روی سیاه حاجی فیروز؛ اولین چالش مدیریت شهری در ۱۴۰۰

به گزارش ایران تئاتر به نقل از مهر، شهرداری تهران به مناسبت گذر از سده ۱۳۰۰ و ورود به سده جدید، امسال برنامه‌های ویژه ای در نظر گرفته است که از مهم‌ترین آن راه اندازی کارناوال‌های شادی با کمک المان‌های نوروزی است. در این میان حضور حاجی فیروزها به صورت نمادین هم فراموش نشده است، اما روز گذشته محمد جوادی یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در بخش‌نامه‌ای اعلام کرده است که به دلیل وجود نقدهایی که در مورد چهره سیاه حاجی فیروز و نژادپرستانه دانستن چهره او، وجود دارد برای پیشگیری از سوءبرداشت در این مورد، شهرداری تهران در برنامه‌های نوروزی از نمایش حاجی فیروز با صورت سیاه در کارناوال‌های نوروزی خودداری می‌کند.
وی حتی از مدیران عامل بهشت زهرا (س)، تاکسیرانی، مترو و اتوبوسرانی خواست در مورد فهم «حاجی‌فیروز» به او کمک کنند.
این بخش نامه از روز گذشته واکنش‌های بسیاری به دنبال داشته و محمد جواد حق شناس رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران، با استناد به پژوهش‌های مهرداد بهار ایران شناس برجسته گفته است: گمان می‌رود که این چهره، برگرفته از یکی از اسطوره‌های تموز، ایزدِ کشاورزی و چارپایان، در میان‌رودان باستان باشد. او سپس ادعا کرد که چهره سیاه‌شده حاجی فیروز، گویای بازآمدنِ او از سرزمینِ مردگان است، و جام سرخِ او، نشان از خونِ سیاوش دارد. او همچنین گفته‌است که واژه سیاوش می‌تواند به معنیِ «مردِ سیاه» یا «سیاه‌رخ» باشد.
علی اعطا سخنگوی شورای شهر تهران نیز در واکنش به نامه معاونت فرهنگی اجتماعی در صفحه شخص توییترش نوشت: برای دکتر جوادی به عنوان یک جامعه شناس با دانش، احترام فراوان قائلم؛ اما به عنوان یک فرد علاقمند با مختصر مطالعاتی در حوزه فرهنگ و ادبیات، منطق اقدام ایشان را درک نمی‌کنم. فارغ از ریشه‌ها، در کجای فرهنگ ایرانی دوگانه نژاد سیاه / نژاد سفید دارای موضوعیت بوده؟!‏
این نامه، از یک مرجع رسمی در حوزه مدیریت فرهنگی، چیزی جز پذیرش و رسمیت دادن به یک دوگانه ناموجود -یا حداقل بسیار کمرنگ- نیست. شهرداری دستگاه اجرایی است. پژوهش و گفتگو و کشف حقایق را به ساحت خاص خود بسپارید و دستور به توقف یک امر دایر فرهنگی و دستور ناپذیر ندهید.
در منابعی دیگر خاستگاه حاجی فیروز به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. کسی که در این زمان سیاه نیست و رخساری زیبا دارد و به عنوان «پیروز» و «خجسته» شناخته می‌شود و پیام آور نوروز برای شاه است و از جانب خدا آمده است. اینکه چرا او به رنگ سیاه درآمده و در دل فرهنگ مردم جای گرفته نیز قصه‌ای دیگر در پی دارد. در دل آثاری دیگر حاجی فیروز را راهنمایی می‌بینم که مردم را در آخرین روزهای زمستان (پنج روز آخر) به جانب دیدار ارواح عزیزانشان هدایت می‌کند.
از جهتی دیگر و در راستای نوید بخشی حاجی فیروز که افزون بر رسیدن فصل تازه بهار و آمدن نوروز، سر زدن خورشید را نیز در بر می‌گیرد برخی پدیداری او را در دل فرهنگ مهر یا میترا جسته‌اند.
«سودابه فضایلی» که در مقاله‌ای با عنوان «فیروز مقدس» این موضوع را بررسی کرده؛ بر این نظر است که ایزد مهر یا میتره واسطه‌ای است میان آفریدگار و آفریدگانش و از عهد و پیمان و ماه هفتم و روز شانزدهم هر ماه محافظت می‌کند.