نگاهی به اهمیت یک پلتفورم تخصصی
تلویزیون تئاتر ایران هرچه دیرتر تقویت شود، بیشتر عقب خواهیم ماند
ایران تئاتر- منوچهر اکبرلو: ۱ - شرایط کنونی دیدن یک تئاتر در ایران چگونه است؟
بازار نمایش برای هر تئاتر تولیدشده ایرانی مثل بازار نمایش برای تئاترهای تولیدشده در هر جای دیگری از جهان به صورت بالقوه عبارت است از:
الف-سالن نمایش
ب-شبکه نمایش خانگی
پ-شبکههای تلویزیونی
ت-شبکه های ماهوارهای
ث-سایتهای اینترنتی و پلتفرمها
ج-نهادهای خدماتی مثل وسایل حمل و نقل مسافری اعم از جادهای و ریلی و هوایی و دریایی و اماکنی نظیر هتلها و بیمارستانها و باشگاهها و کلوبها و…
2- اما در عمل چه رخ میدهد؟
الف) ورود به رقابتی سخت با سایر نمایشها برای دستیابی به سالنهای نمایش و برخوردار شدن از امکانی محدود و معین از سئانسهای نمایشی که کم و کیف آنها وابسته به استقبال مخاطبان، اراده صاحبان سالن، توان مالی گروه، میزان کمک هزینه دولتی، میزان نفوذ صاحبان نمایشها و... است. طبق یک برآورد اجمالی، از مجموعه نمایشهایی که در سالنهای نمایش روی صحنه میروند، معمولاً ۲۰ درصد آنها به سود و سرمایه اولیه خود دست پیدا میکنند و ۸۰ درصد دیگر این نمایشها غالباً به سرمایه اولیه خود نیز دست پیدا نمیکنند و معمولاً با فروش کمتر از سرمایه از اجرا در سالنهای نمایش به پایان میرسند.
ب) بازار نمایش خانگی در ایران به دو بخش بازار قانونی و بازار سیاه تقسیم میشود. گردش مالی اصلی در این بازار متعلق به بازار سرقت، تکثیر و پخش غیرقانونی نمایشهاست و عملاً درآمد رسمی صاحبان اصلی آثار (چه در حوزه تکثیر و انتشار دیویدی و چه در حوزه انتشار وی او دی) حتی به ۱۰ درصد از درآمدی که در بازار سیاه حاصل میشود و به جیب سارقان میرود نمیرسد. این سالها با گشترش اینترنت، از اساس پخش فیزیکی (روی سی دی و دی وی دی) نیز به شدت کاهش یافته و به پخشهای اینترنتی منتقل شده است.
پ) در شرایطی که باید شبکههای تلویزیونی داخلی یا بهاصطلاح رسانههای دیداری و شنیداری ملی پشتیبان جریان تولید نمایشهای داخلی باشند و بعد از سالنهای نمایش به اصلیترین بازار برای محصول ایرانی بدل شوند و در معرفی و تبلیغ فراگیر و اثرگذار و خرید و نمایش نمایشهای ایرانی موثرترین نقش را ایفا کنند، متاسفانه نه تنها چنین وظیفهای برای خود قائل نیستند، بلکه عملاً به عنوان بازاری بزرگ و تعینکننده، از معادلات اقتصادی نمایشی ایران کناره گرفتهاند. در بین انبوه شبکههای تلویزیونی هم اکنون حتی یک برنامه ویژه هنر تئاتر وجود ندارد.
ت) شبکههای ماهوارهای که برای بسیاری تولیدکنندگان نمایش در دنیا بازاری جهانی و درآمدزاست؛ برای نمایش ایران حاصلی نداشته است.
شبکههای ماهوارهای فارسیزبان که فیلمها و سریالهای ایرانی را به محض انتشار در بازار ویدئویی خانگی سرقت میکنند و با نمایش دادن آنها کالاهای غالباً قاچاق خود را تبلیغ و زیرنویس میکنند، با این استدلال که تئاتر، تماشاگر ندارد، این کار را درباره تئاتر انجام نمیدهند.
ث) سایتهای اینترنتی که در دنیا بازاری سودآور برای معرفی و تبلیغ و عرضه هر گونه برنامهای هستند، در ایران ما به پایگاهی برای نمایش رایگان فقط فیلم و سریال و برنامههای سرگرمکننده تبدیل شدهاند. حتی در سالیان اخیر خودشان به سرمایهگذاری در تولید سریال و برنامه روی آوردهاند تا تمام سود به دست آمده نصیب خودشان شود؛ اما این پلتفرمها نیز توجهی به تئاتر ندارند؛ و جز چند سایت تئاتری در کنار خدمات دیگر تئاتری از جمله فروش و اطلاعرسانی نمایشها، آرام آرام دارند به فروش تئاتر روی میآورند.
ج) از جمله بازارهای درآمدزا برای پخش تئاتر، در اتوبوسهای میانشهری و قطار و هواپیما و هتل و بیمارستان و باشگاه و کلوبهایی است که با خرید رایت یا حقوق نمایش، این نمایشها را برای مشتریان و اعضای خود به نمایش درمیآورند و بهای آنها را نیز در زمره خدماتی که ارائه میدهند دریافت میکنند. در ایران ما این گونه نهادهای خدماتی چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی بی هیچگونه پروایی به صورت رایگان از فیلمهای ایرانی منتشرشده در ویدئوی خانگی سوءاستفاده میکنند و بدون هرگونه مسئولیتی در قبال تولیدکنندگان و صاحبان آثار به نمایش غیرقانونی فیلمهای آنها اقدام میکنند. در مورد تئاتر نیز چنین است که حتی رغبتی به پخش رایگان آن نیز ندارند.
3- به این ترتیب از شش بخش بازار عرضه و نمایش عرصه نمایشی ایران تنها بخشی که نسبتاً امن و قابل نظارت است بخش سالنهای نمایش است که آن هم با شیوع کرونا به تعطیلی کشیده شده و اکنون دهها نمایش جدید و آماده نمایش را در پشت درهای بسته زمینگیر کرده است.
در چنین شرایطی که بیشتر در خانه ماندن مردم به یک ضرورت ملی تبدیل شده و به ناگزیر میباید برای این اوقات فراغت تحمیلی چارهاندیشی کرد و به روزها و هفتههای پیاپی پیش رو اندیشید که سر میرسند و کوچک و بزرگ و پیر و جوان را در گذر ملالآور ایام با تعلیق و اضطراب و افسردگی و خشم درگیر میکنند، از جمله چارهاندیشیهایی که میتواند به مردم یاری برساند و آنها را که این روزها بیش از هر زمان دیگری به شبکههای اجتماعی و کانالهای تلویزیونی و ماهوارهای روی آوردهاند سرگرم کند، استفاده کردن از دهها نمایش آماده و صدها نمایش اجراشده سابق است که سرازیر شدن آنها به یک شبکه ملی و سراسری پخش، میتواند رونقی چشمگیر و فوقالعاده به تئاتر بدهد و به ماندن مردم در خانهها کمکی اساسی میکند.
4-این کار در این شرایط بحرانی نه تنها سهم خود را در خلوت کردن خیابانها و افزایش امر پیشگیری از ابتلا مردم به کرونا، ادا میکند، بلکه فرصتی است که رونق به بازار نمایش برگردانده شود.
5- رونق «تلویزیون تئاترایران » یعنی تبدیل تهدیدی بزرگ به فرصتی کارساز که آثار و تبعات آن نه تنها به محدود شدن دامنه تهدید میانجامد بلکه با ایجاد امنیت و رونق در هنر نمایش به افق اشتغال و تولید در قلمرو فرهنگ و هنر و نمایش نیز روشنی تازهای میبخشد. در زمانه کنونی که بقیه بخشهای بالقوه ارائه تئاتر کوچکترین اقدامی نمیکنند، «تلویزیون تئاتر» باید که با افزایش میلیونی مخاطبان به کمک تئاتر بشتابد.
6-بدیهی است ایجاد شفافیت در آمار و ارقام، تبلیغ و اطلاعرسانی در فضای مجازی، به تشویق مخاطب بالقوه و رقابت سالم و رونق بیشتر کسب و کار نمایشگران کمک میکند.
7- گفتیم که به سبب رواج بسیار استفاده مردم، پلتفرمها حتا خودشان به فکر تولید سریال افتادهاند؛ و چرا تولید تئاتر ویژه این فضاها سهم خود را نگیرد؟ با نمایشهایی از لحاظ ژانر، متنوع و بر اساس سلیقه مردم. از جمله تولید کمدیاجتماعی، با بازیگران جذاب، موضوعی قابل درک برای عموم مردم و بیش از هرچیز سرگرمکننده. تئاتر آنلاین به معنای فقط پخش یک تئاتر نیست. برای آن باید مخاطب سنجی خودش را داشت و شیوههای تبلیغ و عرضه خودش را. همان طور که در صحنه اثری میتواند موفق باشد، سودآور باشد و ...
8-میتوان به برنامههای آموزشی برای علاقهمندان نیز اندیشید. (نگاه کنید به حضور انبوه جوانان علاقهمند در آموزشگاههای آزاد.) حتی در همین دوران کرونایی و در آموزشهای آنلاین. مزایای آموزش مجازی مشخص است: نبودن مشکل رفتوآمد، نبودن مشکل ِ تعطیلیهای مناسبتی ِ مراکز آموزشی و از همه مهمتر، امکان استفاده هرکسی در هر نقطه از ایران و دنیا. این برنامهها میتوان بیعدالتی همیشگی آموزش را در سراسر کشور به نسبت کاهش دهد.
9- برنامههای سرگرمکننده مانند تاکشوها نیز نباید فراموش شوند. روشن است که باید با طراحی ابتکاری این گونه برنامهها را به موفقیت و درآمدزایی رساند.
10-در این ایام کرونایی دهها جشنواره آنلاین برگزار شده است؛ اما هیچ برنامه منسجمی برای چگونگی پخش نمایشها، مراسم پایانی و... نداشتهایم. تجربه نمونههای خارجی نشان میدهد که با در نظر گرفتن ویژگیها و باید نبایدهای پخش اینترنتی، میتوان برنامههای اینچنینی را به بخش جذابی از پخش تئاتر تبدیل کرد.
11-پروژه «تلویزیون تئاتر ایران» به عنوان یک رسانه جدید راه درازی در پیش دارد؛ اما هرچه دیرتر تقویت شود، بیشتر عقب خواهیم ماند. دوران کرونا، اهمیت تئاتر آنلاین را به همه جهانیان گوشزد کرد. باید بر آن متمرکز شد، به آن اولویت داد، سرمایهگذاری کرد، ویژگیهای آن را آموخت تا بتواند به جایگاه شایسته خود در آیندهای نهچندان دور، دست یابد.