حضور ماهیان قرمز حوض در دریای بی‌انتها

بخش فضای مجازی در کنار بخش ایده‌های نو از جمله بخش‌های هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک به شمار می‌رود که نسبت به سایر بخش‌ها از قدمت کمتری برخوردار است. آثار شرکت کننده در این بخش آن دسته از نمایش‌های عروسکی را در بر می‌گیرد که برای پخش در فضای مجازی طراحی و بهینه‌ شده‌اند. از خصوصیات این قبیل آثار می‌توان به برخورداری از زمان کوتاه (زیر ده دقیقه) و استفاده از ویژگی‌هایی نظیر بهره‌مندی از تدوین اشاره کرد که جزو ساختار تئاتر نیست و معمولا در تولید آثار سینمایی و تلویزیونی یا نماهنگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. بهره‌مندی از ویژگی‌های مذکور برخی از این نمایش‌ها را تا حدی به فیلم‌ کوتاه شبیه ساخته بود. این خصلت موجب می‌شود که آثاری با این سبک و سیاق برای پخش از فضای مجازی و مشاهده توسط کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مناسب‌تر به نظر برسند.

در هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک پنج اثر در بخش فضای مجازی شرکت داده شده بود که سه نمایش از تهران و دو نمایش از شهرهای بهبهان و مبارکه را شامل می‌شد. در جریان برگزاری جشنواره نمایش عروسکی امسال امکان مشاهده تمام این آثار در کنار نمایش‌های حاضر در سایر بخش‌های این رویداد هنری از طریق پلتفرم تلویزیون تئاتر ایران برای علاقه‌مندان فراهم شده بود. پس از مرور آثار حاضر در بخش خردسال، بخش کودک و نوجوان، بخش بزرگسال، بخش صحنه‌ای (مرور) و بخش سنتی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک در ایران تئاتر به سراغ نمایش‌های بخش فضای مجازی می‌رویم تا نگاهی به آن‌ها داشته باشیم.

 

نمایش دنیای لالایی‌ها

نمایش «دنیای لالایی‌ها» یکی از پنج اثر حاضر در بخش فضای مجازی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک بود و تئاتر تهران را در رویداد هنری امسال نمایندگی می‌کرد.

عوامل تولید نمایش

نویسنده و کارگردان: اکرم ابوالمعالی

عروسک گردانان: مینا پناه نجات، مریم پناه نجات

صداپیشه: ساریگل بوانلو

تدوین، دستیار کارگردان، طراح و ساخت عروسک: مینا پناه نجات

طراح صحنه: احمد پناه نجات

آهنگساز: حسین احمدجو

فیلمبردار: داریوش ترابی

خلاصه نمایش

مادری برای فرزندش لالایی می‌خواند و سعی می‌کند او را بخواباند.

نگاهی به این نمایش

نمایش «دنیای لالایی‌ها» یک تئاتر عروسکی کوتاه با مدت زمان تقریبی پنج دقیقه است که موضوع آن به ارتباط مادر و کودک از طریق خواندن لالایی اختصاص دارد. در این نمایش عروسک‌ها از بالا هدایت می‌شوند و برای هدایت آنها از میله‌ای متصل به پشت هر عروسک استفاده شده است. در طول این نمایش لالایی گفتن آرام مادری برای کودک خود در موقعیت‌های مختلف به تصویر کشیده شده است؛ این موقعیت‌ها به کمک تدوین سینمایی این اثر در هر صحنه خیلی زود جای خود را به دیگری می‌دهند و برش‌های متعددی از لالایی گفتن مادر برای فرزندش را در معرض تماشای بیننده قرار داده‌اند. با توجه به اینکه عروسک گردانان در طول نمایش دیده نمی‌شوند ویژگی مذکور تئاتر عروسکی دنیای لالایی‌ها را کم و بیش به یک انیمیشن کوتاه عروسکی شبیه ساخته است.

در بخشی از این نمایش مادر با لالایی خواندن به کودک خود اطمینان خاطر می‌دهد که از او در برابر خطر محافظت خواهد کرد. این خطر در قالب موجودی به نام لولو تصویر شده است. هنگام معرفی لولو به بیننده نمایش برای مدت بسیار کوتاهی به سایه بازی تبدیل می‌شود و پس از آن دوباره به فرم اصلی خود باز می‌گردد. در واقع نمایش دنیای لالایی‌ها با وجود کوتاه بودن مدت زمان خود سعی می‌کند تنوع در فرم را هنگام اجرا حفظ کند.

عروسک‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مخاطب کم سن و سال بتواند با آنها ارتباط برقرار کند. از همین رو عروسک لولو ظاهر ترسناکی ندارد و شبیه به یک مرد قد بلند با موهای رنگارنگ و زنگوله‌ای بر گردن طراحی شده است. با این حال به نظر نمی‌رسد که نمایش دنیای لالایی‌ها با توجه به موضوع خود برای کودکان جذابیت چندانی داشته باشد. این نمایش بیشتر قابلیت آن را دارد که توجه مادران را به خود جلب کند؛ به خصوص مادرانی که اکنون سن و سالی از آنها گذشته است و در زمان جوانی کودکان خود را با لالایی‌های قدیمی و به شیوه سنتی می‌خواباندند. در مجموع می‌توان نمایش عروسکی دنیای لالایی‌ها را اثری توصیف کرد که تصویر آشنایی از نحوه خواباندن کودک توسط مادر به کمک لالایی و چالش‌هایی که در این زمینه تجربه می‌کند را به تصویر کشیده است.

 

نمایش دست نشان ده

نمایش «دست نشان ده» یکی دیگر از نمایندگان تهران در بخش فضای مجازی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک بود.

عوامل تولید نمایش

نویسنده، کارگردان و عروسک گردان: وحید کیارسی

مدیر تولید: کوروش زارع

تدوین: ستاره کیارسی

دستیار کارگردان، نور و تصویر: پریا حسنی

دستیار صحنه: زینب رحمتی

خلاصه نمایش

ویروس کرونا به سراغ دست یک انسان می‌آید و او را هراسان می‌کند. اما خیلی زود صابون به کمک دست می‌شتابد و او را از شر کرونا نجات می‌دهد. صابون با شجاعت و تلاش خود ویروس کرونا را از بین می‌برد و شادی و شادابی را به دست باز می‌گرداند.

نگاهی به این نمایش

نمایش «دست نشان ده» تئاتری با مدت زمان تقریبی سه دقیقه است که در آن به جای عروسک‌های ریز و درشت دست انسان نقش شخصیت‌ها را ایفا می‌کند. در این نمایش سه شخصیت دست انسان، ویروس کرونا و صابون به بیننده معرفی می‌شوند که تمام آنها با گریم دست به وجود آمده‌اند. در واقع طراحان دست نشان ده با تبدیل دست به کاریکاتوری از صورت انسان خود را از وجود عروسک در این نمایش بی‌نیاز ساخته‌اند. طراحی شخصیت‌ها در عین ساده بودن مناسب است و مخاطب می‌تواند به راحتی با آنها ارتباط برقرار کند. به خصوص آنکه از رنگ‌های شاد و زنده برای طراحی آنها و اجزای محیط استفاده شده است. شخصیت‌ها از رگه طنز برخوردارند و این موضوع در نوع اجرا نیز مشاهده می‌شوند. در واقع این نمایش نگاهی کمیک به جدال دست و صابون با کرونا دارد. روایت بدون دیالوگ داستان این جدال نیز به تقویت ماهیت کمیک آن کمک درخوری کرده است.

موضوع و داستان این نمایش جدید نیست و حتی می‌توان آن را تکراری و کلیشه‌ای دانست. شستن دست با آب و صابون برای پیشگیری از ابتلا به کووید-۱۹ پیامی بود که در ابتدای شیوع ویروس کرونا رایج و داغ محسوب می‌شد. اما امروز پس از گذشت بیش از یک سال از آغاز بحران کرونا تقریبا همه از این موضوع باخبر شده‌اند و کمتر کسی را می‌توان سراغ گرفت که اهمیت شستشو و ضدعفونی کردن مرتب دست را نداند. با این حال فرم اجرای این نمایش و روایت کمیک آن موجب شده است تا داستان و پیام تکراری مذکور تا حدی تحت تاثیر قرار بگیرد و بی‌اثر شود.

نمایش دست نشان ده به کمک تدوین سینمایی از قامت نمایش‌های عروسکی کلاسیک بیرون آمده است و یک انیمیشن کوتاه را تداعی می‌کند. همان طور که گفته شد این ویژگی با مزاج مخاطبان هدف این قبیل آثار یعنی کاربران فضای مجازی سازگارتر است. در مجموع این نمایش به گونه‌ای ساخته شده است که مخاطبان جوان فضای مجازی راحت می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند.

 

نمایش خاک

نمایش «خاک» از سوی بهبهان در بخش نمایش‌های فضای مجازی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک شرکت داده شده بود.

عوامل تولید نمایش

نویسنده: مرجان پروانه پور

کارگردان: فهیمه مدحتی

تهیه‌کننده: صدرالله عباسی

عروسک گردانان: فهیمه مدحتی، مرضیه صائب، کوثر پاداش، سمانه مدرسیان

ساخت عروسک: فاطمه قیصری

دوخت لباس: مرضیه صائب، رضوان عباسی

طراح نور و موسیقی: مسلم رستمی

دستیار کارگردان: مرضیه صائب

خلاصه نمایش

شهر زیر توده عظیمی از خاک مدفون شده است و مردم مکان امنی برای پناه بردن به آن ندارند. بسیاری از آنها اسیر خاک شده‌اند و مرگ را در یک قدمی خود می‌بینند. پرستار زحمتکش و فداکاری که تنها زندگی می‌کند با سرکشی مرتب به خیابان‌ها مردمی که زیر خاک دفن شده‌اند را بیرون می‌آورد و آنها را برای درمان به منزل خود می‌برد. بسیاری از بیماران او جان سالم به در نمی‌برند و مقابل چشمان غمگین او زندگی را بدرود می‌گویند. در نهایت خود او نیز به دلیل فرسودگی ناشی از تلاش مداوم برای تیمار بیماران و همچنین شدت گرد و خاک دوام نمی‌آورد و از دنیا می‌رود. با این حال یکی از بیماران او که کودک کم سن و سالی است نجات می‌یابد.

نگاهی به این نمایش

نمایش عروسکی «خاک» با وجود مدت زمان کوتاهی که دارد و بیش از پنج دقیقه به درازا نمی‌انجامد هویت تئاتری خود را حفظ کرده است. در این نمایش عروسک گردانان قابل مشاهده‌اند و روایت داستان بدون برش‌های مرسوم سینمایی (کات) انجام می‌گیرد. به طور کل در این نمایش چندان از تدوین سینمایی استفاده نشده و نوع اجرا کم و بیش شبیه به نمایش‌های عروسکی کلاسیک است.

عروسک‌های ساخته شده برای این نمایش توسط میله‌هایی که به دست‌ آنها متصل شده هدایت می‌شوند و شیوه بازی دادن آنها مشابه با روش بونراکو است. سازندگان خاک در القای حس و حال حاکم بر فضای این اثر به بیننده کاملا موفق بوده‌اند و تماشاگر می‌تواند ناامیدی، استیصال، استهلاک و ویرانی موجود در شهر خاک گرفته را به خوبی مشاهده و احساس کند. با وجود این فضای تیره و خالی از امید نمایش خاک با امید به پایان می‌رسد؛ زنده ماندن کودک بیمار پیامی است برای مخاطب که با وجود تلخی‌ها زندگی همچنان ادامه دارد و همیشه می‌توان کسانی را سراغ گرفت که از شرایط سخت جان سالم به در می‌برند.

نمایش خاک از دکور نسبتا ساده‌ای بهره می‌برد که بخش عمده آن از خاک پوشیده شده است. تنها مکانی که حداقل بخشی از آن از هجوم خاک در امان مانده محفظه شیشه‌ای و آکواریوم مانندی است که حکم خانه مرد پرستار را دارد. حتی برخی از بیماران او که در خانه بستری شده‌اند زیر خروارها خاک مدفون گشته و در انتظار مرگ به سر می‌برند. با وجود صامت بودن این نمایش حس وظیفه‌ شناسی مرد پرستار، تلاشی که برای نجات بیماران خود می‌کند و دست تنها بودن او در تحمل بار سنگینی که به دوش می‌کشد به خوبی قابل درک بوده و به مخاطب منتقل شده است.

نمایش خاک از جانب خوزستان در جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک شرکت داده شده بود. همان گونه که می‌دانیم مشکل بزرگی که مردم این استان به طور مستمر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند وجود ریزگردها در آسمان و وقوع طوفان‌های شن گاه و بیگاه است. معظلی که هر از گاه آوار خاک را بر سر مردم مناطق مختلف این استان هوار کرده و زندگی آنها را مختل می‌کند. طراحان نمایش خاک به خوبی توانسته‌اند این مشکل بزرگ را به تصویر بکشند و توجه بیننده را به موضوع ریزگردها و استمرار طوفان شن و خاک در خطه جنوب کشور جلب کنند. شاید آنها هم مانند شخصیت‌هایی که در این نمایش به تصویر کشیده‌اند امیدوارند که چاره‌ای برای حل مشکل یاد شده اندیشیده شود.

 

نمایش زندگی زباله‌ای

نمایش «زندگی زباله‌ای» از جانب مبارکه در هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک حضور داشت و در بخش فضای مجازی این رویداد هنری حاضر شده بود.

عوامل تولید نمایش

نویسنده و کارگردان: سید محسن موسوی

عروسک گردانان: فاطمه مستحسن، فاطمه سلمانی، یاسمن کرمی

صداپیشگان: سید محسن موسوی، مهدی ناجیان، محمد محمدی، سید مسعود موسوی

ساخت صحنه و عروسک: اصلان حیدری، سید مسعود موسوی

خطاط: غلامرضا صادقی

فیلمبرداری و تدوین: سید مسعود موسوی

خلاصه نمایش

آقای کیوی که به طور کامل خورده نشده است به داخل کیسه زباله انداخته می‌شود. در آنجا زباله‌های دیگری نیز حضور دارند که از یک جنس نیستند. آنها از هم تفکیک نشده‌اند و آقای کیوی از این موضوع خرسند نیست.

نگاهی به این نمایش

نمایش «زندگی زباله‌ای» تئاتر عروسکی کوتاه و ساده‌ای است که نمای داخلی یک کیسه نایلونی زباله را به تصویر می‌کشد. صاحب کیسه بدون اینکه زباله‌ها را از هم تفکیک کند و آنها را درون سطل‌های زباله مربوط به نوع خشک و تر قرار دهد کیسه را کنار سطل‌ها رها کرده است. زباله‌های درون کیسه نیز بدون توجه به رخدادهای بیرون زندگی خود را دنبال می‌کنند و سلسله مراتبی دارند.

عروسک‌های حاضر در این نمایش همگی از مواد دور ریختنی ساخته شده‌اند و از بالا توسط میله هدایت می‌شوند. محل قرار گرفتن دوربین در صحنه به گونه‌ای است که عروسک گردان‌ها از محدوده دید تماشاچی خارج شده‌اند. هر کدام از این زباله‌ها شخصیت متفاوتی را نمایندگی می‌کند که متمایز از دیگران است و گاه از نظر اخلاقی و رفتاری با سایرین تعارض دارد. قوطی کمپوت که پیپ بزرگی بر کنج لب دارد زباله قلدری است که از دیگران اخاذی می‌کند و پاکت آبمیوه حکم نوچه چاپلوس او را دارد. پوست موز زباله بی‌خیالی است که هیچ واکنشی نسبت به رخدادهای پیرامون خود نشان نمی‌دهد و در تمام موارد تنها یک نظاره‌گر است. کتاب پاره نیز در نقش مستخدم زباله‌های زورگو قرار گرفته و به آنها خدمت می‌کند. سیب زمینی بدون اینکه با کسی حرف بزند مالیات‌ و باج و خراج را جمع‌آوری می‌کند و دمپایی فرسوده نیز ملکه زباله‌ها است و به همه زور می‌گوید.

موضوع و محتوای نمایش زندگی زباله‌ای به تفکیک زباله‌ها اختصاص دارد و در جای جای آن بیننده به این کار تشویق می‌شود. سلسله مراتب زباله‌ها نیز بر اساس این موضوع شکل گرفته است. آنهایی که دیرتر از همه تجزیه می‌شوند به دیگران زور می‌گویند و برای آنها قلدری می‌کنند. به عنوان مثال دمپایی که ملکه زباله‌ها است به کیوی می‌گوید تو زود تجزیه می‌شوی و از بین می‌روی در حالی که من سال‌های سال سالم و زیبا باقی می‌مانم. آقای کیوی ترجیح می‌دهد با زباله‌های زود تجزیه شونده در یک مکان باشد و از زباله‌های قلدر و زورگو دور بماند. با این حال به خواسته خود نمی‌رسد.

نمایش زندگی زباله‌ای تنها بخش کوتاهی از جر و بحث زباله‌ها را به تصویر می‌کشد و فرجامی برای آنها یا حداقل برای آقای کیوی تعیین نمی‌کند. این نمایش را می‌توان اثر ساده‌ای توصیف کرد که بیننده را به تفکیک زباله تشویق می‌کند. ویژگی‌هایی نظیر جنس گفتگوها، شیوه بیان آنها، نوع آغاز و پایان داستان و زمان نسبتا کوتاه این نمایش آن را تا حدی به یک آگهی بازرگانی شبیه ساخته است.

 

نمایش لیدی مکبث ۲۰۲۰

نمایش «لیدی مکبث ۲۰۲۰» یکی از سه نماینده تهران در بخش فضای مجازی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران مبارک بود.

عوامل تولید نمایش

نویسنده، کارگردان، عروسک گردان، طراح و سازنده عروسک و دکور: پری سیما چگینی

بازیگر: زینب کلانکی

خلاصه نمایش

در سال ۲۰۲۰ میلادی ویروس مرگباری در سراسر جهان پراکنده می‌شود و تعداد قابل توجهی از مردم را به کام مرگ می‌فرستد. دو جادوگر که دوست نزدیکشان را به دلیل ابتلا به ویروس از دست داده‌اند تصمیم می‌گیرند کاری انجام دهند. آنها به سراغ لیدی مکبث می‌روند و او را از خواب ابدی بیدار می‌کنند. بانو مکبث که در یک پارک تفریحی تعطیل و خلوت به زندگی بازگشته است خود را لیدی ۲۰۲۰ می‌نامد و ندیمه‌اش را فرا می‌خواند. به دلیل ادامه‌‌دار بودن بحران ویروسی ندیمه بانو ۲۰۲۰ از راه دور به کمک ارتباط مجازی به او می‌پیوندد. در ادامه مکبث در خواب ابدی فرو می‌رود و بانو ۲۰۲۰ بچه دار می‌شود تا چرخه مرگ و زندگی خاندان مکبث ادامه ‌یابد.

نگاهی به این نمایش

نمایش «لیدی مکبث ۲۰۲۰» تئاتری است با حضور دو بازیگر که برخی از ویژگی‌های تئاتر عروسکی را در دل خود جای داده است. پارک تفریحی خلوتی که بانو ۲۰۲۰ در آن به زندگی باز می‌گردد به ماکت کوچک و ساده برخی از نمایش‌های عروسکی شباهت دارد. علاوه بر آن در این نمایش از تعدادی سر عروسک نیز استفاده شده است که می‌توان آنها را نمادی از سر بریده قربانیان بانو ۲۰۲۰ و ویروس مرگبار تصور کرد.

نکته مثبت نمایش لیدی مکبث ۲۰۲۰ برای بینندگانی که آن را از پلتفرم‌های مجازی نظیر تلویزیون تئاتر ایران مشاهده می‌کنند این است که سخنان بانو ۲۰۲۰ از زیرنویس فارسی برخوردار است. او در برخی صحنه‌ها به زبان فرانسوی صحبت می‌کند و وجود زیرنویس موجب می‌شود تماشاگر نا آشنا به این زبان از محتوای سخنان او باخبر شود. ایده داستانی این نمایش نیز مناسب به نظر می‌رسد و در صورت پرداخت بهتر و اجرای حرفه‌ای‌ حتی می‌توان آن را به یک تئاتر صحنه‌ای کامل با مدت زمان بیشتر تبدیل کرد.

نمایش کوتاه لیدی مکبث ۲۰۲۰ در تمام صحنه‌ها به صورت تئاتر زنده اجرا می‌شود. با این حال صحنه‌های این نمایش جدا از یکدیگرند؛ این صحنه‌ها به سبک آثار تلویزیونی یا سینمایی تدوین شده‌ و به هم پیوسته‌اند. در این نمایش توجه چندانی به کیفیت اجزای میزانسن صورت نگرفته است. به عنوان مثال در صحنه‌ای که ندیمه بانو ۲۰۲۰ از طریق ارتباط مجازی به بانوی خود پیوسته و مشغول صحبت با او است، تابش نور روی لپ‌تاپ بانو موجب می‌شود که بخشی از چهره ندیمه برای بیننده قابل تشخیص نباشد. این خصلت در کنار خصوصیات دیگری نظیر کیفیت بازی بازیگران و کیفیت طراحی دکور و صحنه نمایش لیدی مکبث را به یک تئاتر آماتوری شبیه ساخته است.

به عنوان جمع بندی می‌توان نمایش لیدی مکبث ۲۰۲۰ را اثری توصیف کرد که از ظاهر ساده‌ای برخوردار است، برخی ایده‌های خام اما خوب را در دل خود جای داده و طراحانش توانسته‌اند بخشی از استعدادشان و همچنین علاقه‌ای که به هنرهای نمایشی دارند را در ساخته خود به مخاطب نشان دهند.

 

ماهیان برای دیده شدن در دریا باید بزرگ و رنگارنگ باشند

در میان آثار حاضر در بخش فضای مجازی هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی مبارک همه جور نمایشی قابل یافتن بود. آثاری با ایده‌های تکراری اما اجرای خوب، آثاری با ایده‌های خوب اما اجرای ضعیف و آثاری که هم در ایده و هم در اجرا موفق ظاهر شدند. باید توجه داشت که این آثار با نیت حضور در فضای مجازی ساخته می‌شوند؛ فضایی که می‌توان آن را مانند یک دریا توصیف کرد. در این دریا انواع و اقسام ماهی یافت می‌شود؛ ماهیان رنگارنگی که به تور انداختنشان هزینه چندانی در بر ندارد و بسیاری از آنها کاملا رایگان در اختیار ماهیگیران قرار گرفته‌اند. حال باید از خود بپرسیم که آیا ماهیانی که در این دریا رها کرده‌ایم توان جلب نظر دیگران را دارند؟

آثار نمایشی حاضر در فضای مجازی باید قابلیت بالایی در جلب نظر مخاطب داشته باشند و از دید کاربران این فضا جذاب به نظر بیایند. این آثار رقیبان سرسختی در فضای مجازی دارند که غلبه کردن بر آنها کار راحتی نیست. پیش از ساخت آثار نمایشی مناسب برای حضور در فضای مجازی باید ابتدا سلیقه مخاطب را شناخت؛ سپس هم‌زمان با ساخت آثار نزدیک به این ذائقه در جهت ارتقا دادن سطح سلیقه مخاطب نیز کوشید. به طور خلاصه باید خلاقیت فراوانی به خرج داد تا در این دریای بی‌انتها یک ماهی خوش خط و خال و در عین حال اصیل و با ابهت بود.