گفتگو با مهدی حاجیان مدیر امور جشنواره های اداره کل هنرهای نمایشی ؛
فرصت طلایی تلویزیون تئاتر ایران برای گسترش فرهنگ نمایش
امکان برابر دیدن و دیده شدن برای همه
ایران تئاتر: مهدی حاجیان، دبیر اجرایی جشنواره بینالمللی نمایش عروسکی تهران - مبارک و مدیر امور جشنواره های اداره کل هنرهای نمایشی در گفتگو با ایران تئاتر از جایگاه تلویزیون تئاتر ایران، کارکردها و ویژگیها و اهمیت راهاندازی آن گفت.
حاجیان با تجربه فعالیت های هنری استانی و کشوری و همچنین کوله باری از تجربیات اجرایی در حوزه برگزاری جشنواره ها زاویه نگاه کاربردی و مستندی از پلتفورم تلویزیون تئاتر ایران پیش رویمان می گذارد :
در دوره پیشین جشنواره عروسکی تهران-مبارک بسیاری از رخدادها و کارگاههای آموزشی و نمایشها از پلتفرم تلویزیون ایران به طور مستقیم برای علاقهمندان و مخاطبان پخش شد که به نظرم تجربه منحصربهفرد و موفقی از کار درآمد. از این فرصت تازه برایمان بگویید...
شرایط کرونا را که همگان میدانند و طبیعتاً عرصه تئاتر عروسکی به جهت ویژگیهای اجراییاش و اینکه در بسیاری از شیوههای اجرای این گونه از تئاتر، عروسکگردانان و بازیدهندههای عروسک ناگزیر هستند که در فواصل نزدیک و در مدتهای طولانی کنار هم باشند و... به هر حال شرایط اجرای زنده آثار در شرایط سال گذشته فراهم نبود . ستاد جشنواره هم برای صیانت از سلامت گروهها و هنرمندان و مخاطبان تصمیم بر این گرفت که تمامی آثار جشنواره و اجراها در بستر فضای مجازی ارائه شود. پیش از آن خدارو شکر تلویزیون تئاتر ایران راهاندازی و افتتاح شده بود . این موضوع فرصت بسیار خوبی برای جشنواره بود که بتواند استفاده لازم را از این امکان ببرد گرچه پیش از ما هم سیونهمین دوره جشنواره تئاتر فجر، تجربه ارائه بخشی از آثارش در بستر تلویزیون تئاتر ایران را داشت اما ما به طور کامل و صددرصدی اجراهایمان را در بسترهای مجازی که یکی از آنها تلویزیون تئاتر ایران بود به علاوه سه پلتفرم همراه و همکار، ارائه دادیم. خدا را شکر شکل و شمایل و تکنیکهای تئاتر عروسکی هم به گونهای است که حتی از نظر من، ارائه و ورودشان در بستر مجازی و تصویری شاید یک امکان و یک دریچه تازه دیگری را هم به شیوه تئاتر باز میکند. برداشت کلی من از خروجی نهایی برگزاری جشنواره و نمایش مجازی آثار این بود که بهرغم تمام محدودیتهایی که ما داشتیم نه تنها فضای مجازی محدودیتی برای ما و مخاطب نبود، بلکه هم دسترسیها راحتتر شده بود و هم مخاطبان بیشتری از سایر شهرهای کشور میتوانستند آثار را ببینند و هم به نوعی تماشای آثار در یک محیط و فضای امن و سلامت اتفاق میافتاد؛ در واقع نه نیازی به سفرهای درون شهری و برون شهری بود و نه در مورد هزینههای رفتوآمد و سایر هزینههای مربوطه فشاری به علاقهمندان تحمیل میشد و خانوادهها در منزل خودشان یا مخاطبین در مکانهای شخصی خودشان بهراحتی میتوانستند آثار را ببینند که در بحث افزایش مخاطبان جشنواره و به طور کل تئاتر کشور موضوع مهمی بهشمار میآید.
در بحث پخش آنلاین کارگاههای آموزشی و نشستهای جنبی جشنواره، تلویزیون تئاتر ایران چقدر توانست کارا و موثر عمل کند؟
کمک بزرگتری که تلویزیون تئاتر ایران به ما کرد، ارائه کارگاههای آموزشی و همینطور ارائه برخی از اختتامیههای جشنوارههای مختلف در طول سال برای مخاطبین بود. این همراهی به نظر من فرصت بزرگی بود و مخصوصاً در حوزه کارگاههای آموزشی . ما هر ساله در برگزاری کارگاههای آموزشی به شکل حضوری و زنده این محدودیت را برای هنرمندان و مخاطبین به لحاظ تعداد شرکتکنندگان داشتیم. هر کارگاهی طبیعتاً با یک تعداد محدودی از هنرجوها و مخاطبان و علاقهمندان میتوانست برگزار شود و مثلا پیش از این یک کارگاه سه روزه که در هر نوبت به مدت زمان سه ساعت برگزار میشد نهایتاً حدود ۲۰ نفر از این کارگاه استفاده میکردند ، ولی خوشبختانه کارگاههای آموزشی و نشستهای تخصصی ما در دوره اخیر جشنواره با استفاده از امکانات تلویزیون تئاتر ایران در بستر فضای مجازی فرصت پخش زنده آنها برای ما ایجاد شد. این دوره ها با حضور و همکاری بسیاری از هنرمندان شاخص نمایش عروسکی ایران و دو هنرمند از کشورهای صاحب سبک و سابقه در نمایش عروسکی و با مخاطبان به مراتب بیشتری برگزار شدند . این فرصت با استقبال هنرمندان و هنرجویان و بهویژه علاقهمندان و فعالان تئاتر عروسکی که ساکن شهرستانهای کشور هستند، روبهرو شد و افراد بسیاری که امکان حضور فیزیکی در تهران و در محدوده زمانی برگزاری جشنواره را نداشتند، توانستند با شرکت و حضور مجازی بهراحتی و بدون صرف هزینه ویژهای از این کارگاهها و نشستها، استفاده کنند.
ویژگی دیگر اینکه علاقهمندان میتوانند در یک بازه نامحدود و به دفعات به ویدئوهای این کارگاهها مراجعه کنند و از آنها استفاده کنند و این مزیتی است که تلویزیون تئاتر ایران و بستر فضای مجازی در اختیار ما و مخاطبان و عرصه تئاتر فراهم ساخته است.
ظاهرا دعوتی هم از مربیان تئاتر دفاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر کشور برای حضور در این کارگاههای آموزشی انجام داده بودید.
ما در این دوره از جشنواره، توانستیم بسیاری از مربیان تئاتر کانون پرورش فکری را از استانهای سراسر کشور هم برای دیدن آثار و هم برای برگزاری کارگاههای آموزشی و نشستهای تخصصی پوشش بدهیم که خوشبختانه این هم رخداد خوب و مبارکی بود که در دوره هجدهم جشنواره تهران مبارک اتفاق افتاد و بسیاری از مربیان محترم کانون پرورش فکری در سراسر کشور از این کارگاهها و نشستهای دوره هجدهم جشنواره عروسکی تهران-مبارک استفاده کنند.
با این توضیحات که عرض کردم، من کاملا جایگاه و راهاندازی تلویزیون تئاتر ایران را مثبت ارزیابی میکنم و به نظر من اتفاق مبارکی است که انشاءالله در آینده و حتی عادی شدن شرایط میتواند یک امتیاز بسیار بزرگ باشه برای ما که از یک سو بتوانیم با پخش آثار نمایشی برگزیده و برجسته که در سالهای پیش داشتیم و خیلیها نتوانستهاند از اجراهای زنده آنها استفاده کنند، در بستر این فضا و در منزل خودشان مخاطبان بتوانند به تماشای آنها بنشینند و همچنین امکان تماشای آثاری که در همان زمان روی صحنه هستند، حالا یا به شکل برخط یا به شکلی برنامهریزیشده و با یک تاخیر برای مخاطبان بیشتری فراهم آید. ما در جشنواره تا جایی که امکانش را داشتیم از این فضا استفاده کردیم و از این تجربه بسیار راضی هستیم.
مدتی است این گزاره در مورد کرونا تکرار میشود که زندگی ما به دوران پیش از کرونا بازنخواهد گشت و این بلیه همهگیر بر بسیاری از وجوه زندگی انسان معاصر تاثیر گذاشته است. در عرصه تئاتر و نحوه ارائه نمایشها به مخاطبان به نظرتان چه تغییراتی رخ داده؟ آیا با همه مشکلات و ابتلائاتی که کرونا مولدشان بوده، ارائه آثار به صورت برنامهریزیشده و منظم در فضای مجازی به گسترش تعداد مخاطبان کیفی نمایشها و توسعه فرهنگ تئاتری کمک خواهد کرد؟
همانطور که گفتید همهگیری کرونا، اتفاقی نامبارک است که به نوعی رویکرد و نگاهمان را شاید حتی نسبت به کل زندگی و بسیاری از روابط و مناسباتی که طی سالهای سال شکل گرفته بود و به نظر خود ما یک امر قطعی و لایتغیر بود، تغییر داد و چه بسا اگر پیشتر از این و قبل از شیوع کرونا گفته میشد که میشود نمایشها را در بستر فضای مجازی هم دید، شاید خیلیها شدیدا گارد میگرفتند که نه؛ ذات و ماهیت تئاتر مبتنی بر اجرای زنده است ولی همین محدودیتها و همین شرایط ناشی از همهگیری کرونا باعث شد که ما به تبع تمام ارکان زندگی اجتماعی، در عرصه تئاتر و نمایش هم این تغییرات را شاهد باشیم.
همانطور که در سالهای اخیر شیوه خرید در جامعه تغییر اساسی کرده و امروزه بسیاری از خریدهای شهروندان و خانوادهها به سمت فضاهای مجازی سوق داده شده است. بسیاری از مناسبات اجتماعی، تعامل و دیدارها و حتی مراسم ترحیم و یادبودهایمان رفت به فضای مجازی و بسترهایی که غیرحضوری هستند؛ بنابراین با درک شرایط امروزمان ناگزیر باید برخی از اتفاقات را هم در واقع به این سمت ببریم .
از سوی دیگر اگر بخواهیم به این اتفاق نگاه کنیم این رخداد در عین نامبارکی خود اتفاق، به نظرم تبعات مبارکی هم داشت و آن هم اینکه ما را با وجوه دیگری از امکانات تئاتر، وجوه دیگری از قابلیتهای ارائه آثار و وجوه دیگری از قابلیتهای تعامل با تماشاگر و برخورد با مخاطبان در حوزههای آموزشی روبهرو کرد و دریچه تازهای را به روی تئاتر و نوع تعاملات و ارتباطاتش باز کرد که میتواند تاثیرات برجستهای در پی داشته باشد. به طور مثال عرض میکنم؛ وقتی که نمایشگاه عکس و پوستر جشنوارههای مختلف را برگزار میکنیم، تنها در یک بازه زمانی یک هفتهای یا ده روزه در یک گالری در تهران، تنها تعداد محدودی از علاقهمندان میتوانند آثار را ببینند؛ آن هم کسانی که در آن بازه زمانی در تهران حضور دارند. اما فضای مجازی این امکان را به ما میدهد که این گالری را در فضای غیرحضوری برگزار کنیم تا مخاطبان به مراتب بیشتری در بازه زمانی طولانیتری از این نمایشگاه دیدن کنند آن هم به دفعات و بهراحتی و با ابتداییترین امکاناتی که خوشبختانه در دسترس عموم مردم قرار دارد. مانایی زمان رخدادهای فرهنگی، هنری و آموزشی به نظرم یک فرصت استثنایی است. به طور مثال استفاده از این قابلیت در شرایطی که یک هنرجو به هر دلیلی فرصت حضور و استفاده از یک کارگاه آموزشی را که برای تحقیقاتش به آن نیاز دارد و تنها هم یک بار برگزار میشود، از دست میدهد، میتواند در فضای مجازی چندین بار برگردد و با استفاده از ویدئوی ذخیرهشده، کلاس را مرور کند و دچار آسیب آموزشی نشود. این فضا و بستر بهرغم تمام محدودیتها امکانات ویژهای هم دارد که ما ناگزیریم به نفع تئاتر و به نفع زندگی پیش رویمان با نگرشی خلاقانه و بهتری به اتفاقات و پدیدههای جدید و تکنولوژیهای تازه و امکاناتی که آنها برای شئون مختلف زندگیمان میتوانند ایجاد کنند البته با چشم باز و رویکرد مثبت نگاه کنیم و از آنها بهرهمند شویم.
پخش نمایشها در تلویزیون تئاتر ایران و به طور کل در فضای مجازی چقدر در افزایش تعداد مخاطبان تاثرگذار است؟
گستردگی دامنه مخاطبین تلویزیون تئاترایران که خیلی بزرگ و دامنهدار است. نمایشهایی که در حالت عادی در یک تالار کوچک مثلاً در پلاتو تئاتر شهر اجرا شود و طی دو سئانس در حالت خوشبینانهاش حدود 70-80 نفر میتوانستند از این نمایش استفاده کنند را خوشبختانه ما در طول مدت زمان یک هفتهای که شبانهروز قابلیت دسترسی مجازی به این اثر فراهم بود، چیزی بالغ بر ۳۰۰ یا ۴۰۰ نفر هر نمایش را تماشا کردند.
این امتیازی است که تلویزیون تئاتر ایران به عنوان یک فرصت طلایی در اختیار ما قرار داده؛ بنابراین ما میتوانیم با یک نگاه مثبت و یک نگاه خلاقانه مبتنی بر ذات و اصول تئاتر-طوری که خصایص ماهوی تئاتر ضربه نخورد- از بستر و شرایطی که فضای مجازی به واسطه پلتفرمهایی چون تلویزیون تئاتر ایران فراهم آورده، برای افزایش مخاطبان تئاتر و گسترش فرهنگ تئاتر در کشور از این فضاها و امکانات بهرهمند شویم.