ییلاقبیگی در کارگاه جشنواره تهران ـ مبارک تشریح کرد:
در طراحی صحنه نمایش عروسکی ابعاد عروسک حائز اهمیت است
فضاسازی برای آن است که مکان رویداد نمایشی را معرفی کنیم
سینا ییلاقبیگی در کارگاه "شناخت فضا در طراحی صحنه نمایش عروسکی" به شیوههای فضاسازی در صحنه نمایش پرداخت که اغلب میان نمایش صحنه و نمایش عروسکی مشترک هستند.
به گزارش ایران تئاتر، کارگاه "شناخت فضا در طراحی صحنه نمایش عروسکی" به مدرسی سینا ییلاقبیگی در جریان کارگاههای مجازی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران ـ مبارک برگزار شد.
سینا ییلاقبیگی در ابتدای این کارگاه با اشاره به اینکه استاندارد برگزاری چنین کارگاههایی یک پروسه 10 تا 12 روزه است که طی آن هنرجویان با راهنمایی استاد و مدرس کارگاه در یک فرایند نظری و عملی به خروج مناسبی که طراحی و اجرای یک دکور نمایشی برسند، گفت: در این مدت کم تنها میتوان اشارهای کوتاه و اجمالی پیرامون سرفصلها و موضوع این کارگاه داشت.
وی ادامه داد: هدف از برگزاری این کارگاهها نباید پاسخگویی به پرسشهای فراگیر و معمول هنرجویان پیرامون موضوعات مورد نظر باشد بلکه باید شرایطی فراهم شود تا با اشتراک تجربیات میان هنرجو و مدرس کارگاه، آنها خود به دنبال کشف و شهود برای یافتن پاسخ پرسشهایشان باشند.
خوانش متن نخستین کار یک طراح صحنه در مواجهه با یک نمایش
سینا ییلاقبیگی تصریح کرد:نخستین مسئله در مواجهه از هر حوزهای به نمایش و از جمله طراحی صحنه، خوانش متن است؛ چه این نمایش صحنهای باشد و چه عروسکی و البته مواقعی نیز نمایش دارای متن نمایشنامه نیست اما به هر حال دستورالعملی دارد که براساس آن یک اثر نمایشی متولد خواهد شد.به هر حال در مورد طراح صحنه به محض خوانش متن، چیزی که بر تکنیک اجرای صحنه و دکور ارجحیت دارد اینکه پس از این مواجهه،او در رؤیا و ذهن خود چه چیزی میپروراند.
وی افزود:مسئله دیگری که مطرح است اینکه آیا طراح صحنه با یک بار خواندن متن نمایشی میتواند اشراف کامل نسبت به جزئیات آن پیدا کند که در پاسخ باید گفت برای یک طراحی مناسب حداقل از سوی طراح صحنه باید سه مرتبه یک اثر نمایشی مطالعه شود. شخصاً با یک بار خواندن نمایشنامه نسبت به فضای اجرا، روابط میان اشخاص و تعلیقهای صورت گرفته کنجکاو خواهم شد و با خوانش دوم بر ویژگیهای شخصیتها به شکل انفرادی و جمعی واقف خواهم شد و در سومین مرتبه لایههای پنهان یک اثر درام برایم کشف میشود و از مرحله چهارم است که تازه آن رؤیا به سراغ طراح آمده؛ خود را در فضای نمایش احساس می کند و به دنبال انتخاب تکنیک برای طراحی است.
عضو انجمن طراحان فنی خانه سینما تأکید کرد:وظیفه طراح صحنه تنها طراحی و اجرایی شدن آنچه که او طراحی می کند برعهده دکوراتور است که ویژگیهای بصری آنچه را که او روی کاغذ پیاده کرده است را با استفاده از مواد، متریال و شگردهایی عینی و قابل لمس میکند و لذا میان او و طراح صحنه تعامل و نقاط دید یکسان و واحدی وجود دارد.
طراح صحنه در نمایش عروسکی باید عنصر عروسک را در نظر بگیرد
ییلاقبیگی در ادامه گفت:در مورد نمایش عروسکی طراح صحنه باید عنصر عروسک را نیز در نظر بگیرد و طراحی او از نظر بعد، اندازه و اشل باید تناسبی با عروسکی که قرار است در کار مورد استفاده و بازی قرار بگیرد، داشته باشد.گاه ممکن است عروسک ابعاد انسانی داشته باشد و گاه بسیار کوچکتر از حد تصور و لذا تمامی طراحی و مقیاس دکور و طراحی صحنه باید برمبنای آن صورت گیرد.
این مدرس تئاتر اظهار داشت:گاه خود فرد عروسک گردان نیز جزئی از فرآیند طراحی صحنه نمایش عروسکی در نظر گرفته میشود و حضور او روی صحنه باید با استفاده از تمهیداتی و بنا به نظر کارگردان یا در جریان روایت نمایش حس شود و یا نامحسوس باشد که برای این مسئله نیز طراح باید تدابیری بیاندیشد ولی در کلیت طراحی صحنه نمایش عروسکی با نمایشی که بازیگران آن انسانی هستند فرقی ندارد و تمامی قواعد و قراردادهای مربوط به نمایش صحنهای باید در مورد عروسکی نیز رعایت شود.
عضو اتحادیه بینالمللی نمایشگران عروسکی؛ مبارک یونیما ادامه داد:به طرق مختلف میتوان برای یک صحنه تئاتر فضاسازی کرد که در اینجا به شکل موجز به برخی از آنها اشاره میکنیم اما پیش از آن باید گفت که در دسترس ترین فضا را معماری مکان رویداد نمایش به ما نشان میدهد اما در برخی از آثار نمایشی که در زیرمجموعه نمایشهای عروسکی قرار میگیرند اشیاء به عنوان اشخاص نمایش مورد استفاده قرار گرفته و لذا خود اشیاء در فضاسازی نمایش کمک بسزایی به ما می کنند و باید گفت که استفاده از اشیاء در این آثار که به تئاتر اشیاء معروفند تزئینی نیست بلکه آنها نیز جزئی از کنشگران صحنه هستند و در حقیقت اشیاء در چنین آثار نمایشی هویت و محتوایی برخلاف آنچه که در واقع هستند خواهند داشت و یک ماجرای نمایشی را روایت کرده و به پیش میبرند.
ییلاقبیگی افزود: نمایش سایه گونهای دیگر از نمایش عروسکی است که در آن فضاسازی با استفاده از نور و سایه به انجام میرسد و معمولاً فضای حاکم بر چنین آثاری؛ رمزآلود بوده که در آنها اغلب عروسکها دو بعدی بوده و درست است که سه بعدی نیستند اما برخی از اجزای صحنه را میتوان با استفاده از دور و نزدیک کردن به منبع نور عمق داد و به این واسطه فضایی در نمایش ساخته خواهد شد.
در طراحی صحنه به دنبال آن هستیم تا مکان رویداد نمایشی را به مخاطب معرفی کنیم
وی با اشاره به اینکه ما در فضاسازی بیشتر به دنبال آن هستیم تا مکان رویداد نمایشی را به مخاطب معرفی کنیم، گفت:گاه فضاسازی دو بعدی و سه بعدی را به شکل تلفیقی در نمایش داریم و مثلاً از پردههای نقاشی در کنار دکور حجیم و سه بعدی استفاده میکنیم.
این مدرس تئاتر اذهان کرد: شیوه نوین و حیرتآور در زمینه فضاسازی صحنه نمایش ماشینری و استفاده از امکانات مکانیکی و تهمیدات جادویی در نمایش است.مثلاً همانند آنچه در تالار وحدت و سالن اصلی تئاتر شهر مشاهده میکنیم با استفاده از بالابرهای الکتریکی و یا دستی فضاهای نوین و جدید در مقابل چشم بیننده ایجاد میکنیم در حالیکه نمایش دچار وقفه و قطعی نمیشود و البته فضاسازی با استفاده از تمهیدات جادویی با استفاده از دستگاههای حباب ساز، مه ساز ، برف ساز و نظیر آن اتفاق میافتد که نمونهای از استفاده تلفیقی از این تمهیدات را در "اپرای عاشورا" شاهد هستیم.
وی گفت: شکل دیگری از فضاسازی با استفاده از تمهید آشناییزدایی است یعنی از امکاناتی استفاده میکنیم که در واقع هیچ ارتباطب به فضای مورد نظر ندارند اما چنین قرارداد میکنیم که آنها تداعیگر آن چیزی هستند که ما در صحنه تعریف کردهایم؛ به طور مثال وقتی فضای یک نمایش جنگل است همه انتظار دارند تا با یک فضا پر از دار و درخت را مشاهده کنند اما حال تصور کنید که این اتفاق مثلاً با چند حجم هندسی اتفاق افتد؛ اینجاست که آشناییزدایی صورت گرفته است.
ییلاقبیگی در ادامه به معرفی چند رفرنس و کتاب مرجع پیرامون شیوههای طراحی صحنه و فضاسازی برای صحنههای نمایش عروسکی اشاره کرد و گفت:به نظر میرسد که مرزی میان تخیل و واقعیت در عرصه طراحی صحنه نمایش وجود نداشته باشد و همه چیز باز میگردد به اینکه ما چه برداشت و تلقی از وقایع صحنه داریم و اینکه عوامل تولید یک نمایش چه چیزی را قصد داشته و دارند که به ما القاء کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که در چه مرحله از طراحی صحنه از تخیل و رؤیاپردازی به تکنیک روی میآوریم، گفت: این مرحله خیلی زود اتفاق می افتد و به محض اینکه طراح صحنه با خواند نمایشنامه چیزی را در ذهن خود تداعی کرد نوبت به آن میرسد که با استفاده از تکنیکهای رایج در زمینه طراحی و اجرا، آنچه را که در موردش فکر میکرده است را به مخاطب منتقل کتد و پیش چشمان او ترسیم کند.
ییلاقبیگی تأکید کرد: شیوه دیگر در فضاسازی برای طراحی صحنه استفاده از مواد و متریال و مصالح است یعنی با استفاده از اجناسی مانند چوب، سنگ و آجر و سیمان و پلاستیک فضای اجرای تئاتر را بسازیم و در مواردی هم با استفاده از متریالی فضاسازی خلاقانهای داشته باشیم؛ تصور کنید در "اپرای مولوی" با استفاده از آینه، صحنه سماع گروهی تکثیر پیدا کرده و فضایی اعجاب انگیز را پدید میآورد.
این مدرس تئاتر گفت: از آنجا که همانگونه که گفته شد عروسک گردان هم ممکن است جزئی از طراحی صحنه یک نمایش باشد لذا بازی دهنده عروسک هم میتواند در فضاسازی نمایش کمک کند .
استفاده از ایده فراگیر و یا المان تکثیرشونده شیوه ویژه در فضاسازی
این طراح صحنه تئاتر در مورد شیوه دیگر فضاسازی نمایش گفت: استفاده از ایده فراگیر و یا المان تکثیرشونده میتوان در طراحی صحنه نمایش فضاسازی کرد به این معنی که یک المان و تکرار مکرر آن میتوان به صحنه عمق بخشیده و تداعیگر معنای خاصی باشد مثلاً با دیدن چمدان همه به یاد سفر میافتند و حال با تکرار چمدانهای زیاد و چیدمان آن در صحنه این فضا بیش از پیش به مخاطب منتقل میشود.
ییلاق بیگی گفت:با استفاده از ابعاد و اندازه و اشل عناصر صحنه نیز می توان فضاسازی کرد؛ توجه شما را به "اپرای مکبث" جلب میکنم که به ظهور یک دست دراندازه واقعی در صحنه چه فضایی در آن ساخته میشود و البته شیوه دیگر در فضاسازی استفاده از مولتی مدیا است، تصاویر دیجیتال، گیم که مثلاً در نمایش "راز گنجور" شاهد آن بودیم و البته فضاسازی از طریق ترکیببندی و چیدمان اجزای صحنه را نیز داریم که ممکن است تغییر با جابجایی یک سری عناصر ثابت در صحنه اتفاق افتد و یا اشیایی که به صحنه وارد و خارج میشوند و البته می توان با استفاده از افکت صوتی نیز در نمایش فضاسازی کرد.
وی ادامه داد: به غیر از نمایش سایه؛ گاه سایه خود شخصیتهای نمایش نیز میتوانند در فضاسازی نمایش کمک کنند و البته شکل دیگر از فضاسازی در نمایش استفاده از پرسپکتیو کاذب است به این معنی که به غیر از آنکه اشیای قرار داده شده در صحنه در امتداد هم قرار میگیرند و به طور طبیعی پرسپکتیو را ایجاد میکنند با استفاده از اشیایی یک شکل و در اندازههای مختلف این روند را به شکل کاذب و ساختگی به وجود آورد.
ییلاقبیگی با اشاره به اینکه استفاده از بافتهای متنوع و رنگهای مختلف، فضایی الوان و جذاب در نمایش به وجود آورد، گفت: در هر حال آنکه در فضاسازی نمایش به آن اشاره شد تفاوتی میان اجرای صحنه و اجرای آنلاین ندارد و در مورد هر دوی آنها باید با استفاده از این تمهیدات بر جذابیت صحنه نمایش افزود.
وی در پایان این کارگاه به پرسشهای هنرجویان پاسخ گفت و از آنها رفع اشکال کرد.