گفت و گو با حسین مسافر آستانه دبیر چهلمین دوره جشنواره تئاتر فجر:
تلویزیون تئاتر ایران زمینه ساز توسعه هنرهای نمایشی در دوران پساکرونا
ایران تئاتر: برای بررسی جایگاه و عملکرد تلویزیون تئاتر ایران این بار با حسین مسافرآستانه، نویسنده، کارگردان و کارشناس تئاتر که سابقه چندین دوره دبیری جشنواره تئاتر فجر و نیز مدیریت در بخش‌های مختلف عرصه تئاتر را در کارنامه خود دارد، به گفتگو نشستیم.
دبیر چهلمین دوره تئاتر فجر از تجربه استفاده از پلتفرم تلویزیون تئاتر برای پخش همزمان رویدادها و نمایش‌های دوره پیشین و نیز از برنامه گسترده‌تر این همکاری در دوره آتی جشنواره گفت. حسین مسافرآستانه در جایگاه یک کارشناس تئاتری از جهان پساکرونایی سخن گفت و در بحث ضرورت بهره‌مندی بیشتر از امکانات فضای مجازی و پلتفرم‌های پخش نمایش برای گسترش فرهنگ تئاتری کشور و افزودن بر تعداد مخاطبان پیگیر و آگاه هنرهای نمایشی و رهیافت‌های این توسعه، نکات کاربردی را مطرح کرده است. با هم این گفت و گو را می‌خوانیم.
در دوره پیشین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، به عنوان اولین حرکت، برخی از نمایش‌های جشنواره به طور همزمان و آنلاین از تلویزیون تئاتر ایران پخش شد که در نوع خود رخدادی منحصر به‌فرد بود. جمع‌بندی شما به عنوان دبیر بزرگ‌ترین رخداد تئاتری کشور از این حرکت و اقدام چیست؟
به عنوان اولین گام به سمت استفاده از یک مدیوم دیگر برای نمایش دادن نمایش هایی که روی صحنه اجرا می‌شود بسیار مهم بود، با خدماتی که تلویزیون تئاتر ایران در دوره گذشته جشنواره ارائه داد ، بسیاری از نمایشنامه‌های ما موفق شدند از طریق فضای مجازی و به‌طور آنلاین در معرض دیده شدن قرار بگیرند، این تجربه واقعا موثر است و حرکت مثبتی محسوب می‌شود ،هرچند که بی‌نقص نبود؛ اما این رخداد، در کل پدیده بسیار خوبی بود و این اندازه از موفقیت را هم شاید در گام اول توقع نداشتیم. منتها مهم بود که این حرکت شروع بشود و احیانا اگر مشکلی وجود داشت هم بالاخره در حین کار تجربه شده و برای رفع آن اقدامی شود.
تصور می‌کردید این اتفاق با استقبال مخاطبان تئاتر در سراسر کشور مواجه شود؟
آنچه توسط تلویزیون تئاتر ایران برای پخش نمایشها و نشست‌های جنبی جشنواره تئاتر دوهر قبل انجام شد، بیشتر از حد توقع من بوده و خیلی خوشحال شدم که این اتفاق رخ داد؛ اتفاقی که می‌باید سال‌های قبل می‌افتاد اما شرایط کرونا باعث تسریع این امر شد و ما در شرایطی ناگزیر این کار را تجربه کردیم. در صورتی که می‌توانستیم در دوره‌های قبل‌تر و با شرایط مساعد‌تر اقدام کنیم به هر حال این نیازی است که از سال‌های گذشته وجود داشت و خوشبختانه سال گذشته سعی شد که به صورت عملی به آن توجه بشود.
قطعاً ما در آینده چه در جشنواره، چه خارج از جشنواره باید به این پدیده که به نوعی یک فرصت محسوب می‌شود به صورت جدی نگاه کنیم هر چند که این امر شاید برای بعضی‌ها ناخوشایند باشد که تئاتر را غیر از سالن و غیر از اجرای زنده آن و بر مبنای شعار نفس به نفس با تماشاگر، بخواهند تحمل کنند؛ اما این امری است که در دنیا از سال‌های گذشته اتفاق افتاده و به عنوان یک مدیوم جدید خودش را قبولانده . با توجه به اینکه دسترسی به اجرا‌های زنده برای هر کسی و در هر شرایطی میسر نخواهد بود و به ویژه اینکه در آینده سخت‌تر هم خواهد بود، این فرصت مغتنمی است که می تواند ارتباط تئاتر با جامعه را حفظ کند هرچند با تعاریف جدید خودش.
با توجه به تجربه پخش همزمان نمایش‌های جشنواره سی‌ونهم و بازخورد حاصل‌شده، برنامه‌های شما برای دوره چهلم جشنواره چه خواهد بود؟
من امیدوار هستم که در دوره چهلم ما جشنواره را از طریق این پلتفرم در سطح ایران برگزار کنیم؛ یعنی هدف ما از برگزاری دوره چهلم که به طور جدی پیگیر آن خواهیم بود، همین برگزاری گسترده جشنواره در بخش‌هایی از کشور با توجه به اقتضائات و امکانات و شرایط مربوطه خواهد بود؛ یعنی درست است که جشنواره را به صورت فیزیکی در تهران برگزار می‌کنیم اما از طریق پلتفرم‌هایی مانند تلویزیون تئاتر ایران تلاش وافر خواهیم کرد که اجراها را به سراسر کشور ببریم تا مخاطبان بیشتری بتوانند جشنواره تئاتر را همراهی کنند و نمایشها را ببینند و از نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی جشنواره بهره ببرند.
هرچند که من در نظر دارم حتی به صورت فیزیکی هم شرایطی را مهیا کنیم که بتوانیم بخش‌هایی از جشنواره و نمایش‌های شرکت‌کننده در آن را در برخی از استان‌ها اجرا کنیم.اما اگر بحث فیزیکی را کنار بگذاریم در بحث استفاده از پلتفرم برای ارتباط با علاقه‌مندان به تئاتر می‌خواهیم جشنواره چهلم تئاتر را در سطح کشور برگزار کنیم.
بنابراین چه قبل از جشنواره و چه در حین برگزاری جشنواره در مورد تمام آثار جشنواره اعم از برنامه‌های آموزشی و نمایشها که برگزار و اجرا می‌شوند قطعاً سعی خواهیم کرد زمینه مساعد‌تری را فراهم کنیم تا تمام علاقه‌مندان تئاتر در سراسر کشور بتوانند از طریق تلویزیون تئاتر ایران به طور مشخص و شاید یکی،دو پلتفرم دیگر هم تمام آثار اجرا شده در جشنواره را رصد کنند و ببینند.
زندگی انسان پس از مواجه شدن با همه‌گیری کرونا تغییرات اساسی کرده است. برای پیشبرد فعالیت‌های فرهنگی و هنری در روزگار پس از کرونا چه باید بکنیم، چه تغییراتی را در نگاه و رویکردمان اعمال کنیم و چه مسیری را باید ادامه دهیم؟ نقش پلتفرم‌هایی چون تلویزیون تئاتر ایران در این مسیر چه خواهد بود؟
در ابتدا حرف شما را تایید می‌کنم که زندگی پس از کرونا هرگز دیگر به شرایط پیش از کرونا برنخواهد گشت. ما به ناچار چه در زمان کرونا و ان‌شاءالله پس از حذف ویروس کرونا از زندگی بشریت در سراسر جهان باید با شرایط جدیدتری خودمان را وفق دهیم. پردختن به این تغییر نگاه و رویکرد و فراهم آوردن فضای امن برای آن در مورد همه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و اجتماعی‌مان به نظرم ضروری است. امروزه در حوزه اقتصادی هم که نگاه می‌کنیم تعاملات فیزیکی جای خود را به تبادلات و تراکنش‌های مجازی داده است و حتی برخی کسب و کار‌هایی که با گسترش بستر فعالیت‌های مجازی و فراگیر شدن استفاده از آن و نیز در دوران کرونا ایجاد شده، تصور راه‌اندازی آن‌ها پیش از این غیر ممکن بود.
اما در مورد تعاملات فرهنگی و اجتماعی باید بگویم که فرهنگ نمایش دیدن و ارتباط تئاتری یک ارتباط مستمر را نیاز دارد؛ اینکه ما هر از گاهی وقتی نمایشی اجرا می‌شود به تماشا برویم و بعد از آن دیگر خبری نباشد آنچنان تاثیرگذار نخواهد بود و صرفا در حد پر کردن اوقات فراغت آحاد جامعه آن هم در شرایط امن و سلامت به حساب می‌آید؛ گرچه ممکن است آسیب‌های دیگری هم در پی داشته باشد. اما اگر این استمرار به صورت فیزیکی به هر دلیل و تحت شرایط مختلف از جمله کرونا و شرایط اقتصادی و چند نقطه میسر نباشد، این ارتباط و استمرار از طریق تلویزیون تئاتر در حال حاضر برای ما می‌تواند به وجود بیاید و حفظ شود.در صورت استمرار است که توسعه و گسترش فرهنگ تئاتر و نمایش دیدن در جامعه به درستی اتفاق می‌افتد.در واقع تلویزیون تئاتر ایران با ایجاد ارتباط مستمر زمینه ساز توسعه هنرهای نمایشی در دوران پساکرونا است.
حوزه بحث فقط پخش خود نمایشها هم نیست و دسترسی به سخنرانی‌ها و ورک‌شاپ‌ها و کارگاه‌های آموزشی و گفتگو درباره تاریخ تئاتر و وضعیت و شرایط فعلی تئاتر و نیز بحث و گفتگو درباره نوع رابطه آموزشی و تربیتی تئاتر با جامعه که خیلی به نظر من حائز اهمیت محسوب می‌شود و کمتر هم به آن پرداخته‌ایم، مدنظر است.
این موارد اگر استمرار داشته باشد، قطعاً در تغییر نگرش فرهنگی جامعه می‌تواند نقش موثری را بازی کند و ما بسیاری از ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌ها و بزه‌هایی را که در جامعه امروز سراغ داریم و عمدتا به دلیل عدم رشد و تربیت فرهنگی است، دیگر شاهد نخواهیم بود.
در این نوع تربیت چون در آغاز صورت نگرفته، نوع نگاه به زندگی خودسرانه‌تر جلوه می‌کند و نادرستی‌ها و نامتعادلی‌ها مجال بروز پیدا می‌کنند.
چقدر موارد مالی و محدودیت‌های اقتصادی در این مورد مطرح و موثر است؟
در بحث اقتصادی این موضوع هم باید گفت هر چقدر هم بودجه تئاتر کشور افزایش یابد باز هم پاسخگوی نیاز‌های کشور در بخش اجرا‌های فیزیکی نمایشها و برگزاری کلاس‌های آموزشی و مباحث مربوطه نخواهیم بود و استفاده از فضای مجازی و به طور مشخص بهره‌مندی از امکان دیدن نمایشها و استفاده از سخنرانی‌ها و کارگاه‌های آموزشی در تلویزیون تئاتر ایران کمک شایانی به ما و عرصه تئاتر کشور خواهد کرد.
و سخن آخر...
ما راهی نداریم جز اینکه با استفاده از فضای مجازی این فعالیت فرهنگی را استمرار ببخشیم که در آن صورت می‌توانیم ارتقای فرهنگی و فرهیختگی را در سطح جامعه شاهد باشیم.
