سه رویداد مهم در 13 آبان و دستان خالی تئاتر

در چنین روزی  تبعید امام خمینی(ره) در سال ۴۳،کشتار دانش آموزان در سال ۱۳۵۷ و تسخیر سفارت آمریکا در سال ۱۳۵۸ اتفاق افتاده است.به دلیل همین مناسبت‌ها ۱۳ آبان به روز دانش آموز و روز ملی مبارزه با استکبار جهانی معروف شده است.

مرور سه رویداد مهم

در زمان محمدرضا شاه و اوایل دهه ۴۰ به پیشنهاد آمریکایی ها به پهلوی ها برای اعطای مصونیت قضایی به مستشاران نظامی و دیگر اتباع این کشور در قالب کاپیتولاسیون که در 1307 ملغی شده بود! دوباره مورد قبول واقع شد. این لایحه در مهر ماه ۱۳۴۲ در کابینه اسدالله علم به تصویب رسید و در مرداد ماه ۱۳۴۳ برخلاف رویه قانونی ابتدا در مجلس سنا و سپس در مهرماه همان سال در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. اتفاقی که مورد اعتراض امام خمینی(ره) قرار گرفت. امام در سخنرانی تاریخی خود در شهر قم درباره این موضوع گفتند:« ... قانونی در مجلس بردند؛ در آن قانونْ اولًا ما را ملحق کردند به پیمان وین؛ و ثانیاً الحاق کردند به پیمان وین [تا] مستشاران نظامی، تمام مستشاران نظامی امریکا با خانواده هایشان، با کارمندهای فنی شان، با کارمندان اداری شان، با خدمه شان، با هر کس که بستگی به آن‌ها دارد، اینها از هر جنایتی که در ایران بکنند مصون هستند! اگر یک خادم امریکایی، اگر یک آشپز امریکایی، مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پا منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوی او را بگیرد! دادگاه‌های ایران حق ندارند محاکمه کنند، بازپرسی کنند، باید برود امریکا! آنجا در امریکا اربابها تکلیف را معین کنند!...».

این سخنرانی موجب شد که در ۱۳ آبان ماه، ماموران ساواک به منزل امام در قم حمله کنند و ایشان را دستگیر و به ترکیه تبعید کنند.

سال های ۱۳۵۶و ۱۳۵۷ سال های اوج گیری مبارزات مردم و انقلاب اسلامی ایران علیه محمدرضا شاه پهلوی بود. در ۱۳ آبان سال ۱۳۵۷ تظاهرات دانش آموزان و دانشجویان در دانشگاه تهران انجام شد که در جریان آن بر اساس آمار ۵۶ نفر شهید و صدها نفر زخمی شدند. این نوجوانان و جوانان در محوطه دانشگاه مورد حمله ماموران مسلح شاهنشاهی قرار گرفتند.

اما شاید مهم ترین اتفاقی که در ۱۳ آبان رخ داد به موضوع تسخیر سفارت آمریکا برگردد. سیزدهم آبان ۱۳۵۸ ساختمان سفارت امریکا در تهران به تصرف جمعی از دانشجویان معترض درآمد.در زمان دولت موقت مهدی بازرگان، دانش آموزان با هدف اعلام مخالفت با سیاست های آمریکا و استرداد محمدرضا شاه و اموال ملت ایران تصمیم به اشغال سفارت آمریکا گرفتند و به همین دلیل دانشجویان دانشگاه‌های مختلف تهران طی یک برنامه ریزی از دیوارهای سفارت بالا رفتند و آن را به تصرف درآوردند.دانشجویان بعدها برخی از اسناد جاسوسی سفارت آمریکا از انقلاب اسلامی دست یافتند و آن را منتشر کردند؛ البته بسیاری از مدارک و اسناد در ساعات اولیه حضور دانشجویان در جلوی سفارت توسط کارکنان آن از بین برده شدند.

شعار مرگ بر آمریکا 
یکی از پیامدهای انقلاب اسلامی و در واقع تسخیر لانۀ جاسوسی سرآغاز شعار مرگ بر آمریکا هست که فراتر از یک ماجرای سیاسی کماکان در بین معتقدان به مخالفت با استکبار جهانی به زبان آورده می‌شود و همچنان در مراسم و راه پیمایی های انقلابی فریاد زده می شود.

به همین دلیل دربارۀ فلسفه این شعار و نحوۀ شکل گرفتن اش از زبان رهبر معظم انقلاب اسلامی آمده است:« 13 آبان نماد ایستادگی ملت ایران در برابر استکبار جهانی و دشمنان است.این شعارِ «مرگ بر آمریکا» به معنای [مرگ بر] ملّت آمریکا نیست. مصداقش را بنده در نوزدهم‌ بهمن معیّن کردم که مراد کیست؛ حالا عرض میکنم که «مرگ بر آمریکا» یعنی مرگ بر سلطه‌گری، مرگ بر تجاوزگری، مرگ بر دست‌درازی به حقوق ملّت‌ها؛ معنایش این است. یک حرکت روشنفکرانه، آگاهانه، انسانی و پُرمعنا و پُرمضمون را مردم با این شعار در همه‌ جای کشور انجام دادند، که واقعاً جای سپاسگزاری است.»

گروه‌های حرفه ای

پیروزی انقلاب اسلامی ایران  فرصتی شد برای ابراز وجود گروه‌های متعدد سیاسی که با سرمایه داری و آمریکا قطب اصلی آن مخالف بودند، آشکارا هنر خودشان را در این زمینه بیان کردند. یکی از این کارگردانان رکن الدین خسروی بود که نمایش مرگ بر آمریکا! را در سال ۱۳۵۹ اجرا کرد. نمایش “مرگ بر امریکا” نوشته مشترک نصرت اله نوح، مجید فلاح زاده و م پگاه بود و به شکل انقلابی به دنبال بیان چنین مفهومی بود.

در سال‌های پس از انقلاب، نمایش "قیام در هاییتی" به عنوان نخستین برنامه‌های تالار رودکی به کارگردانی مصطفی اسکویی اجرا شد که این نمایشنامه نیز محتوایی ضد آمریکایی و سرمایه داری داشت و غیر از این دو مورد به طور آشکار در سطح حرفه‌ای ما تئاتری را به صحنه نیاورده ایم. البته شاید به اقتضای زمان چنین بوده است اما در گسترۀ چهل و چند سالۀ انقلاب اگر هم مخالفتی با سرمایه‌داری یا آمریکا شده، خیلی  پر آوازه نشده‌اند. 

روز دانش آموز و دریغ مکرر

متاسفانه ان چنان که گفته شد هنوز  یک متن نمایشی درباره رویداد 13 آبان منسوب به چنین روزی  برای صحنه حرفه ای نوشته و اجرا نشده است . صحنه های آماتوری بوِیژه  در مدارس و بیشتر در دهه 60 اما اتفاقاتی را رقم زده اند که اطلاعات و آماری از آن ها در دسترس نیست.

همچنان به مناسبت روز ۱۳ آبان در مدارس سطح کشور مراسم یادبود برگزار می‌شود و شاید یکی از پر خبرین اتفاقات اجرای یک نمایش در شهر اهواز در سال 97 باشد. بچه‌های مدرسه ناب صالحین اهواز نمایشی را با موضوع جنایات آمریکا برای دانش‌آموزان اجرا کردند.

در اخبار آمد که؛ «بچه‌های مدرسه ناب صالحین اهواز به مناسبت روز 13 آبان و سالگرد تسخیر لانه جاسوسی با همکاری گروه تئاتر ارصاد نمایشی با عنوان "چرا مرگ بر تو" برای دانش‌آموزان و والدین آنان اجرا کردند.»

هدف از این نمایش نشان دادن گوشه‌ای از جنایات آمریکا در حق‌ مردم ایران با زبان هنر است. قصه از آنجا شروع می‌شود که کل مدرسه بسیج می‌شوند به دانش‌آموزی که مخالف شعار چرا مرگ بر آمریکاست نشان دهند که آمریکا چه جنایاتی را علیه کشور ایران و مردم خاورمیانه مرتکب شده است.

23 بازیگر در اجرای این نمایش شرکت کردند که همه بازیگران آن نوجوانان همین مدرسه ناب صالحین بودند.

متاسفانه هنوز جای دارد که به اصل رویداد هم در قالب چندین متن گویا و شناخته شده هر سال پرداخته شود.

پیامد یک شعار

این فقط ملت ایران نیستند که بیزاری خود را از حکومت آمریکا فریاد می زنند، طی سال ها اعتراض به رفتار استکباری امریکا در دیگرکشورهای های جهان طنین انداز شده است .کاربه جایی رسیده است که  تبعیض نژادی گسترده این حکومت ضد انسانی علیه سیاه ها و رنگین پوستان باعث شد که مخالفان چنین نظرگاه ضد انسانی آشکارا در خود آمریکا، شعار «مرگ بر آمریکا» را در شهریور 1399 بصورت فراگیر بر سر حاکمانش فریاد بکشند.
نفرت عمومی نسبت به رفتار استکباری دولت حتی درباره مردم امریکا منتظر جرقه ای برای شعله ور شدند بود :« افسران پلیس ماه مارس گذشته، یک فرد عقب‌مانده ذهنی به نام دانیل پرود را دستگیر کردند.در تصاویر ویدئویی که از دوربین نصب شده روی لباس پلیس به دست آمده، مردی دیده می‌شود که افسران او را نقش زمین کرده‌اند. این مرد که بیماری روانی است، آنقدر زجر می‌کشد تا نفسش گرفته شود. انتشار این تصاویر سبب شد معترضان به خیابان‌های شهر راچستر بیایند. گواهی پزشکی، علت مرگ او را خفگی ناشی از فشار و تنگنای فیزیکی اعلام کرد. بازرس پزشکی قانونی این اقدام پلیس را آدمکشی خوانده است. لاولی وارن، شهردار شهر راچستر نیویورک در واکنش به قتل این سیاهپوست ۴۱ ساله که دو ماه پیش از جرج فلوید کشته شد، گفت که مرگ پرود نتیجه نژادپرستی نظام‌مند است. هفت مأمور حاضر در این حادثه تعلیق شدند، اما بنابر آنچه مقام‌های شهر راچستر گفته‌اند، شرایط قرارداد آن‌ها به گونه‌ای است که در دوران تعلیق هم حقوق خواهند گرفت.» و با فاصله کمی نیز تصاویر مرگ جرج فلوید و تمنای او برای زنده ماندن این شعله را به تمامی ایالت های امریکا گسترش داد.

 مرگ بر آمریکا گفتن مخالفان حکومت های ضد انسانی مستقر در این کشور به شکل گسترده‌ای به شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره ای کشیده شد. مجری امریکایی برنامه تلویزیونی بعد از پخش فیلمی از اعتراضات مردم امریکا که شعار مرگ بر امریکا می دادند گفت:«اینجا تهران نیست، اوکلند و کالیفرنیاست، این یعنی مردم دیگه کشورشان را دوست ندارند».

بنابراین دیگر به تنهایی ملت ایران و دیگر نقاط دنیا نیستند که به بیزاری از ستم‌های حکومت آمریکا با زبان شعار ابراز وجود می‌کنند و این قضیه من بعد به عنوان امری حقیقت طلبانه در خود آمریکا کارکرد ویژه ای خواهد داشت،چون ساختار نظام سیاسی آمریکا همچنان بر تداوم این ستم‌ها و رهنمودهای اشتباه تاکید دارد.

نبود سیاست های کلان فرهنگی

مرور وقایع رخ داده تاریخی در سطح ملی و تاثیر جهانی آن در این روز  ، همچنین فراوانی آدم های درگیر وقایع بدون شک ظرفیت بسیار زیادی برای پرداخت دراماتیک در گونه های مختلف و متفاوت از کمدی تا تراژدی و ... را دارد . آثاری که می تواند علاوه بر آگاهی بخشی زمینه خلق تجربه های مانگار نمایشی را رقم زند . فقدان آثار درخور درباره چنین موضوعاتی پیش از هرچیز از نبود سیاست های کلان فرهنگی و ساختار اجرایی برای موضوعات راهبردی خبرمی دهد . چه بسیار هنرمندانی که در صورت پدیدار شدن توجه پایدار ، علاقمند خلق اثر در این عرصه تاریخی باشند.چنانچه این همت را در موضوعات دیگر همچون دفاع مقدس و مقاومت از خود نشان داده اند. 

 منابع:

اجرای تئاتر چرا "مرگ بر تو" در اهواز، تسنیم،  ۱۴ آبان ۱۳۹۷.

تحریک انتخاباتی ترامپ از شعار «مرگ بر آمریکا» در خیابان های این کشور، ایرنا، 14 شهریور 99.

گروه سیاسی الف،  ۱۳ آبان ۱۳۹۷.  چرا روز ۱۳ آبان مهم است؟،

حمله ترامپ به شعار «مرگ بر امریکا» در امریکا، جوان، 14 شهریور 99.

شعار مرگ بر آمریکا، بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران، سایت رهبر معظم انقلاب اسلامی، ۱۳۹۷/۱۱/۲۲.

شعار «مرگ بر آمریکا» در قلب اعتراضات داخلی ایالات متحده، خبرگزاری دانشجو،۱۸ شهریور ۱۳۹۹ .

عباس غفاری، گروه آناهیتا در تئاتر ایران جریان‌ساز بود، هنرآنلاین، 11 آبان 1399.