در حال بارگذاری ...
نمایشنامه نویسان برگزیده سال به انتخاب ایران تئاتر

هفت متن نمونه 99

ایران تئاتر- رضا آشفته: نمایشنامه نویسی در کنار کارگردانی یکی از ارکان پیشرفت تئاتر در جهان است و اگر هنوز تئاتر ایران جهانی نشده است، یقینا هنوز هم در خلق درام با کمبودهای اساسی همراه هستیم اما هرازگاهی متن های در خور تامل آفریده می شوند که به تدریج شرایط ایده آل را در درازمدت دامن می زنند که هنر تئاتر ما نیز یکباره رنگ جهانی بخود گیرد.

در سال 99 نیز با توجه به کمبود اجراها اما چند تا نمایشنامه قابل توجه هم از منظرهای مختلف به صحنه آمد که از نظر نگارنده به عنوان متون برگزیدۀ سال انتخاب شده و درباره یشان تحلیلی نوشته شده است.

باقر سروش- اتول سورون

نمایشنامۀ اتول سورون نوشتۀ باقر سروش دچار یک کمدی تراژدی درگیر کننده می شود که به شوخی و جد می خواهد سرگذشت اولین اتول وارد شده از فرانسه به دربار شاه قاجار لاابالی را نمایان کند. او که از یکسال قبل در تدارک فراگیری رانندگی و رل در دست گرفتن است و با کلاه و عینک ویژه از همه کارهای مملکت و رتق و فتق امور دل کنده و حتی دل به روزگار بانوان حرمسرا نیز نمی سپرد. زنانی که از حضور این اتول احساس بیچارگی می کنند که دارد روزگارشان سیاه می شود. بالاخره اتول می رسد و شاه بیشتر از مملکت و زنانش دور می شود و حالا زنان در تدارک توطئه اند که اتول را در یک تصادف ساختگی که جان شاه نیز در خطر نباشد، ویران کنند اما از بیرون نیز توطئه ای می شود از سوی آزادیخواهان منتقد و شاید هم مافیایی که در دربار به کمین نشسته و این باعث می شود که شاه در یک ترور نافرجام دچار فلجی و بی زبانی شود. پسرعموی شاه که بدل اوست، قرار می شود تا بهبودی شاه بر سلطنت بنشیند و مملکت داری کند اما زنان نمی پذیرند و شاه را چون عروسکی می خواهند در پس خیمه بگردانند و هر یک به نوعی گوشه ای از چرخ روزگار را در دست گیرند و مملکت داری کنند...

آغاز کمی به درازا می کشد و آسمان و ریسمان زیاد بافته می شود تا اصل قصه بر ما معلوم شود که این نقص متن است اما از زمانی که شروع می شود به درستی در پیچ و تاب ماجراها و رویدادهایی قرار می گیریم که نسبت ما را با اتول شاهی و تهدیدها و بی خیالی ها و سر آخر ترور نافرجام آشکار می کند. اما در اجرا به دلیل آنکه پایان نوعی تراژدی و مقدمه سقوط شاهی است و به ویژه ترور نیز فرجام اوست لحن و فضا تراژدی و به گونه ای هولناک و در واقع گروتسک گونه است و چه بهتر که از همان آغاز چنین خواسته ای مقدمه چینی شود برای ورود به این هولناکی غایی که نتیجه بی مبالاتی و رعب و وحشت حکومت شاهی است که طلبکارانه مردم را و به گونه اهل دربار را زیر ستمگری هایشان له و خوار می کند. شاید بی مقدمه شکستن کمدی و رسیدن به یک بافتار تراژیک نتواند ذهن را درگیر مابقی ماجراها کند. با توجه به اینکه نیمه دوم کار هم جدی تر و پخته تر و هم رتوش شده تر به نظر می آید و منطق متنی درست تری را نیز نمایان می کند بنابراین نیمه اول باید رتوش شود و کمی ها و کاستی هایش برآورده شود و زیاده گویی هایش حذف گردد.

اما در کل متن زیبایی های خود را داراست و یک داستان نو و جذاب را تدارک می بیند که می تواند هر ماشاگری را راضی نگهدارد.

 

حمیدرضا نعیمی- گرگاس ها

حمیدرضا نعیمی این بار با نوشتن نمایشنامۀ گرگاس ها، یک اثر خلاقه را می آفریند و از داده هایی می گوید و به شیوه ای دلخواه داده پردازی می کند که همه چیزش باورپذیر باشد. او اتکایش به همه تجربیاتی است که در دنیا وجود داشته و ایران ما نیز از این قاعده مستثنی نیست و بلکه با بیان این واقعیت به دنبال آگاهی بخشی است که مخاطب را در جریان سلسله مراتبی قرار دهد که سران دولتی می توانند در امر قدرت ذی نفوذ باشند و امکان هر نوع فسادی را فراهم کنند و در اینجا حتی ممکن است که بخواهند با فساد اقتصادی مبارزه کنند و دست به اصلاح گری بزنند اما در مقابل صاحبان قدرت که با روابط نامشروع و اعمال نفود در فساد می توانند سمت و سوی قدرت مندانه تری بگیرند، به دنبال دفع این نوع کنش مندی ها برمی آیند. گاهی با رشوه و گاهی نیز با اعمال نفوذ و نوعی مقابله به مثل که در این بین امکان کشته شدن و حذف مقابله کنندگان و اصلاح گران به راحتی فراهم خواهد شد چون دنیا و ذی نفوذ بودن در آن امری آشکار، لئت بخش و کاربردی است و اصلا مفهوم زیبندگی در دنیا هم چنین روالی است که در این کمدی سلسله مراتب دزدی در قدرت از یک کارمند دون پایه تا رییس شهربانی و وزیر آموزش و پرورش گسترده شده و در نهایت وزیر دارایی نیز که انگار کم آورده یا راه به زیستن را در همین گرگی و دزدی ها می بیند، به همراه همسر و فرزندانش سر از سوییس درمی آورد و مقابلۀ ساختگی با بانویی دارد که رئیس یکی از بانک های معتبر سوییسی است و با آنکه آن بانو تا پای جان پیش رفته اند اما حاضر نیست نامی از مردان قدرت مند این ناکجا به زبان آورد که حساب های کلان در بانکش باز کرده اند. حالا که وزیر دل قرص می شود از این پیشامد، خود نیز چمدان های سرقت شده از بیت المال را به نام خودش در این بانک می سپارد.

نعیمی یکی از بهترین متن هایش را به صحنه آورده و به زیبایی نیز بر آن است که در ژانر کمدی و با تکیه بر شخصیت وزیر دارایی اجرا کند.

 

رضا گشتاسب- نگاهم به دریاست تا کسی آب نبرد

نمایشنامۀ "نگاهم به دریاست تا کسی آب نبرد"  به وهم در وهم بها می دهد و نمی خواهد دچار توهم واقعیت بشود و در مابه ازای عینی و ملموس نمی خواهد درک متقابلی از رخدادها را نمایان کند بلکه به دنبال القاگری و شهود معناداری است. این معنا در اختیار توهمات بی پایانی است که ریشه در فراواقعیت حیات دارد و انسان را با نسبت های دقیق تری از بودن و هستن آشنا می سازد.

مردی به نام قاسم سالها پس از جنگ، هنوز در جبهه است و دارد از باورهایش به یک سنگر و از بودن در یک امر و دستور مشخص دفاع می کند و پایداری اش زندگی همسر و مادرش را هم تحت الشعاع قرار داده و اینان که زنده اند و هنوز هم با این مرد که به احتمال در جنگ مرده است، دارند هم نفسی می کنند. با آنکه مردم مداخله می کنند و می خواهند معصوم را پس از این مرگ به زنی یکی دیگر درآورند اما مادرزن برای گریز از این اصرار می خواهد معصوم در خانه خودشان بماند و زن ابراهیم، برادر قاسم شود اما معصوم نمی تواند دلبسته و وابسته مرد دیگری باشد و با آنکه ابراهیم او را با پشت دست می زند و تهدیدش می کند اما معصوم فقط بودنش در بودن روحانی همان قاسم معنا یافته است و لاغیر... مرد هم از این توهم بی شمار و در گذر، بی بهره نمانده و او را در این وهم، با آمد و شد قاسم تا بازگشت دوباره اش پیش می برد...

شاید کمی دستکاری کوچک بتواند گره های کور یا کُدهای ورود به دو جهان را بر بینندگان مشخص تر کند و شاید هنوز باید کمی روی دیالوگ ها رتوش و ویرایشی بشود که این نقطه نظرات را بر ما خواناتر گرداند و شاید... هیچی! همین ها هم کافی است که به دو گذر واقعی و فراوقعی ایمان بیاوریم که این آدمها دل در باورهایی دارند که می تواند هر مقصد و منظوری را جاودانه کند چنانچه انسان با همین باورها زندگی و رشد می کند و در نهایت شکوفا می شود...

نمایشنامۀ "نگاهم به دریاست تا کسی آب نبرد" در واقع متن شهودی است و به جهان دیگر و لبریز از معنا می پردازد. جهانی فراذهنی که هیچ درک اولیه ای از آن نیست، مگر مرگ که بتواند آن را برای هر یک از ما تفسیرپذیرش کند. مرگ امری نامعلوم است اما روزی و جایی سراغمان خواهد آمد و این همان باور و پذیرش جهان پس از مرگ است که اگر بین ما باشد، ما را به تعادل و برابری هایی می خواند چون حساب و کتابی بر روابط و داشته هایمان حاکم خواهد شد...

حالا جنگی در میان است و مردانی که خیلی متعهدانه و وفادارانه به سنگر و موقعیت جنگی برای نفوذناپذیری و پاتک زدن به تک دشمن تا پای جان پایداری می کنند بی آنکه بدانند خود نیز حق حیاتی دارند و خانواده ای که چشم به راه بازگشت و زندگی دوباره شان هستند. قاسم نمونه بی بدیلی است که چون بوتیمار اسطورۀ ایرانی پای دریا نشسته و قطره ای آب نمی نوشد، به این هوا که آب دریا تمام نشود و او می ماند تا آخرین نفس که دشمن به سکوهای نفتی حاشیۀ خلیج یورش نیاورد. حالا در وهم او همسر، مادر، رفیق و همسنگر و سه موجود خیالی در رفت و آمدند و او دو دل است که برود یا بماند بی آنکه بداند سالهاست در همین سنگر و مقر جنگی کشته شده و هیچ از او باقی نمانده است.

 

امیررضا کوهستانی- در انتظار گودو

امیررضا کوهستانی در سومین گام اقتباسی اش به برداشت آزاد از یک متن به اصطلاح شاهکار ادبیات نمایشی در سدۀ بیستم رسیده است. کوهستانی این بار هم همین بی پروایی را در برداشت آزاد خود از متن ساموئل بکت، نمایشنامه نویس پرآوازۀ ایرلندی- فرانسوی نمایان کرده است. در چکیده کلام می شود گفت که او به انگیزۀ به ظاهر تغییر ماهیت جنسی شخصیت های درام از مرد به زن می خواهد تحول و نگاه بنیادینی را شناسا گرداند و در باطن، کوهستانی چندان هم به دنبال این تغییر جنسیت نیست بلکه هم نظرگاه بکت را در کارگردانی صرفا مردانۀ اجرای در انتظار گودو به چالش می کشد و هم نگاه عادی تری به انسان فراتر از آن نگاه موکد جنسیت گرا دارد.

   در انتظار گودو از زمان انتشار آن در سال 1953 به یکی از مهم‌ترین آثار قرن بیستم بدل شده است، و تصویر مرکزی آن (دو ولگرد که در جاده‌ی بیرون شهر منتظر آمدن گودو هستند) یکی از مشهورترین تصاویر صحنه مدرن محسوب می‌شود. در انتظار گودو نمایشنامه‌ی بسیار ساده‌ای است: کنش آن در مکان ماوقعی اتفاق می‌افتد که تقریبا به هیچ‌جا شبیه نیست. توضیح صحنه‌ی محل کنش بسیار ساده است: جاده‌ی بیرون شهر، یک درخت، غروب. در این مکان لخت دو ولگرد، ولادیمیر و استراگون، که در انتظار گودو هستند، شروع به وقت‌گذرانی می‌کنند: آنها در هر پرده با پوتزو، یک مالک زمین، و خدمتکارش، لاکی، مواجه می‌شوند؛ و در پایان هر پرده، پسر که حامل پیامی از جانب گودوست، به آنها می‌گوید که قطعاً فردا با او ملاقات خواهند کرد. ولادیمیر و استراگون تصمیم می‌گیرند بروند، اما حرکت نمی‌کنند.

حالا کوهستانی ماهیت زمانی و مکانی آن را این گونه تغییر داده است... زمان به روزگار ما نزدیکتر است و مکان آن از یک جاده لبریز از وهم و نیستی به یک پارکینگ در یک کلانشهر آورده شده است. این دهن کجی به بکت همۀ آن امور نسبتا قطعی که باید معیاری برای هر اجرا می بودند، زیر سوال می برد که می شود این گونه هم جهان متون را دگرگون ساخت و لابد انسان بیرون از امر قطعی می تواند خود را هماهنگ با زمانۀ موجود گرداند یا در این آداپتاسیون خود را از هر نوع چهارچوب مقتدارانه ای برهاند. درواقع انسان همین رهایی یافتن از اما و اگرهای قاعده مند است که به ناچار نابودی بشر را رقم زده است. چه بسا هنر و هنرمند فراتر از فلیسوف و فلسفه بافی هایش از این حُسن نظر بهره مند است و کوهستانی به زیبایی بی پروایی اش را در شکستن وضعیت «در انتظار گودو» نمایان می سازد که این پوچی و عبث نمایی همچنان قابل دگرگونی است چنانچه او فراتر از تبدیل مردهای درام به زنهای درامش، مسیر محتوم و سرنوشت منکوب اینان را به گونه ای دیگر در رودررو شدن با گودو رخ می نمایاند چنانچه آنکه باید در این مسیر به پیامد ستم هایش پاسخگو باشد همانا پوتزوی مالک است که در نهایت استراگون، ولادیمیر و لاکی از این دایرۀ بسته و تکرار شونده و رنج آور با جسارت تمام بیرون می روند و پوتزو تنها می ماند با توهم آمد و شد هر روزه دختر که با صورت نیمی سوخته و نیمی سالم باید این آمدن و نیامدن را با زجرهای بی شمار برای پوتزو تکرار کند.

بنابراین امیررضا کوهستانی این بار نیز در یک برداشت متفاوت و استقرایی به دنبال بیان تازه تر از یک متن است که نزدیک به هفتاد سال به همان قاعده مرسوم و شاید هم کورکورانه همه کارگردانان را به چالش کشیده است؛ در حالیکه در این هفتاد سال ترقی بشر باید یک نگاه و برداشت نوین تری را برای گذار از آن رقم می زد و این درهم شکستن نگاه دیگران به اقتضای حضور بهتر بر زمین اقتدار یک کارگردان و نمایشنامه نویس را با صدای بلند آشکار می کند.

 

مرضیه شاه دادی– بلوغ

بلوغ متنی دربارۀ دوره بلوغ است که یک دبیر تاریخ چندان میلی به دگرگونی نوجوانان دانش آموزان و فرزندان خود ندارد. او زنش را بخاطر سرطان از دست داده، و حالا دخترش بعد از طلاق به او می پیوندد و پسرش هم از دست گرفت و گیرهای این آموزگار در حال بازنشسته شدن به سربازی گریخته و حالا به دلیل سرپیچی از فرمان پدر مورد غضب واقع شده است.

در این متن نگاهی به تقاوت ها در یک خانه و سامانۀ مشترک می شود که یک پدر چگونه و به چه میزان از دختر و پسرش متفاوت است و چرا مخالف رشد، بلوغ و جدایی آنان از خویشتن است و حالا این چالش عمده و در مواجهه اعضای یک خانواده بر مبنای چه رویدادهایی به گسست آنان می انجامد. پدری که در مقام دبیر دبیرستان یک عمر در کنار جوانان بلوغ یافته در این نه ماهۀ مانده به بازنشستگی اش انزجار خود از این حال و هوا را ابراز می دارد. پدر که وابستگی بچه ها را همانند دورۀ کودکی می خواهد به ناچار با این دو درگیری هایی پیدا می کند که برای هر دو سو (فرزند- پدر) با ضررها و آسیب هایی همراه شده است. یکی اینکه دختر با آنکه شوهرش را دوست داشته اما ترجیحش جدایی و پیوستن به خانۀ پدری است. دوم اینکه پسر نمی تواند از خود دفاع کند و در جار و جنجال با دیگران کم می آورد و کتک می خورد. در حالیکه پدر دوست دارد پسر برنده باشد و در کتکاری کم نیاورد. آموزگار تاریخ بودن مرکز ثقل این اتفاقات است و نگاه تک ساحتی و مستنبدانه اش را زیر سوال می برد که چرا او باید در اسارت و وابستگی، دیگر بر خلاف فرآیند طبیعی رهاسازی و استقلال کودکان عمل کند؟! 

دبیر تاریخ که انگار درکی درست و آموزۀ راستینی از تاریخ ندارد و خلاف آمد آنچه در مسیر تاریخ بر ما رواداشته اند همچنان درصدد است که مانع از استقلال و آزادی شود و زمینه گسست و دور افتادن و جدایی را ممکن تر سازد.

 

امید غفاری- نسخ

امید غفاری، نویسنده در نمایشنامۀ نُسخ به دنبال نگارشی متفاوت برآمده و خواسته یک ذهنیت پر تکاپو را به چالش درآورد و ما را دچار کابوسی کند که شاید فقط در همان خواب ها و خیال پردازی مصداقی بیابد اما زمینه های درستی برای این کابوس می چیند که دلایل قابل دفاعی برای وقوع چنین حس و حالتی است و اگر واقعیت سرکوب شرایط است و مادر فرزندان را زیر بال و پر گرفته و اگر پروازی نداشته باشند گویا رویاپردازی در آن تنها راه گریز از این شرایط بحرانی  نامطلوب است. شاید نکتۀ بازی که متن نسخ را بارز می ساخت همانا کشتن مادر به دست پسر است که از آن غلفت شده و یک سستی بر کلیت اثر نمود یافته است که در صورت آن مادرکشی یک کنش بایسته تر برای جبران همه چیز این شرایط را پذیرنده تر می کرد.

در این عالم رسوم منطقی زیر سوال می رود برای آنکه منطق حاکم بر یک خانواده برهم ریخته و به جای پدر یک مادر مستبد و زورگو حاکم بر فرزندان است و آنها را به زور و ارعاب مال خود می کند و جلوی آرزوها و امیال شان ایستادگی می شود. پس از مرگ پدر که چنین وضعیت بدخیمی حاکم بر روابط خانواده است، مادر طوری همه را زیر فشار احوال درونی خویش گرفته که در آغاز نمایش با مرگ یک پسر همراه می شویم و قهر یک دختر که حتی حاضر نیست با مرگ برادرش پا به مراسم سوگواری بگذارد. حالا یک دختر و پسر دیگر هم در کنار این مادر زیست می کنند. دختر که علاقه مند به بازیگری و هنر است، از بین چند نفر برگزیده شده برای بازی در یک نقش سینمایی و امروز باید برای دادن تست گریم به محل دفتر گروه سینمایی برود اما مادر می خواهد که در میان مردم، افزون بر حضور خویش، گاهی نیز نقش خواهر قهر کرده را بازی کند که حرف و حدیثی برایشان در میان جمع ساخته نشود. او حتی نقش خواهر حامله را به خوبی بازی می کند اما مادر زیر قول و قرارش می زند و نمی گذارد دختر پی بخت و کارش برود! برادر هم که تپل و بی مصرف روی تختی لمیده و جز خوردن خوراکی های لذیذ و شیرین، کاری از دستش برنمی آید، در خوابی پدر مرحوم را می بیند که در تعزیه نقش شیر را بازی می کند. اما او یک موش خانگی از عمه به هدیه گرفته است و حالا پدر آمده طلسمات خواهرش که عامل برم ریختگی خانواده اش شده، از بین ببرد. این پسر که نامزدش مُرده با همان دختر مُرده نیز مراوداتی دارد و بده بستانی شگفت انگیز... اما برای گریز از همه چیز تن به وصلت با موش خانگی می دهد که این هم خلاف آمد میل مادر زورگوست.

 

لیلی عاج- ابراهیم کجایی

ابراهیم کجایی؟ نوشتۀ لیلی عاج، یک اقتباس دگرگون شونده از یک متن به لحاظ ساختاری، برگرفته از خاطرات بیش از صد نفر درباره یک رزمنده و فرماندۀ جنگ است که اتفاقا چندان هم نمی خواهد از کلیشه و مرسوم جاری و ساری در وادی تئاتر به اصطلاح دفاع مقدسی پیروی کند. با آنکه درواقع همان حقیقت جاری را بیان می کند اما مسیر واژگون را می پیماید و دقیقا هنر در همین جا تعریف خود را نمایان می کند که کمتر کسی از عهدۀ این وظیفۀ حیاتی برخواهد آمد.

کلیشه های حاکم در تئاتر دفاع مقدس به دنبال بیان پیروزی ها و مقدس نمودن جنگ اند و این خود نیز در باورمندی مردان معتقد به جنگ هشت سالۀ تحمیلی از سوی صدام بعثی به ایران نمود دارد... اما این باور درست باید در هنر به بیان راستین خود نزدیک و نزدیکتر شود وگرنه هیچ امر قُدسی ای در هنر نمایان نخواهد شد. اول اینکه هنر نیازمند ذهن خلاق و رهاست که هر چه از چهارچوب ها و اما و اگرهای فرمایشی و سفارشی و درواقع فرسایشی به دور باشد، از ناب بودن و جلای بهتری بهره مند شده است. دوم اینکه هنرمند فرزند زمانۀ خویشتن است و چون تاریخ نگار و باستان شناس و زبان شناس به دنبال مستندات و ارائه اسناد و رهنمودهای وابسته به عین و واقع نیست بلکه درک هنر نیازمند یک تحول و کشفی است که به دور از این اتکای به خود واقعه باید از منظر دیگری مخاطبان را دچار دگرگونی نماید. ابراهیم کجایی؟ درباره ابراهیم هادی یک رزمنده واقعی است که در عملیات مطلع الفجر و در کانال کمیل آسمانی شده است اما این واکاوی از منظر لیلی عاج دیگر تاریخی و مبتنی به مستندات عین به عین نیست در حالیکه روال زندگی و جنگ این بزرگ مرد در مسیر درام حضور دارد اما چون و چرایی هم هست که درواقع هنری از آن بیرون تراود و مخاطب دچار حیرت شود که این گونه هم رویدادهای واقعی را می شود به چالش ها و موقعیت های نمایشی و قابل درک از واقعیت های تراژیک تبدیل کرد... موازنه کاری یا همان روایت های موازی که یک درک درست از یک ماجرای قابل تعمیم را برایمان یادآوری می کند، در "ابراهیم کجایی؟" ساختارمند شده است. در کنار آن کانال که دارد یک تراژدی و شکست را یادآوری می کند، یک نقاش جوان و تحصیلکرده هم که دارد تصویر ابراهیم هادی را بر دیوار نقش می کند، قرار می گیرد. این جوان نام پدرش ناصر است و رفیق گرمابه و گلستان ابراهیم هادی بوده با این تفاوت که او خودکشی کرده است و دلیل خودکشی هم تعطیلی کارخانه ارج است و بیکاری و کم آوردن در برابر زن و بچه است.

او در "ابراهیم کجایی؟" به یک ساختار نوین تر دلخوش می کند و یک رویداد نسبتا قدیمی را به بیان امروزی تر گویای مطلبی می گرداند که دیگر تاریخ مصرف نیز نخواهد داشت. عاج این جوان نقاش را با کلی پرسش به همان کانالی می برد که همه رزمنده هایش در نبرد با دشمن یک شکست سخت را پشت سر نهاده اند اما همچنان آنان مرگ با افتخار را به بودن در یک زندگی نکبت بار ترجیح می دهند. این همان نگاه بنیادینی است که هم بر قُدسی بودن به شکل راستین پابرجایی می کند و هم امروز ما را به دور از هر نوع شعاری به چالش می کشد و پرسش هایی را برای بازنمایی حقایق مطرح می کند.

 




نظرات کاربران