باید نمایشنامه‌نویسی برآمده از باورها، عقاید و میراث تاریخی را مورد توجه قرار دهیم
ترجمه نمایشنامه نه مذموم است و نه ممدوح

به گزارش ایران تئاتر، مراسم افتتاحیه نخستین کنفرانس ملی نمایشنامه‌پژوهی ایران که به همت کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان خانه تئاتر و مؤسسه "سپندار جاودان خرد" و به مدت 3 روز در حال برگزاری است، بعد از ظهر روز گذشته شنبه 23 اسفندماه به شکل آنلاین برگزار شد.

در بخشی از این مراسم قادر آشنا؛ مدیرکل هنرهای نمایشی ارشاد در سخنان کوتاهی با تشکر و قدردانی از مسئولان برگزاری این کنفرانس، گفت: شخصاً بر این باورم که نمایشنامه و ادبیات نمایشی پایه و اساس مقولات مرتبط با هنر تئاتر، سینما و تصویر است و براین اساس ما در اداره کل هنرهای نمایشی اهتمام ویژه به این اصل مهم در عرصه هنرهای نمایشی داریم.

وی ادامه داد: در این راستا تولید آثاری مبتنی بر جغرافیای ایران زمین که به برکت فرهنگ و تمدن غنی دارای داشته‌های فراوانی است از جمله اهداف اصلی ما محسوب شده چرا که این سرزمین با وجود داشتن خرده فرهنگ‌ها بحق تام و تمام است و برگزاری این کنفرانس می‌توان به شکلی اصلی و زیربنایی به آنچه که تاکنون در این راه پیموده‌ایم و آنچه که پیش رو داریم و باید به آن تمایل شویم، دست یابیم.

مدیرکل هنرهای نمایشی تصریح کرد: وقتی نویسنده‌ای قلم به دست می‌گیرد نمی‌تواند از هویت و خاستگاه خود فاصله بگیرد و اگرچه آثار ترجمه‌ای و برگردان به فارسی شده آثار خارجی مذموم نیست اما لزوماً ممدوح نیز نخواهد بود و ما به عنوان مسئول اصلی حوزه تئاتر و هنرهای نمایشی کشور باید اصل و اساس نمایشنامه‌نویسی برآمده از باورها، عقاید و میراث تاریخی کهن خود را مورد توجه قرار داده و به آن بهای بیشتری بگذاریم.

تولید آثار نمایشی برگرفته از مفاهیم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس

وی با اشاره به اینکه خوشبختانه در طی سال‌های اخیر در تحقق این مهم کوشش‌های فراوانی صورت گرفته است، ادامه داد:  حوزه‌هایی همچون انقلاب اسلامی، دفاع مقدس که علاوه بر دارا بودن مفاهیم عمیق ارزشی و انسانی نشان از هویت ایرانی در روزگار معاصر و در دفاع از کیان و ارزش‌های ملی و مذهبی دارد از جمله محورهای اصلی در حوزه تولید متون نمایشی طی چند سال اخیر بوده است و ما همچنان از چنین تولیداتی استقبال و حمایت خواهیم کرد چرا که در صورت خلق چنین متونی است که شاهد تولید آثار نمایشی قابل اجرا در عرصه تئاتر کشور خواهیم بود.

این گزارش حاکی است، پیش از سخنرانی قادر آشنا، شهرام گیل‌آبادی؛ مدیرعامل خانه تئاتر و رئیس شورای سیاستگذاری این کنفرانس نیز به شکل آنلاین به ایراد سخن پرداخت و گفت: برگزاری چنین کنفرانسی به هر تقدیر گام بلندی در عرصه نمایشنامه‌نویسی است که امیدوارم در آینده نزدیک ثمره چنین رویدادی را در قالب فرایندهای اجرایی و عملیاتی شاهد باشیم.

وی ادامه داد: نقشه مهندسی شده برای تحقق چنین مهمی در چند نقطه گذاری معین و مشخص می‌شود که براین اساس برگزاری این کنفرانس ابتدا باید دارای چشم‌انداز باشد و پس از آن مأموریتی که برای حرکت در مسیر چنین چشم‌اندازی ترسیم خواهد شد و سر آخر استراتژی که برای طی هدفمند این مسیر اتخاذ می‌شود و برگزارکنندگان این کنفرانس باید با اولویت‌بندی و تعیین و تبیین محورهای مفهومی چنین رویدادی، به کارکردهای لازم آن برای پیشبرد اهداف معین و مشخص بیاندیشند.

مدیرعامل خانه تئاتر تصریح کرد: کار بزرگی از سوی دوستان همکارم در کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان خانه تئاتر آغاز شده است و باید در ادامه شورای سیاستگذاری این رویداد نظرگاه جدی به این عرصه داشته باشد و براساس یک نظام اجرایی، در این راستا تولید فکر صورت گیرد که البته زمانی به دف نهایی تمایل خواهیم شد که این فکر تولید شده تبدیل به یک برنامه مدون و اجرایی شود.

وی برای کاربردی شدن مباحث مطرح شده در چنین کنفرانس‌هایی به تمثیل روی آورد و گفت: شکسپیر در اشعار خود  صحنه جهان را تئاتریکال فرض کرده و معرفی می کند و براین اساس است که می توان اهمیت درام را بیش از پیش در منظر مخاطبان خود جلوه گر سازد و او بیش از 17 بار از کلیدواژه زندگی صحنه نمایشی بیش نیست استفاده می‌کند تا به مخاطب این مسئله را بفهماند که آنچه که در صحنه تئاتر نیز خلق و اجرا می‌شود انعکاس‌یافته همان چیزی است که انسان در پهنه بیکران دنیا و زندگی خود بارها آن را تجربه کرده است و مهمترین گزاره مورد توجه او این است که اثر تولید شده نمایشی باید نفس به نفس با مخاطب خود ارتباطی  صمیمی و جذاب برقرار نماید؛ درست به همین دلیل است که "هملت" با نمایشنامه شکسپیر است که شناخته می‌شود در حالیکه پیش از او 15 بار "هملت" توسط افراد دیگری نوشته و تبدیل به نمایشنامه شده بود.

تئاتر عالی‌ترین گفت‌و‌گوی انسانی است

رئیس شورای سیاستگذاری نخستین کنفرانس ملی نمایشنامه‌پژوهی در ادامه با اشاره به اینکه تئاتر عالی‌ترین گفت‌و‌گوی انسانی است، گفت: این پدیده  در دل خود چهار پارادایم دارد و از چهار زاویه فلسفه، منطق، بستر و تمهید است که به حیات خود در خلق یک اثر دراماتیک اداه می دهد.

وی درزمانی و همزمانی را از جمله اصول اصلی و حیاتی خلق اثر مکتوب دراماتیک برشمرد و گفت: هر چند که همزمانی پایه اصلی آثار ادبیات نمایشی است و ناظر بر جهان شمول بودن یک اثر نمایشی است که دغدغه مشترک میان ابنای بشر را مورد مداقه قرار داده و آن را طرح می‌کند اما درزمانی به این معنی که درام‌نویس اولویت سنجی کرده و اثری را خلق نماید که  محل بیشترین چالش و سردرگمی و حیران جامعه بشری است از جمله پراهمیت‌ترین موضوعاتی است که باید عرصه نمایشنامه‌نویسی به آن توجه نشان دهد.

گیل‌آبادی در پایان سخنان خود با ابزار امیدواری از اینکه این کنفرانس بتواند در این مسیر گام برداشته و به موضوعات مهم و چالش برانگیز حوزه ادبیات نمایشی و نمایشنامه‌نویسی ورود نماید، گفت: فراموش نشود که گردانندگان این کنفرانس فراموش نکنند که برای پیشبرد اهداف بلند درام که چیزی جز توسعه فکری جامعه نیست باید تمام و کمال از ظرفیت به وجود آمده به بهترین و شایسته‌ترین نحو ممکن در شناسایی و رفع موانع بر سر راه درام‌نویسی ایرانی استفاده نمایند.

ادبیات نمایشی کشور در شمار میراث ناملموس جای دارد

سخنران نخست آئین افتتاحیه نخستین کنفرانس ملی نمایشنامه‌پژوهی ایران، زهرا حیاتی؛ رئیس کنفرانس بود که در سخنانی برگزاری این کنفرانس را پراهمیت خواند و گفت: بی‌تردید ادبیات نمایشی کشور در شمار میراث ناملموس جای دارد  و به عنوان یک سند موثق و قابل اعتنا مؤلفه‌های هنری را در باطن خویش آشکار می‌سازد و نمودار فرهنگی اقوام با استفاده از زبان گفت‌و‌گومحور خویش در بیان هست و نیست‌ها  و شایدها و بایدهاست.

وی ادامه داد: هر چند که ادبیات نمایشی در قیاس با ادبیات کلاسیک فارسی بسیار جوان است و اکنون یکصدسالگی آن را تجربه می‌کنیم اما دستاوردهای علمی در این عرصه از رهگذر کارهای انجام شده در مورد چند و چون آن چندان درخور اهمیت و جایگاه درام در جامعه ما نیست چرا که اغلب این آثار پژوهشی نیز در قالب‌های ادبی و مقالات دانشگاهی در عرصه رشته‌هایی به غیر از درام نویسی و حوزه‌های تخصصی تئاتر شکل گرفته و ماهیت میان رشته‌ای دارند.

حیاتی تصریح کرد: در چنین اوضاع و شرایطی است که برگزاری چنین کنفرانسی با ماهیت پژوهشی آن هم در حوزه درام بیش از پیش لازم و ضروری به نظر می‌رسد و در صورت پرداختی درست و تداومی مستمر می‌تواند پرسش‌های زیادی را که در ذهن بسیاری از پژوهشگران و فعالان هنر تئاتر ایجاد شده است را پاسخگو باشد و از همه مهمتر در زمینه بومی‌سازی ادبیات نمایشی ایران به این مهم پرداختی همه‌جانبه داشته باشد که سهم ادبیات کلاسیک و کهن ایرانی در خلق آثار دراماتیک کجاست و در چه مرتبه‌ای قرار دارد؟

برگزاری کنفرانس با همکاری مؤسسه "سپندار جاودان خرد"

وی با تشکر از مؤسسه "سپندار جاودان خرد" در تشریک مساعی و معاونت در برگزاری این کنفرانس، گفت: دبیرخانه این کنفرانس نیز در این مؤسسه شکل گرفت و این حقیر با توشیع استاد ایرج راد؛ رئیس هیئت مدریه خانه تئاتر  مسئولیت آن را به عهده گرفتم که خوشبختانه در قالب تفاهمنامه همکاری میان آقایان دکتر محمد عارف؛ رئیس کانون نمایشنامه نویسان و مترجمان خانه تئاتر و دکتر محمد نجاری؛ مدیر مؤسسه "سپندار جاودان خرد" این رویداد سامان یافت.

رئیس این کنفرانس همچنین ادامه داد:  با تشکیل مدرسه ادبیات نمایشی ما از وجود چهره‌ای نامدار عرصه هنرهای نمایشی و به ویژه ادبیات نمایشی و چهره ماندگار عرصه فرهنگ و هنر، جناب پروفسور فرهاد ناظرزاده کرمانی به عنوان دبیر علمی این رویداد متنعم شدیم  و مفتخریم که دکتر شهرام گیل‌آبادی را نیز به عنوان رئیس شورای سیاستگذاری این کنفرانس در کنار خود داریم و همچنین آقای حسین جمالی از چهره‌های سرشناس نویسندگی و کارگردانی تئاتر نیز عهده‌دار  دبیری اجرایی این رویداد هستند.

حیاتی تأکید کرد: همچنین این کنفرانس 8 عضو شورای سیاستگذاری دارد  و 23 تن از پژوهشگران نیز اعضای کمیته علمی آن را تشکیل می‌دهند که بیشتر آنها در قالب عقد تفاهمنامه‌ای از انجمن استادان ادبیات فارسی برای ای مهم مفتخریم که در خدمتشان باشیم که به این مناسبت از آقای غلامحسین‌زاده و سرکار خانم افسون قنبری نهایت سپاس و قدردانی را دارم.

بیش از 100 مقاله متقاضی شرکت در کنفرانس بودند

این پژوهشگر و استادیار دانشگاه افزود: با انتشار فراخوان این دوره از کنفرانس که از آذرماه سال جاری شاهد آن بودیم، خوشبختانه تا 30 بهمن، دبیرخانه کنفرانس شاهد ارسال بالغ بر 100 مقاله بود که از این میان 83 چکیده مقاله برای ارسال اصل مقاله انتخاب شدند که در نهایت 20 مقاله برتر در  جراید و ویژه‌نامه‌های دانشگاهی به چاپ خواهند رسید، 40 مقاله طی 3 روز برگزاری این کنفرانس ارائه خواهد شد و 23 مقاله برتر نیز برای چاپ در کتاب ویژه این کنفرانس انتخاب شده اند.

وی در پایان گفت: از مجموع پژوهشگران شرکت‌کننده در این کنفرانس 25 تن تحصیلات مرتبط با حوزه ادبیات نمایشی داشتند و 28 تن در رشته‌های هنری غیر نمایشی تحصیل کرده‌اند و 12 تن نیز تحصیلکرده رشته‌های غیرهنری هستند.

این گزارش حاکی است در ادامه محمد عارف؛ رئیس کانون نمایشنامه‌نویسان و مترجمان خانه تئاتر در سخنانی کوتاهی برگزاری این کنفرانس را مهم و ضروری خواند و گفت: از زمان آغاز نمایشنامه‌نویسی در ایران مصادف با آثار فتحعلی آخوندزاده چنین رویدادی را شاهد نبودیم که به شکل ریشه‌ای و علمی سیر تحول یکی از عرصه‌های مهم هنر تئاتر را مورد مداقه قرار دهد.

وی ادامه داد: شیوع کرونا و تعطیلی و به تعلیق درآمدن بسیاری از فعالیت های نمایشی این فرصت را به وجود آورد تا مکثی کرده و به پشت سر خود و راه پیموده شده نظری بیفکنیم که البته این مهم به تنهایی از عهده کانون نمایشنامه نویسان و مترجمان خانه تئاتر خراج بود  و نیاز به همراهی مؤسسه‌ای داشت که خوشبختانه مؤسسه سپندار جاودان خرد دست یاری به ما داد تا سیر تحول نمایشنامه نویسی و ترجمه نمایشی در ایران را از آغاز تا به زمان اکنون بازشناسیم.

مشارکت اغلب دانشگاه‌های صاحب دپارتمان تئاتر در کنفرانس

عارف تصریح کرد: جای بسی خوشحالی است که در دوران پرمخاطره‌ای که آن را سپری می‌کنیم اما با چنین استقبالی از سوی پژوهشگران مواجهیم که بالغ بر یکصد مقاله متقاضی حضور بودند و ما در سیر اجرایی این کنفرانس از توان علمی و کارشناسی اساتیدی از دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه تهران و دانشگاه سوره در ارزیابی آثار رسیده به دبیرخانه کمال استفاده را بردیم.

وی افزود: بسیاری از مفاهیم عرصه تئاتر به ویژه نمایشنامه‌نویسی نظیر اساطیر، زبان دراماتورژی همچنان ناشناخته و گنگ هستند و به نظر می‌رسد که موضوعات طرح شده در این کنفرانس بتواند تا حدود زیادی نقاط ابهام در پرداختن به این موضوعات و مقولات را مرتفع سازد.

عارف در پایان از همکاری برخی از نشریات علمی دانشگاهی به منظور چاپ مقالات منتخب در آنها تشکر و قدردانی کرد و گفت: برخی از این مقالات با لوگوی ISC به چاپ خواهند رسید و از نشریه "پژوهش‌های ادبی" دانشگاه تربیت مدرس که بیشترین همکاری را با ما داشتند کمال تشکر را دارم.

همچنین در بخش دیگری از مراسم افتتاحیه این کنفرانس، پیام مکتوب پروفسور فرهاد ناظرزاده کرمانی؛ دبیر علمی این کنفرانس توسط حسین جمالی؛ دبیر اجرایی این رویداد حوزه ادبیات نمایشی قرائت شد و در پایان نیز مخاطبان صدای ضبط شده وی را در قالب پیامی دیگر شنیدند که با تشکر از برگزارکنندگان این کنفرانس، ارسال این حجم مقاله به این کنفرانس را مایه شگفتی دانست و ابراز امیداوری کرد که این کنفرانس زین پس به شکل دوسالانه برگزارشود.