هفته دولت و رشد و بالندگی تئاتر
تئاتر استانها؛ رشد کمی هشت برابری به گواه آمار
توسعه و تعالی تئاتر استانها در شرایطی یکی از مهمترین مسئولیتهای عملیاتی و اجرایی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ در نظر گرفته شده که در بازه زمانی ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ شاهد افزایش ثبت تعداد گروههای نمایش استانها و شهرستانهای کشور از ۱۰۰ به بیش از ۸۰۰ گروه فعال تئاتری بودیم.
به گزارش ایران تئاتر به نقل از ایرنا جامعهشناسی مدرن در طبقهبندی کشورها در عرصه توسعهیافتگی ملاکهای مختلف و متعددی دارد. یکی از این ملاکها در عرصه فرهنگ و هنر که بهعنوان مهمترین اولویت آن شناخته میشود به توسعه، رشد و تعالی هنر تئاتر و ضریب نفوذ آن میان عموم افراد جامعه بازمیگردد. به بیان سادهتر یکی از مهمترین ملاکها در عرصه فرهنگ و هنر برای شناسایی جوامع پیشرفته به توسعه هنر تئاتر در آن جوامع و کشورها بازمیگردد.
وامداری به حمایت دولت، چشم اسفندیار توسعه همه جانبه تئاتر
البته یکی از چشم اسفندیارهایی که همواره بر فعالیتهای فرهنگی و هنری کشور سایه انداخته، وامداری تام و تمام آنها به حمایت و کمکهای دولتی است. تردیدی در این مسئله وجود ندارد که معنای این جمله متضمن تعبیر «هنر دولتی نیست»؛ بلکه حیات، دوام و بقای تمامی فعالیتهای فرهنگی و هنری در کشور برای رسیدن به رشد و تعالی در تاریخ ۴۱ ساله انقلاب شکوهمند اسلامی همواره وامدار کمکهای مادی و معنوی بخش دولتی بوده است.
پر واضح است که در این میان هنرهایی که ضریب نفوذ کمتری نسبت به دیگر فعالیتهای هنری دارند لاجرم از نگاه حمایتی بیشتری نیز از سوی بدنه دولت بهرهمند شدهاند. آنگونه که دراینمیان عرصه هنرهای نمایشی و تئاتر نیز بهعنوان یکی از مهمترین عرصهها که دوام آن به کمکهای مادی و معنوی بخش دولت و بازوی فرهنگی آن یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وابستگی بسیاری دارد، بیشترین وابستگی را به این کمک ها دارد.
گام دوم؛ تمرکز بر تئاتر استانها
توسعه و تعالی هنر تئاتر در کشور همواره وامدار نگاه حمایت مادی و معنوی از سوی بدنه دولت و بازوی اجرایی آن در بخش فرهنگ و هنر یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است. حال این روزها که درحال سپری کردن گرامیداشت هفته دولت هستیم بنا داریم تا در سلسله گزارشهایی به فعالیت و میزان اثرگذاری و اثربخشی دولت تدبیر و امید در عمر هفت ساله آن و تأثیرش بر تعالی و رشد این هنر در بخشهای مختلف، نگاهی متفاوت داشته باشیم.
در گام نخست در ارتباط با میزان اثرگذاری و اثرپخشی هنر تئاتر از حمایتهای مالی و معنوی دولت و البته فراگیری آن میان عموم افراد جامعه، بخش بودجه را که تپندگی قلب این هنر را تضمین میکند مورد هدف قرار دادیم و گفتیم افزایش بودجه تئاتر از ۱۴ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ تا ۸۴ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ بازتاب بیشترین شاخص رشد در تاریخ چهلویکساله انقلاب اسلامی، طی هفت سال فعالیت دولت تدبیر و امید است.
در گام دوم در ارتباط با میزان اثرگذاری و اثرپخشی هنر تئاتر از حمایتهای مالی و معنوی دولت و البته فراگیری آن میان عموم افراد جامعه، بخش رشد و توسعه تئاتر در استانهای کشور را به عنوان مهمترین گام برای تحقق تمرکززدایی از پایتخت و عملیاتی کردن شعار ایران فقط تهران نیست را مورد هدف قرار دادیم.
وقتی درباره مهمترین شعار تئاتر کشور از میانه دهه ۷۰ تا به امروز یعنی تحقق «تئاتر برای همه» میاندیشیم، بیشتر متوجه اصلی میشویم که طی چند سال اخیر شاهد بیشترین تاکید بر آن در دولت تدبیر و امید بودهایم. آن اصل متضمن جملهای دیگر است که این روزها بسیار به گوشمان آشناست و آن اینکه «ایران فقط تهران نیست».
در عرصه هنرهای نمایشی با توجه به اقلیم، جغرافیا، فرهنگ و زیست بومهای متنوع فرهنگی در کشور، هنر تئاتر میتواند یکی از مهمترین آینههای بازتاب دغدغهها، خواستها و نگرشهای عموم افراد جامعه در جغرافیای پهناور کشور باشد.
بیتردیدی مفهوم فرهنگ غنی و رسیدن به جایگاه بالندگی و افتخار در سایه نامی واحد به نام «هویت فرهنگ ایرانی» در گروی تقویت تمامی بخشهای آن در حوزههای جغرافیایی، قومی، زبانی و خردهفرهنگهای متفاوت آن است.
بیشترین شاخص مهاجرت معکوس هنرمندان در دولت تدبیر و امید
تمرکز امکانات چه از نظر مسائل مالی و چه در حوزه زیرساختها در پایتخت و کاسته شدن از آن امکانات به فاصله دور شدن از تهران و رسیدن به دیگر استانها و شهرستانها، باعث شده بود تا در اواخر دهه ۶۰ و در طول دهه ۷۰ شاهد مهاجرت اقشار مختلف مردم از استانها و شهرستانها به پایتخت کشور باشیم.
اما تلاش برای تمرکززدایی در تمامی عرصههای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و البته فرهنگی در کنار مفهوم شعاری آن در اواخر دهه ۸۰ و بهویژه در ابتدای دهه ۹۰ شکل عینی و عملیاتی بیشتر به خود گرفت. به گونهای که طبق آمارهای رسمی موجود طی گذشت هفت سال از حیات دولت تدبیر و امید از سال ۹۲ تا ابتدای سال ۹۹ شاخص رشد مهاجرت معکوس از تهران به استانها و شهرستانها رشدی بیش از ۲۰ برابر را تجربه کرده است.
راستیآزمایی مهاجرت معکوس هنرمندان تئاتر
البته در حوزه تئاتر نیز میتوان با اتکا به شواهد متعدد دیگر به راستیآزمایی این شاخص بیش از پیش تاکید کرد و توجه داشت. در کنار پراکندگی جغرافیایی دانشکدههای تئاتری در سراسر کشور که از اواخر دهه ۷۰ و ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی صورت گرفت، آرام آرام جوانان فارغالتحصیل تلاش کردند تا با همت و عزمی که از نیروی جوانیشان نشأت میگرفت به جای تاکید بر فعالیت در تهران، گامهای موفقیت و نخستین تجربهها برای همسانسازی توسعه تئاتر در سراسر کشور را در استانها و شهرستانهای خود بردارند.
به همین سبب طبق آمار موجود در بدنه آموزش عالی بیش از ۴۵ درصد از فارغالتحصیلان رشتههای تئاتر در مقاطع مختلف بعد از فارغالتحصیلی به استانها و شهرستانهای خود بازگشتند. مسئله تمرکز آمار بر یک دهه اخیر بیشتر به سبب توسعه زیرساختها توسط دولت با مشارکت و همراهی بخش خصوصی در استانها و شهرستانهای کشور است.
ساخت و تجهییز ۱۷۰ پلاتو و سالن نمایش از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸
شاید تا اواخر دهه ۷۰ تعداد سالنهای تئاتری کشور کمتر از ۲۰ عدد می رسید اما از ابتدای سال ۹۲ تا پایان سال ۹۸ تعداد تماشاخانهها، پلاتوها و سالنهای خصوصی برای اجرای تئاتر در سراسر کشور به بیش از ۳۲۰ سالن افزایش پیدا کرده است. که از این میزان ۱۷۰ سالن آن طی گذشت هفت سال از حیات دولت تدبیر و امید در استانها و شهرستانهای کشور با همکاری دولت یا سرمایهگذاری بخش خصوصی تاسیس شده است.
افزایش سالنها درحقیقت گامی مهم و مؤثر برای معرفی هرچه بیشتر هنر تئاتر به عموم مردم جامعه و برداشتن گامی عملیاتی برای تحقق شعار «تئاتر برای همه» به شمار میرود.
شاهد این مدعا از جشنواره سیوچهارم بینالمللی تئاتر فجر (۱۳۹۴) تا جشنواره سیوهشتم (۱۳۹۸)، بهعنوان سندی قابل اتکا مورد اشاره است. طی پنج سال اخیر در برگزاری جشنواره بینالمللی تئاتر فجر نهتنها شاهد درخشش هنرمندان تئاتر استانها و شهرستانهای کشور بودیم که مطابق آمار تقریباً نیمی از جوایز بخشهای مختلف ملی و بینالمللی این رویداد به این هنرمندان اختصاص پیدا کرده است.
در کنار نگاه کمیگرایانه در حوزه توزیع جوایز، نظرات متعددی مبتنی بر ارتقای کیفیت آثار تئاتر هنرمندان استانی در آرای کارشناسان تئاتر کشور بهعنوان سندی دیگر برای اثبات مدعای مطرحشده به شمار میرود. جایی که فصل مشترک کلام آنها برابری و همسنگی آثار هنرمندان فعال در استانها و شهرستانهای کشور همسو با فعالان این عرصه در پایتخت دانست و حتی در موارد متعددی شاهد پیشی گرفتن این هنرمندان از همتایان خود در پایتخت نیز بودهایم.
طرح «استقرار» مولفه کلیدی توسعه تئاتر استانها
در کنار توسعه زیرساختها بهعنوان یکی از مهمترین مؤلفههای توسعه تئاتر در سراسر کشور که رشد و بالندگی هنرمندان تئاتر استانها و شهرستانها را با خود بههمراه داشته، طرح «استقرار گروههای نمایشی» و ثبت این گروهها در سایه انجمن هنرهای نمایشی و در نهایت شناسنامه و هویت دار شدن فعالان عرصه تئاتر در سراسر کشور است.
درحقیقت سامانه طرح استقرار گروههای نمایشی برای ثبتنام فعالان این عرصه در سراسر کشور ذیل مجموعه انجمن هنرهای نمایشی کشور باعث شد تا ضمن شناسایی گروههای فعال در عرصه هنر تئاتر کشور، شیوه و نحوه حمایتهای مادی و معنوی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای رشد و توسعه تئاتر در دو حوزه زیرساختی و همچنین تولید و اجرای آثار عمومی، شکلی هدفمندتر به خود گیرد.
نکته حائز اهمیت آنکه طی گذشت هفت سال از حیات دولت تدبیر و امید از سال ۹۲ تا سال ۹۸ شاهد افزایش چشمگیری در حوزه شناسنامهدار شدن و ثبت گروههای فعال تئاتر در استانها و شهرستانهای کشور بودهایم.
پیش از بررسی آماری در حوزه ثبت گروههای فعال تئاتری در استانها و شهرستانهای کشور ذکر این نکته الزامی است که بنا به مصوبه طرح استقرار گروههای نمایشی «هیئترئیسه انجمن هنرهای نمایشی استانها بهعنوان متولی اصلی فعالیت گروههای نمایشی در هر استان هر دو سال یکبار موظف است تا فعالیتهای گروههای نمایشی را بررسی کند تا به واسطه فعال بودن یا نبودن آن گروهها بتواند نسبت به ثبت و یا حذف نام آنها در لیست گروههای ثبت شده در طرح استقرار گروههای نمایشی اداره کل هنرهای نمایشی در سامانه مذکور اقدام و آمار را بهروزرسانی کند.»
حال براساس این گزاره به توسعه گروههای نمایشی از سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۳۹۸ میپردازیم.
ثبت ۱۰۰ گروه نمایشی در سال اول فعالیت دولت تدبیر و امید
هر چند زمزمههای اجرای طرح استقرار گروههای نمایشی از سال ۱۳۹۰ شنیده شد اما نخستین گامهای اجرایی شدن آن از سال ۱۳۹۲ آغاز شد. مطابق اولین آمار بازتاب داده شده توسط اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از آغاز اجرای این طرح و ثبت گروههای فعال تئاتر در استانها و شهرستانهای کشور اسامی بیش از ۱۰۰ گروه با بیش از ۷۰۰ هنرمند تا پایان دیماه ۱۳۹۴ برای دریافت مجوز فعالیت در سامانه طرح استقرار به ثبت رسیده بود.
تجربه رشد شش برابری از ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۶
اتابک نادری در ۲۸ تیر ماه ۱۳۹۶ به عنوان مدیر وقت امور تئاتر استانهای اداره کل هنرهای نمایشی، اعلام کرد که تا آن تاریخ حدود ۶۰۰ گروه تئاتری در سراسر کشور در سامانه ثبت گروه های نمایشی به ثبت رسیده اند.
آماری که طی تنها دو سال از افزایش شش برابری ثبت گروههای فعال تئاتر رد استانهای کشور از ۱۰۰ گروه به ۶۰۰ گروه حکایت داشت.
نادری درباره وضعیت گروههای تئاتری استانهای مختلف تا دیماه ۱۳۹۶ گفته بود: تاکنون حدود ۶۰۰ گروه تئاتری در سراسر کشور در سامانه ثبت گروه های نمایشی به ثبت رسیده اند که طبق گزارشهایی که گرفته میشود، حدود ۷۰ درصد این گروهها فعال هستند.
ثبت ۸۰۰ گروه نمایشی تا پایان سال ۱۳۹۸
آخرین آمار موجود در این حوزه به صحبتهای حمید نیلی مدیر پیشین انجمن هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بازمیگردد که در تاریخ دوم آذر ماه ۱۳۹۸ گفته بود: ۸۰۰ گروه از ۳۲۰ شهرستان در انجمن هنرهای نمایشی به ثبت رسیده که این مایه بالندگی و افتخار است.
به عبارت دیگر طی بازه زمانی دو ساله (۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸) شاهد افزوده شدن ۲۰۰ گروه نمایشی فعال در استانهای کشور به طرح سامانه اسقرار گروههای نمایشی بودیم.
طرح استقرار، بهترین بستر برای تشکیل انجمنهای نمایش در استانها
تاکید بر اجرایی شدن مستمر طرح اسقرار گروههای نمایشی و رصد و پالایش آمار آنها طی بازه زمانی هر دو سال یک بار حوزه نمایش کشور را با شبکهای از گروههای فعالی که دست به تولید میزنند مواجه کرد. گروههایی که هم شامل گروههای جوان، فعال و دارای تحصیلات می شود و هم پیشکسوتان را در برمیگیرد.
بنا به گفته مهدی شفیعی مدیر کل پیشین اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در اجرایی و عملیایی شدن طرح استقرار گروههای نمایشی و تشکیل انجمن هنرهای نمایشی نقشی غیر قابل انکار دارد؛ این شبکه (سامانه طرح استقرار) بهترین بستر و ظرفیت برای تشکیل انجمنها بود، چون انجمن باید نماینده گروههای فعال و مولد هر شهرستان و استان باشد و شرایط را برای فعالیتها، جلب مخاطب، پروسه تولید و عرضه آثارشان تسهیل کند.
با همین نیت زمینه تغییر آییننامه تشکیل انجمنهای هنرهای نمایشی استانها از طریق انتخابات فراهم شد. در نهایت تمامی آن تلاشها به آییننامهای منتج شد که امروز نیز مبنای ثبت نام و رصد فعالیت گروههای تئاتری در استانها و شهرستانها ذیل مجموعه انجمن هنرهای نمیشی کشور قرار دارد.