عملکرد موفق تئاتری‌ها در دوران کرونا ؛ یک الگوی رفتار جمعی
روندی که به جای تعطیلی باید تبلیغ شود

چه بسا اتفاقی که هنرمندان تئاتر و مدیران مجموعه‌های تئاتری در این مدت با وجود شیوع ویروس کرونا رقم زدند، دست مریزاد هم دارد چراکه آنها عملا توانستند با تمام سختی‌های موجود، اعتمادی را برای مخاطبان خود بوجود بیاورند تا آنها بدون دغدغه در سالن‌های نمایش به تماشای تئاتر بنشینند. اتفاقی که می‌تواند بعنوان یک الگوی درست رفتارِجمعی در شرایط امروز به کمک جامعه‌ی ایرانی بیاید.

ماه ها از زمانی‌که ویروس منحوس و نام آشنای این روزها پایش را به سرزمین ما باز کرده می‌گذرد،  اما با تمام تدابیر، راهکارها و تلاش‌های انجام شده، متاسفانه این همنشینِ ناجوانمرد کماکان مشغول کار است. بعبارتی  ویروس بازار کارش چنان گرم است و به تنهایی یکه تازی می‌کند که متاسفانه توانسته زنگ خطر تعطیلی را برای بسیاری از کارها و مشاغل  بصدا درآورد.

در این میان حال و روز اهالی فرهنگ و هنر هم به همین منوال اصلا خوب نیست. این جمع که تقریبا اکثرشان هیچ وقت از نظر درآمد اقتصادی جزو اقشار پردرآمد و بالانشین جامعه نبودند، به این دلیل که عموما درآمدشان رابطه مستقیمی با حضور فیزیکی سایر افراد داشت، طبعا شرایط سخت‌تری را سپری می‌کنند.

موهبت هنر تئاتر این است که اگر مردم نباشند دیگر اصلا چیزی به نام تئاتر  بوجود نمی‌آید تا چه رسد به تامین معیشت هنرمندان و این حضور در شرایط کرونای نیازمند اعتماد سازی بود که حوه هنرهای نمایشی به خوبی از پس آن برآمد. حالا با وجود تمام تلاش هنرمندان ، دست اندر کاران و مسئولین تئاتر این فرصت حرفه ای چند هفته ای است با تعطیلی بی برنامه و مکرر سالن های مواجه شده است . تصمیمی که خانواده تئاتر در مقایسه با فعالیت پرمخاطره دیگر صنوف آن را تصمیمی غیرکارشناسی تلقی می کنند. 

همچنین روند وضعیت تعطیلی‌های پی در پی سالن‌های تئاتر و توقف‌های دو ماهه‌ ابتدایی اجراها و بعد از آن نیز تعطیلی مجدد و تمدیدهای هفتگی بواسطه اطلاعیه‌های ستاد ملی مبارزه با کرونا زنگ خطر معیشت هنرمندان و ورشکستگی سالن داران را به صدا در آورده است .  

در گزارش پیشین تلاش تصمیم گیران هنرهای نمایشی با انجام کار کارشناسی دقیق و سریع را برای فعالیت امین سالن ها و گروه های تئاتر مرور کردیم در بخش دوم این گزارش مسیر طی شده و دشوار اعتماد سازی برای حضور مخاطب در سالن های تئاتر را مرور می کنیم . مسیری که تکرار آن برای جلب دوباره اعتماد مخاطب و هنرمند به یقین انرژی و وقت دوچندانی را می طلبد و با تداوم تعطیلی بدون برنامه سالن های تئاتر شاید دیگر تکرار نشود .

صحنه اول؛ نوروزی متفاوت با طعم تلخ کرونا و غمِ مرگ هموطنان

پس از آغاز انتشار ویروس کرونا و گسترش آن در ایران از اوایل اسفندماه سال گذشته اجرای نمایش‌ها ابتدا  برای یک هفته و بعد از آن به صورت هفتگی متوقف شد و با تمدید تعطیلی‌ها عملا تا ابتدای تابستان درهای سالن‌های تئاتر به روی مخاطبان این هنر بسته بود.

از اواسط اردیبهشت ماه بود کم‌کم می‌شد از گوشه و کنار شنید که زندگی در کنار کرونا قرار نیست به این زودی‌ها تمام شود. پیگیری اخبار مرتبط با ویروس کرونا نیز این گمانه را هر چه بیشتر تایید می‌کرد و این روند زنگ هشداری بود برای فعالان، مدیران و هنرمندان تئاتر. از طرفی دیگر نیز وضعیت شکننده و ضعیف اقتصاد تئاتر مسئله‌ای نبود که نیاز به توضیح داشته باشد و اهمیت ادامه اجرای نمایش‌ها و ارتباط مستقیم آن با معاش جامعه تئاتر کشور بر کسی پوشیده نبوده و نیست.

به همین روی از همان روزها کم‌کم‌ رایزنی‌ها و مکاتبات جامعه تئاتری برای بازگشایی سالن‌های تئاتر با مقامات بالاتر و تصمیم‌گیران اصلی به ویژه با ستاد ملی کرونا آغاز شد.

صحنه دوم؛ آغاز رایزنی‌ها برای بازگشایی سالن‌های تئاتر

22 اردیبهشت ماه 99 قادر آشنا مدیرکل هنرهای نمایشی با بیان اینکه هنوز دستورالعملی برای بازگشایی سالن‌های تئاتر ابلاغ نشده، گفت: ما حرف‌هایمان را درباره شرایط سالن‌ها زده‌ایم و نظرات‌مان را نیز به صورت مکتوب اعلام کرده و پیگیری هم از ستاد ملی کرونا کردیم اما هنوز مشخص نیست که شرایط به چه صورت بشود. اما به زودی قرار است جلسه‌ای در همین زمینه با مسئولان ستاد ملی کرونا داشته باشیم تا به یک جمع بندی مشخص برسیم.

23 اردیبهشت‌ ماه 99 مدیرکل هنرهای نمایشی به همراه تعدادی دیگر از مدیران هنری در جلسه‌ای با حضور سعید اسدی مدیر وقت مجموعه تئاتر شهر، شهرام گیل‌آبادی،مدیر عامل خانه تئاتر و مشاور معاونت امور هنری، نقطه نظرات خود را با این مقام در میان گذاشته و درباره نتایج این جلسه اظهار کرد: ما تمام نگرانی‌های خود را به اطلاع دوستان رساندیم و اعلام کردیم اولین دغدغه ما حفظ جان و سلامت هنرمندان است و در مرحله دوم وضعیت اقتصادی و معیشت آنها‌ برایمان اهمیت دارد و این پرسش را مطرح کردیم که چگونه می‌توانیم ضمن حفظ سلامت هنرمندان، شرایطی ایجاد کنیم تا چرخ معیشتی آنان بچرخد. در وهله بعدی هم مساله جشنواره‌های هنری را به عنوان دیگر دلمشغولی خود تشریح کردیم.

آشنا درباره نتایج این گفتگوها توضیح داد: صحبت ما این بود که چگونه می‌توانیم با اشراف به وضعیت کرونا یک برنامه‌ریزی واقعی داشته باشیم که در همین زمینه معاونت هنری شیوه‌نامه‌هایی را درباره فعالیت زیرمجموعه‌های خود ارایه کرد و مقرر شد این موارد در ستاد ملی مبارزه با کرونا بحث و نهایتا درباره چگونگی آغاز به کار فعالیت‌های هنری شامل تئاتر، موسیقی و تجسمی تصمیم‌گیری شود.

مدیرکل هنرهای نمایشی تصریج کرد: با توجه به ماهیت تئاتر و شرایط اجرای آثار نمایشی، مقرر شد بنده اختصاصا دستورالعملی را درباره شرایط خاص تئاتر ارسال کنم که در جلسات آتی ستاد ملی مبارزه با کرونا بررسی شود. نهایتا پیشنهاد شد اجرای تئاتر در استان‌هایی که جزو مناطق سفید هستند، با ملاحظات بهداشتی و رعایت همه پروتکل‌ها انجام شود که البته این موضوع در حد پیشنهاد است و باید همه جوانب امر سنجیده شود و شرایط آن استان‌ها را به طور کامل ارزیابی کنیم.

همچنین اعلام شد تئاتر خیابانی بتدریج می‌تواند اجرای خود را آغاز کند که البته این موضوع هم نیازمند بررسی‌های بیشتر است و بر همین اساس تا پایان هفته نظرات‌مان را درباره فعالیت‌های کم خطری که در حوزه تئاتر امکان اجرا دارد، ابلاغ می‌کنیم.

بعد از اعلام این گفته‌های مدیرکل هنرهای نمایشی جامعه تئاتری امیدوارانه‌تر منتظر به پایان رسیدن اردیبشت‌ماه بودند تا تکلیف شان روشن شود.

31 اردیبهشت‌ماه 99 اما مجید فروغی مدیر روابط عمومی معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره زمزمه‌های بازگشایی سالن‌های تئاتر و برگزاری کنسرت‌های موسیقی از عید فطر و تصمیم‌گیری ستاد ملی مقابله با کرونا و وزارت ارشاد در این زمینه، گفت: فعلاً وضعیت بازگشایی سالن‌های تئاتر نامشخص است و ستاد ملی مقابله با کرونا در این خصوص تصمیم‌گیری نکرده است. ضمن اینکه زمانی هم که ستاد در این خصوص تصمیم بگیرد باید درباره چگونگی شروع فعالیت‌های تئاتری با اداره کل هنرهای نمایشی و حوزه تئاتر مشورت کند.

صحنه سوم؛ تصمیم ستاد ملی کرونا و آماده سازی سالن های تئاتر برای اجراها 

سومین ماه بهار هم آغاز شد و نگرانی‌های جامعه تئاتری از بلاتکلیفی بیشتر و ضرر افتصادی سالن‌های تئاتر نگران کننده شده بود تا بالاخره روز 10 خردادماه 99 وزارت ارشاد اطلاعیه‌ای را در رابطه با آغاز فعالیت‌های هنر از اول تیرماه خبر داد.

در این اطلاعیه چنین آمده بود: در پی درخواست سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ستاد ملی مقابله با کرونا در جلسه صبح امروز خود با بازگشایی سالن‌های سینما، تئاتر و موسیقی مشروط به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، استفاده از حداکثر ۵۰ درصد ظرفیت در اختیار از اول تیرماه موافقت کرد. همچنین آموزشگاه‌های قرآنی، هنری، ادبی و سینمایی نیز با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی از ۲۴ خرداد مجاز به فعالیت شدند.

البته لازم به یادآوری است که پیش از این وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نامه‌هایی جداگانه خطاب به وزرای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کشور بر تسریع لزوم بازگشایی مراکز فرهنگی و هنری با هدف توجه به معیشت اصحاب فرهنگ و هنر و جلوگیری از ضرر و زیان صاحبان کسب و کارهای فرهنگی و هنری تاکید کرده بود.

صحنه چهارم؛ آغاز تمرینات تئاتری ها پیش از اجرا 

جامعه تئاتر کشور برای رعایت دقیق توصیه‌های ستاد ملی کرونا دست بکار شدند و همانند روال اجرای یک اثر نمایشی که بعد از تمرینات فراوان روی صحنه میرود، اقدامات لازم مهمی همچون تدوین و ابلاغ پروتکل بهداشتی سالن های تئاتر و تجهیر سالن ها برای ضدعفونی کردن و انجام شد.

به عنوان نمونه روز 25 خردادماه 99 با همکاری ناحیه یک شهرداری منطقه 11 تهران و یک ایستگاه آتش نشانی تالارهای مختلف مجموعه تئاتر شهر برای دومین بار پیاپی ضد عفونی و گندزدایی شدند.

گرچه پیش از این در اردیبهشت ماه 99 با همراهی نیروهای داوطلب و کادر جمعیت هلال احمر منطقه 11 تهران،  تالارهای تئاترشهر بعنوان مهم‌ترین پایگاه تئاتر کشور گندزدایی و ضدعفونی شده بود. گفتنی است، عملیات ضدعفونی و گندزدایی علاوه بر مجموعه تئاتر شهر در برخی تماشاخانه‌های خصوصی نیز با نظارت مستقیم اصغر طاهری شهردار ناحیه یک منطقه 11 تهران به اجرا درآمد.

30 خردادماه 99 تماشاخانه سنگلج هم بعنوان یکی از قدیمی ترین سالن‌های تئاتر تهران و بر اساس پروتکل‌های بهداشتی  ضدعفونی شد. این عملیات در تمام بخش‌های تماشاخانه سنگلج شامل سالن انتظار، سن، جایگاه تماشاگران، رختکن، اتاق‌های گریم و بخش اداری و در راستای آماده‌سازی این تماشاخانه جهت بازگشایی مجدد انجام گرفت. تماشاخانه سنگلج علاوه بر این اقدام، تمهیداتی تاکیدی برای رعایت اصل فاصله‌گذاری اجتماعی و اجرای پروتکل‌های بهداشتی ستاد ملی مقابله با کرونا برای پرسنل تماشاخانه، تماشاگران و گروه‌های نمایشی در نظر گرفت.

9 تیرماه 99 و سه روز پیش از آغاز فعالیت مجدد تالارهنر بعنوان تنها تالار نمایش ویژه تئاترهای کودک و نوجوان در پایتخت، بخش های مختلف این تالار همچون تئاترشهر و تماشاخانه سنگلج بر اساس پروتکل‌های بهداشتی ضدعفونی شد. بخش‌های مختلف تالار هنر شامل محوطۀ بیرونی تالار، سالن انتظار، سرویس‌های بهداشتی، سن، جایگاه تماشاگران، رختکن، اتاق های گریم و بخش اداری در راستای آماده سازی تالار هنر جهت بازگشایی مجدد و تمرین گروه های تئاتری ضدعفونی و گندزدایی شد.

تالار هنر علاوه بر این اقدام، تمهیداتی تاکیدی برای رعایت اصل فاصله‌گذاری اجتماعی و اجرای پروتکل‌های بهداشتی ستاد ملی مقابله با کرونا برای پرسنل تماشاخانه، تماشاگران و گروه‌های نمایشی در نظر گرفت.

26 خردادماه 99 و تنها چند روز مانده به موعد بازگشایی سالن‌های تئاتر اداره کل هنرهای نمایشی اداره‌کل هنرهای نمایشی مجموعه‌ای از الزامات و پیشنهادات را در قالب اطلاعیه‌ای (اطلاعیه ازسرگیری فعالیت‌های نمایشی) با هدف شمول این موارد به تناسب درباره انواع اجراها مانند اجرا در تماشاخانه‌های مسقف، نمایش‌های خیابانی، اجرا در مکان‌های نامتعارف (فضاهای باز و مسقف)، تمرین اجرا و برگزاری جلسات نمایشنامه‌خوانی منتشر کرد.

این اطلاعیه شامل؛ الزامات مربوط به تماشاگران (در سه بند)، الزامات مربوط به مکان اجرا (در 17 بند)، الزامات مربوط به گروه اجرایی (در 6 بند)، الزامات مربوط به سایت‌های فروش بلیت (در سه بند) و پیشنهادات بهداشتی در مواجه با ویروس کرونا (در 6 بند) بود.

همچنین مجموعه تئاترشهر نیز به شکل مستقل با توجه به دستورات بالادستی پیش از بازگشایی سالن‌ها شیوه نامه‌ی مفصلی را برای رعایت دقیق‌تر و هر چه بیشتر پروتکل‌های بهداشتی منتشر کرد.

صحنه پنجم؛ تابستان کرونایی تئاتری‌ها - تجربه‌ای سخت؛ نتیجه‌ای موفق

1 تیرماه 99 طبق آخرین تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا تعطیلی ۴ ماهه مراکز فرهنگی و هنری در کشور به پایان رسید. اما آغاز اجرای نمایش‌ها پس از 4 ماه تعطیلی و نگرانی طبیعی مخاطبان تئاتر از حضور در فضاهای بسته با تراکم بالای جمعیتی بزرگترین چالش گروه‌های تئاتری بود که می‌خواستند اجراهایشان را در تابستان 99 روی صحنه ببرند.

جلب اعتماد مخاطب برای آنکه با خیال راحت به تماشای تئاتر بنشیند و مطمئن باشد حضورش در سالن تئاتر تهدیدی علیه سلامتی‌اش نیست، کار آسانی نبود. به همین روی گروه‌های نمایشی دست در دست مدیران و کارکنان سالن‌های تئاتر علاوه بر رعایت دقیق پروتکل‌های ابلاغ شده از سوی ستاد ملی کرونا، اقدامات تکمیلی‌تری نیز برای جلب این اعتماد انجام دادند و بعد از حدود یک هفته به مرور تماشاگران تئاتر که 4 ماه پشت درهای بسته سالن‌ها منتظر بودند، دوباره پایشان به سالن‌های تئاتر باز شد. اتفاقی که شاید بتوان آن را  نقطه عطفی برای جامعه تئاتری کشور دانست که در چنین شرایطی توانستند چنین موفقیتی را در کارنامه خود ثبت کنند. 

اما برای اینکه متوجه بشویم که این اعتماد چگونه بدست آمد کافیست اشاره کنیم به اینکه پس از بازگشایی سالن‌ها وقتی تماشاگری برای تماشای نمایش به تئاترشهر می‌آمد مشاهده می‌کرد که پیش از ورود به سالن می‌بایست از دو تونل ضدعفونی و دستگاه تب سنج حرارتی که در مبادی ورودی اصلی مجموعه تئاترشهر و همچنین ورودی تالارهای سایه و چهارسو نصب شده عبور کند و عملا تمام افراد حاضر در این مجموعه تنها پس از انجام عملیات ضدعفونی و تست تب سنجی می‌توانند در مجموعه حضور پیدا کنند، برای دیدن نمایش بعدی با خیال راحت‌تر به تماشای تئاتر می‌آید. البته ارائه دستکش و ماسک به صورت رایگان توسط گروه‌های نمایشی و فروش بلیت با ظرفیت 50 درصدی را نیز به موارد فوق اصافه کنید.

نهایتا اینکه آنچه دوباره این روزها هنرمندان تئاتر را نگران کرده دستورات ستاد ملی کرونا برای تعطیلی یک هفته‌ای و موقتی سالن‌های تئاتر است. چراکه این مسئله علاوه بر اینکه تمرکز گروه اجرایی را عملا برای اجرای با کیفیت آثار برهم می‌زند، مخاطبی که به سختی اعتمادش به سالن‌های تئاتر جلب شده بود را نیز مجددا خانه نشین می‌کند.

در واقع تنها نتیجه‌ای که می‌توان از صدور اطلاعیه‌های ستاد ملی کرونا برای تعطیلی سالن‌های تئاتر گرفت، اینست که این ستاد درباره وضعیت تئاتر کشور در تابستان 99 هیچ کار کارشناسی شده‌ای انجام نداده و گویا اصلا خبر ندارد که تئاتری‌ها با وجود کرونا توانستند هم پروتکل‌‌های بهداشتی را به نحوه احسن راعبت کنند و هم کارشان را که رابطه مستقیمی با معاش افراد بسیاری در جامعه دارد، هر چند در شرایط حداقلی، اما حفظ کنند.

دیگر اینکه با فرض اینکه این دستور تعطیلی‌ها به دلیل اینست که پروتکل‌های بهداشتی در فعالیت‌های فرهنگی هنری به طور کلی و به درستی رعایت نشده اما چرا باید جامعه تئاتر کشور تاوان آن را بدهد.

 یادآوری این نکته نیز لازم است که نمایش‌های «برگشتن» با کارگردانی حسین مسافرآستانه در تئاترشهر، «آگوست در اوسیج کانتی» با کارگردانی میکائیل شهرستانی در تئاترشهر، نمایش «یه گاز کوچولو» به کارگردانی فقیهه سلطانی در تئاترشهر، نمایش «حقایقی درباره یک ماهی مرده» با کارگردانی علی روانبد در مجموعه دیوار چهارم، نمایش «بچه» به کارگردانی افسانه ماهیان در تئاترشهر، نمایش «کابوس های مرد مشکوک» با کارگردانی ملیکا رضی در تماشاخانه سنگلج، نمایش «مرفی» با کارگردانی نگین ضیایی، نمایش «یاماها» با کارگردانی کهبد تاراج و همچنین برگزاری ویژه برنامه «من، تو، ما، تئاتر، زندگی، کرونا» شامل اجرای 12 نمایش خیابانی در محوطه تئاترشهر از جمله اجراهایی بودند که از ابتدای تیرماه 99 تا اواسط مهرماه 99 (با 50درصد ظرفیت سالن‌ها) و رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی و رعایت فاصله اجتماعی اجرا شدند.

 نکته 

به نظر می‌رسد چنانچه ستاد ملی کرونا در رابطه با روند اجرای این آثار نگاه کارشناسی داشت ، نه تنها اقدام به تعطیلی عجولانه سالن های تئاتر نمی کرد بلکه می‌توانست رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی توسط جامعه تئاتری کشور را بعنوان یک نمونه موفق به مردم و جامعه معرفی کند.

امروز جامعه تئاتری کشور با عملکرد خود ثابت کردند که در طراز رعایت دستورالعمل های بهداشتی کشور درست و دقیق عمل کرده اند. از طرفی سالن های تئاتر با رعایت پروتکل های بهداشتی در رده اولویت های اول تعطیلی مراکز اجتماعی قرار نمی گیرد. ار برایند این دو نکته به نظر می رسد تنها دلیل تعطیلی مکرر و بی برنامه سالن ها به دلیل فرمانپذیری و همراهی اهالی تئاتر با ستاد کرونا و وجود نظارت دقیق بر سالن های تئاتر از ناحیه مدیرت فرهنگی کشور است . در حالی که  بستن سالن‌های تئاتر در شرایط فعلی تنها به بحران معیشتی خانواده بزرگ هنرهای نمایشی دامن می زند.