گذشته سیر میکنند.
بی شک حضور هنرمندان تئاتر کشور در عصر پساکرونایی در فضای مجازی را نمی توان یک نوآوری دانست چرا که سال هاست در شمایل مختلف در تهران و شهرستان ها شاهد برگزاری دوره های آموزشی تئاتر به صورت مجازی هستیم.
دیگر سخن آنکه حضور هنرمندان تئاتر درفضای مجازی چه در بحث اجرای نمایش و چه دوره های آموزشی ارتباطی با تعطیلی تماشاخانه ها و موسسات آموزشی ندارد و باید بپذیریم که دوران پسا کرونا عامل حضور سومین مرحله گزینش کنندگان نوآوری به این فضای – اکثریت اولیه- شد.
این حرکت باعث شد تا حضور تئاتر در فضای مجازی که تا چند ماه قبل چندان مورد توجه صاحب نظران نبود، به یک دغدغه مهم تبدیل گردد و بی شک در آتی با خلق ایده های جدید، رفع کاستی ها و نقاط ضعف و گسترش حضور هنرمندان، شاهد تحولی نو در عرصه آموزش خواهیم بود.