با نگاهی به شرایط وقوع بحران
نقش مهم هنر در کاهش آسیبهای اجتماعی
ایران تئاتر:مقالات و مطالب بسیاری در خصوص ارتباط هنر در پیشگیری آسیبهای اجتماعی نوشته شده است و همواره مورد توجه هنرمندان و اهالی رسانه بوده است.اسماعیل سعیدیان بازیگر و کارگردان اهل نور آباد ممسنی در این یادداشت به این موضوع پرداخته است.
هرگاه به جِد به این باور رسیدیم که با پیشبینی و به پیرو آن با پیشگیری میتوان از وقوع بحران جلوگیری کرد یا حجم آن را کاهش داد، میتوانیم ادعا کنیم که توانستهایم کنترل اوضاع را در دست بگیریم.
آنچه در بحرانهای اجتماعی محرز است، بیکفایتیِ ما در مبحث ‘پیشگیری’ است؛ آنگاه که پیشامدی به وقوع میپیوندد (تدریجی/ آنی)
تازه به فکر تمهیدات پیشگیرانهی اتفاق میافتیم؛ آنهم درست زمانی که دیگر دیرشده و کاری نمیشود انجامداد.
سؤال اینجاست تا کی و تا کجا این چرخه بیهوده باید ادامه داشته باشد.
مدتی است در ممسنی شاهد ازدیاد قتل، جرم و بزهکاری هستیم؛ گاهاً دنبال راهحل گشته و «برخورد قاطع با مجرمان» را پیشنهاد میدهیم، ولی آیا این موضع، همان،حلمسئله است؟ اگر «شناخت، برنامهریزی، پیشگیری و آمادگی» چرخهی صحیحِ مواجهه با بحران باشد، در انتخاب پاسخ ِ «برخورد قاطع با مجرمان» ، تا چه اندازه این مراحل را درنظر گرفتهایم؟
در این نوشتار نویسنده سعی خواهد داشت تا تأثیر ‘هنر’ در پیشگیری و درمان آسیبهای اجتماعی را مورد ارزیابی قرار دهد.
وقوع جرمْ متأثر از پیشزمینههای متعددِ اجتماعی و فردی است؛ اما میتوان پس از ‘شناختِ’ آنها، با قرار دادن زنجیرههایی از راهکارها در کنار هم، در پیشگیری از وقوع دوبارهی جرم آمادگی لازم را مبذول نماییم. در این میان نقش هنر و هنرمندان قابل توجهست. نهاد هنر هم میتواند بهعنوان راهکاری پیشگیرانه قلمداد شود و هم میتواند با اتکا به نقش هنجاری و جرمستیز خود همچون پادزهری، درمان کند.
هنر نیرومندترین مجرای راهنمایی و هدایت انسان است که با ذات خودْ روح و روان را تزکیه کرده و جسم و بدن را بالنده، انسان را به زیباییهای عالم هستی پیوند میدهد تا به سوی قلههای زیبای معنویت و کمالِ روحاش رهنمون کند.
جرم معلولی است که علتهای مختلفی در آن دخالت دارند: سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛ که بنظر میرسد بسیاری از این علتها در مهار و کنترل هنر هستند.
نگاه ویژه به هنر، امروزه، در بین کارشناسان حوزههای مختلف مورد توجه و تأکید قرار گرفتهاست، بر همین اساس میبایست ‘هنرمند’ را به عنوان رساترین زبان برای انتقال ایدههای انسانی و شریف قلمداد کرد که با ساخت و تولید آثار فاخر فرهنگی و هنری خودْ می تواند بسیار کارساز واقع شود. از این جهت هنر و هنرمند باید مورد تشویق و پرورش قرار داشته باشد. بنابر آنچه رفت، برخی از علتهای وقوع جرم را مورد بررسی قرار دهیم:
الف) وضعیت اقتصادی:
نابرابری درآمدی و نابرابری اقتصادی جامعه که منجر به ایجاد شکاف و فاصله طبقاتی شده و ورای آن تقسیم جامعه به دو طبقه فرادست و فرودست را منجر میشود. افراد در سطح پایین جامعه برای پر کردن شکاف طبقاتی از طریق عامل روانی به نام ‘حسادت’ دست به جرم میزنند.
ب) بیکاری:
نرخ بیکاری، یکی از مهمترین و اثرگذارترین عاملِ ایجاد در جرم و جنایت است. پوشیده نیست که بیکاری سبب فقر، نابرابری درآمد، مهاجرت، اختلافات خانوادگی، اعتیاد و... میشود. بیکاری همراه با فقر، بر فضای روانی افراد جامعه بهویژه جوانان فشار مضاعفی را وارد مینماید.
ج) سطح آموزشی:
بطور کلی، سوا از استثنائات موجود، هرچه سطح آموزشی افراد در جامعه بالا رود از میزان ارتکاب به جرم و جنایت کاسته میشود. متأسفانه نظام آموزشی ما کارآمدیِ لازم در همه جوانب را ندارد و بیشتر از آنکه در جریان آموزش با راه و رسم زندگی سر و کار داشته باشیم، با ریاضی و زبان و آمار درگیر هستیم. در پیرامون بحث پیشِرو باید اینطور اندیشید که آموزشهای تأثیرگذار و هدفدار برای کاهش و از بینبرندهی جرم و جنایت، از سنین پایه و مهدکودکها میبایست آغاز گردد. نوعدوستی، مهربانی، الفت، احترام نهادن و... مسائلی هستند که انتظار می رود ، از کودکی نهادینه شوند، بنابراین ما در کنار آموزش علمی نیاز شدید به آموزش فرهنگی داریم. در واقع ما در ممسنی با فقر شدید فرهنگی مواجه هستیم .
د) کمبود فضا و مکان مناسب برای تخلیه و ارضاء روحی و روانی نوجوانان و جوانان:
تآسفبرانگیز است که در این مورد، ما در ممسنی حرفی برای گفتن نداریم؛چه فضاهای تفریحی تعبیه کردهایم برای نوجوان و جوان امروز؟ تخلیه هیجانی یک فرد در کجای این شهر باید اتفاق بیفتد؟در کدام مکان تفریحی؟
سینمایی که نداریم، مکان و پیستی برای دوچرخهسواری، اسکیت، موتورسواری و.. هم موجود نیست، حمایت درخور برای تولید آثار فرهنگی و هنری جهت کشاندن خانوادهها به سالنها و فضاهای هنری نیز هیچگاه صورت نگرفته است و... . آن وقت چگونه میتوانیم انتظار داشته باشیم که آمار جرم و جنایت پایین باشد !!؟
وقتی مسائلی را که برشمردیم همگی در آنچه امروز شاهدش هستیم نقش مستقیم دارند، پس باید به فکر چارهای اساسی باشیم تا از گسترش آسیبهای اجتماعی به خصوص قتل و آدمکشی که به موضوع حادی در ممسنی تبدیل شده است، با برنامهریزی کارآمد ، پیشگیری نماییم.
از این جهت بر این باوریم که تأثیر آثار هنری و فضاهای هنری آنچنان واضح است که قابل مقایسه با دیگر راه کارها و راهحلها نمی باشد.
بیتردید اطلاعرسانی و آگاهیبخشی بواسطهی برگزاری همایشها و جشنوارهها و گردهماییهای کارشناسانه و برخورد مناسب قضایی در حوزه کاهش جرایم، در کنار رویکرد فرهنگی و هنری میتوانند ثآثیر مناسب و شایستهای را برای درمان و رفع بزهکاریهای اجتماعی اِعمال نمایند.
دامنه گسترش جرم آنقدر گسترده است که به جز جامعه، ادارات و نهادهای مختلفی را نیز درگیر خود کرده که پیشنهاد میگردد با طرحِ برنامهای هدفمند و تولید محتوا کردن و با حمایت از رویدادهای فرهنگی و هنری ، بستر مناسب را برای تأثیرگذاری بهتر در جامعه ممسنی هموار نمایند. تجربه ثابت کرده که مردم با هنر رابطه خوبی برقرار کردهاند زیرا هنر با روح و جسم مخاطب سروکار دارد پس می توان از این پتانسیل به خوبی استفاده کرد. پرواضح است که مشکل فقط در آمار قتل خلاصه نمیشود بلکه ما در بسیاری از امور دیگر هم مشکل شدید داریم: آمار طلاق بسیار بالاست، اعتیاد، فساد و بیبندوباریهای اجتماعی نیز بیداد می کند، اینجاست که به راستی نیازمند آنیم که نوجوانان و جوانان را مورد آموزش و هدایت مناسب قرار دهیم. شناخت از نسل امروز و نیازهایشان بسیار اهمیت دارد . جوان امروزه بسیار پرانرژی، ایدئولوژیگریز، واقعگرا و بسیار پرتقلا، پرتوقع، پرجوشش .
بشدت از شناخت ارزش های فرهنگی بدور هستند و سنت ها را نمیپذیرد. پس میتوان با تلاش و کوشش در راه هنر و فرهنگ به امر هدایتگری دست یابیم چرا که ما در قبال نسل جدید مسئول هستیم؛ آنها آیندهگان ما هستند.
هنر مقولهی گستردهای است؛ که میتوان از انواع هنرهایی که هر کدام به اَنحای مختلف روی افراد و ذهن آنها تأثیر خواهند گذاشت، تئاتر و نمایش، فیلم، عکاسی، موسیقی، شعر، ادبیات، نقاشی و... را نام برد که همگی قادر هستند در زمینه کمک به کاهش جرم و جنایت و آسیبهای اجتماعی تأثیرگذار واقع شوند. از آنجا که هنر بر تفکر، احساس و عاطفه مخاطبش تأثیر میگذارد، میتوان آن را مهمترین محرک در تصمیمگیری و جهتدهی برشمرد و در خصوص بحث حاضر، در ‘پیشگیری’ از جرم بسیار موثر عمل خواهد کرد. کارشناسان به نتیجه رسیدهاند جوامعی که اُنس و رابطه بیشتری با هنر داشتهاند، جامعهی سالمتری از نظر وقوع جرم هستند.
اکنون ما، اعضای جامعه فرهنگ و هنر ممسنی و رستم آمادگی خود را برای همراهی، همکاری و همیاری با مسئولین شهرستان در این مسیر اعلام میداریم تا که بتوانیم در کاهش و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی جامعه و وقوع جرم و جنایت و بزهکاری کارساز واقع شویم.