گفت وگو ایران تئاتر با داود فتحعلی بیگی کارگردان نمایش عمو هاشم
هنرمند تعزیه برای ماندگاری کارش در بین مردم زندگی می کند
تعزیه خوان ها انتقال دهنده فرهنگ و تجربه هستند
هنر تعزیه ریشه در فرهنگ و سنن ایرانی دارد و نقش بسیار مهمی در طول چهار صد سال در انتقال پیام عاشورا به عامه مردم در اقصی نقاط ایران داشته است.تعزیه خوانها میراث داران شایسته انتقال چنین پیامی بوده اند.
نام داود فتحعلی بیگی با تئاتر سنتی ایرانی و تعزیه عجین است و در پنج فعالیت مستمرش هرگز از این هنرها دور نمانده است.این کارگردان، نویسنده، بازیگر، پژوهشگر، مدرس دارای کارشناسی نمایش از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران و همچنین دارای مدرک درجه یک هنری(معادل دکتری) از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
"عفریته ماچین" ، "چشم‌تنگ"، قصه باغ زالزالک" ، پهلوان کچل و اژدها"، مبارک و خاتون پرده نشین-زن پارسا"، سیاه‌بازی عروسکی مشق لعبتک"، مواظب کلاهت باش" مجلس سیاه‌بازی امیرارسلان نامدار"،" سلطان و سیاه ، شهر هشتم"،" آری این‌چنین بود برادر"، "سگ‌کشی" ، شرق و غرب هریک مطابق جهان‌بینی خود تآتر را به وجد می‌آورند ،کتاب دفتر تعزیه(1) با همکاری (هاشم فیاض) ،مجلس تعزیه ناصرالدین‌شاه،تعزیه دختر هندو فصلنامه تئاتر،کتاب رام کردن زن سرکش ،کتاب شاه غریب (پژوهشی در تعزیه‌های رضوی )، از جمله کارهای مهم کارنامه بازیگری ،کارگردانی ، پژوهشی و نویسندگی فتحعلی بیگی محسوب می شوند که سالها دبیری جشنواره تئاتر آئینی و سنتی و عضو و ریس هیئت‌مدیره انجمن تعزیه ایران،مدیریت تالار محراب و مدیریت اداره تئاتر را برعهده داشته است.فتحعلی بیگی درنمایش" عمو هاشم "به بررسی و واکاوی زندگی یکی از بزرگان تعزیه ایران یعنی هاشم فیاض می پردازد.نمایش "عمو هاشم" به نویسندگی و کارگردانی داود فتحعلی‌بیگی شهریور و مهر ماه هر شب ساعت ۱۹ در تماشاخانه سنگلج به روی صحنه می رود.با داود فتحعلی بیگی در باره اجرای نمایش " عمو هاشم " گفت وگویی انجام داده ایم .
یکی از چالش هایی که تئاتر ایرانی و دینی مثل تعزیه با آن مواجه است بیگانگی وعدم آشنایی جوان های تئاتری با نام های بزرگان این عرصه ها است.این در حالی است که آنها حتی کوچکترین اطلاعات را درباره زندگی نمایش نامه نویسان غربی را دارند؟
این مسئله چند دلیل عمده دارد. اول کوتاهی دانشگاه‌ها و اساتید دانشگاه‌ها است که حرفی از تعزیه و نمایش ایرانی مطرح نمی کنند و اصولا چیزی با عنوان درس آشنایی با تعزیه در برنامه های درسی دانشجویان وجود ندارد.در کنارش نه با تاریخچه و نه به کارکردهای اجتماعی و دینی تعزیه پرداخته می شود ودر این فرآیند طبیعی است که نام بزرگان تعزیه و تئاتر ایرانی در هاله‌ای از محجوریت قرار بگیرد .در حال حاضر در ایران در هیچ کتابخانه‌ای مجموعه‌ای جامع و کامل از نسخ خطی و یا چاپی تعزیه وجود ندارد.نکته جالب این است که بیش از1055 نسخه خطی تعزیه در کتابخانه واتیکان نگهداری می شود.معنای چنین وضعیتی کوتاهی و قصور در باره فرهنگ،آئین ،تعزیه و تئاتر ایرانی است.هزینه چاپ کردن نسخ خطی چقدر است که در چاپ آن کوتاهی می شود؟اگر در این چهل سال سالی ده دفتر تعزیه چاپ می شد آلان چهار صد دفتر تعزیه در اختیار مردم، علاقمندان و پژووهشگران بود.بهر حال درد بزرگی است که در ایران رفتن به سوی تئاتر ایرانی و تعزیه برای دانشجو در دانشگاه‌ها تبدیل به ننگ شده است .
سفر در فرهنگ ایران و مشرق زمین زمینه جایگاه مهمی دارد و عامل سیر وسلوک،شناخت بهتر از خود و تکمیل شناخت از جهان هستی است.در هنر تعزیه به خصوص در دهه های قبل تعزیه خوان در یک پروسه طولانی با سفر به دورترین نقاط ایران تعزیه اجرا می‌کند.این سفر تعزیه خوانها حاوی چه کارکردهایی است؟
کارکردهای مختلفی از قبیل اعتقادی و مفهومی دارد.تعزیه خوان ها در سفرهایی که از شهر به شهر و از روستا به روستا انجام می دهند انتقال دهنده فرهنگ و تجربه هستند.در بحث انتقال فرهنگ در تعزیه یک بخش مهمش بحث انتقال و جابه جایی نسخ تعزیه است.بخش دیگرش تجربه اجرای تعزیه است.بدین منوال که در خیلی از روستاها و شهرهایی که تعزیه خوانها رفت و آمد داشته اند.اگر نسخ خطی را پیدا کنید متوجه می شوید که این نسخه از جایی دیگر از کشور به آنجا منتقل شده است.خدا رحمت کند استاد معینیان که از بزرگان تعزیه در گرمسار بود و با او سالها رفاقت داشتم .شهر گرمسار از جمله مناطقی هست که تعزیه خوانها از طریق تهران به آنجا می رفتند و استاد معینیان بارها به من گفت که نسخ ها را پدرم از تعزیه خوانهای سایر شهر به دست آورده است.در دل این رفت و آمدها مباحث و معانی و معارف فرهنگی هم منتقل می‌شده است.
هاشم فیاض یکی از بزرگان تعزیه است که تاثیر هنرش حتی از مرزها هم فراتر رفته است.آیا او را می توانیم فقط یک تعزیه خوان بدانیم و یا کسی که تعزیه را در همه جای ایران نشر داد؟
بله ،داستان نمایش ما در باره یکی از بزرگان معاصر تعزیه یعنی هاشم فیاض است و در نمایش عموهاشم مخالف خوان تعزیه است که برای اجرا به آمده مهمان یکی از اهالی آبادی میشود،مرد خانه ابتدا فکر می‌کند عمو هاشم شهادت‌خوان است،اما متوجه میشود اشقیاخوان است و با بهانه‌جویی کاری می‌کند که عموهاشم خانه شان را ترک کند و شب را در تکیه بخوابد.فردای آن روز با دیدن خوابی عجیب توسط ننه رباب همسر مرد اتفاقی می‌افتد. اساسا شبیه خوانی یکی از وجوهات مهمش ویژگی های هنری و نمایشی است.بخش مهم دیگر تعزیه انتقال فرهنگ عاشورا و مبنای دین است.این همه حدیث و روایت و اشارات به آیات قرانی و نمایش مظاهر خیر و شر که در تعزیه اجرا می شود فقط به صرف نشان دادن نمایش نبوده و بحث آگاهی و تبلیغ دینی هم مدنظر بوده است.
برخی از هنرمندان تئاتر که شیفته تئاتر غرب هستند.ایزوله و دور ازجامعه زندگی می‌کنند.این در حالی است که هنرمندان تعزیه مثل هاشم فیاض در دل مردم زندگی می کردند و از نزدیک با آنها ارتباط داشتند.این ویژگی چقدر برای ماندگاری تعزیه و هنرمندانش مهم است؟
بهر حال هر هنرمندی عقیده و خلقیات خاص خودش را دارد.در کلیت هنر آئینی بدون حضور مردم شکل نمی گیرد و هنرمند تعزیه و آئین هم در بطن جامعه زندگی می کند.نوع و ساز و کار اجرای نمایش ایرانی و تعزیه در شرایطی رشد کرد که تعزیه خوان ها ارتباط بی واسطه‌ای با تماشاگر داشتند و در کوچه و خیابان و میادین کار اجرا می کردند.مردم دور تعزیه خوان جمع هستند و در آن مشارکت دارند.بارها دیده‌ام که تماشاگر در حین اجرای تعزیه به تعزیه خوان خدا قوت گفته و لیوان آبی به دستش داده است.تعزیه خوان هم به دفعات در طول اجرایش تماشاگر را مخاطب قرار می‌دهد .
اجرای نمایش در دوران کرونایی چه ویژگی هایی دارد؟
مردم هنوز خیلی اعتماد ندارند که بیایند در شرایط کرونا تئاتر ببینند.این در حالی است که در تمام سالنها فاصله گذاری و پروتکل های بهداشتی رعایت می شود و من در طراحی میزانسن های بازیگران در صحنه به‌گونه‌ای کار کردم که فاصله چند متری بین بازیگران وجود داشته باشد و در ضمن در جلوی درب ورودی سالن به کسانیکه ماسک ندارند ماسک و مواد ضد عفونی کننده داده می شود و باید مردم اعتماد کنند و به دیدن تئاتر بیایند.البته ما انتظار پر شدن سالن را نداریم ، اما حداقل انتظار داریم که نیمی از سالن طبق شیوه نامه های بهداشتی شاهد حضور مخاطبان باشد.
گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی
