پوشیدن لباس «سیاه‌باز» جسارت و دانش می‌خواهد

به گزارش ایران تئاتر به نقل از ایرنا، جواد انصافی، بازیگر و کارگردان شناخته شده عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی درباره حضور در بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی گفت: در این دوره، نمایشی را تحت عنوان عروس فراری اجرا خواهیم کرد. این اثر تلفیقی از سیاه‌بازی و تقلیدهای اندرونی است به این معنا که من سعی کردم چند تقلید اندرونی را در دل سیاه‌بازی‌ها قرار دهم.

این پژوهشگر حوزه نمایش‌های آیینی  و سنتی به دو کتاب پژوهشی خود در زمینه تقلیدهای اندرونی اشاره کرد و گفت: من دو کتاب پژوهشی با عنوان نمایش‌های زنانه ایران و نمایش‌های شگفتانه زنانه ایران دارم که در آن به موضوع تقلیدهای اندرونی و جایگاه آن در این عرصه پرداخته‌ام.

در واقع تمام تلاش من این بود که بتوانم به نسل جوان نشان دهم که می‌توان از تقلیدهای اندرونی که اغلب کوتاه هستند و زمانی نزدیک به ۱۰ دقیقه دارند، در دل کارها استفاده کرد. با این تفکر، من در نمایش عروس فراری از دل کتاب‌هایم چند تقلید اندرونی را به این اجرا افزودم.

کارگردان و بازیگر نمایش مستاجران یادآور شد: تقلیدهای اندرونی از جمله نمونه‌هایی است که در جمع زنان اجرا می‌شد و نظیر سیاه‌بازی‌ها در دسته نمایش‌های شادی‌آور قرار می‌گیرد. متاسفانه بسیاری فکر می‌کنند تقلیدهای اندرونی قابلیت اجرا در جمع را ندارند در حالی که فرم این نمایش‌ها به نحوی است که می‌توان آن را برای همگان نیز استفاده کرد و تلاش من نیز این بود که همین امر را به تصویر بکشم.

حضور خانواده انصافی در میان بازیگران به جبر شرایط کرونا بود

انصافی افزود: به دلیل شیوع بیماری کرونا، سعی کردم افراد کمتری را در این جمع قرار دهم به همین خاطر، علاوه بر خودم، همسرم (فروغ یزدان) و دو نفر از پسرانم، امیر حسین و امیر محمد نیز در گروه بازیگران قرار گرفتند؛ البته بازیگران دیگری نظیر فرشته اعظمی، تینا نوروزی، رضا معراضی و غفاری نیز در این نمایش حضور دارند.

یکی از دلایل عمده حضور خانواده‌ام در این نمایش، وضعیت کرونا بود، زیرا نوع تمرین‌ها و فرم آن به نحوی است که هر بار تنها یک یا نهایتا دو نفر از بازیگران برای تمرین به جمع ما که یک خانواده هستیم، می‌پیوندند و به این ترتیب از جمع‌های بزرگ خودداری می‌شود.

کارگردان و بازیگر نمایش عروس فراری، کار ارائه شده در این دوره از جشنواره را موزیکال خواند و گفت: این اثر یک کار موزیکال است. می دانیم که هم نمایش سیاه‌بازی و هم تقلیدهای اندرونی دارای زمینه‌های موزیکال هستند بنابراین موسیقی نقش عمده‌ای در این نمایش بر عهده دارد.

سیاه‌بازی برای من یک عشق بوده و هست

انصافی درباره دلایل حضور پیوسته و مداوم در عرصه نمایش سنتی، توضیح داد و بیان کرد: از سال ۱۳۵۰ به صورت حرفه‌ای کار نمایش را شروع کردم اما تا سال ۱۳۵۳ به خودم اجازه ندادم که لباس سیاه‌بازی را بپوشم و نمایش‌های کمدی دیگر اجرا کردم.

طی این سال‌ها من سعی کردم اطلاعاتم درباره سیاه‌بازی را به درجه‌ای که مدنظرم بود، برسانم زیرا برای این عرصه احترام زیادی قائل بودم. بنابراین در سال ۱۳۵۴ و پس از سه سال بررسی، نخستین اثر سیاه‌بازی خود را روی صحنه بردم. در این اثر من برای نخستین بار یک دختر و یک پسر سیاه را در کنار یکدیگر قرار دادم زیرا قصد داشتم به این نکته که زن و مرد به طور کلی مکمل یکدیگر هستند، اشاره کنم.

انصافی درباره تحقیقاتی که در این زمینه دنبال کرده، اظهار کرد: بر مبنای علاقه‌ای که به این نوع از نمایش‌های سنتی داشتم، ۲۵ سال پیش، نخستین کتاب را درباره سیاه‌بازی با عنوان سیاه‌بازی از نگاه یک سیاه‌باز منتشر کردم و در آن کتاب درباره تمام پیشکسوتان عرصه سیاه‌بازی از تاریخ دور تا معاصر صحبت کردم و حتی چهره‌های فعال در شهرستان‌ها را نیز مدنظر قرار دادم.

کارگردان و بازیگر نمایش چله زری ادامه داد: همچنین در کتاب شگردهای سیاه‌بازی نزدیک به ۴۰ شگرد سیاه‌بازی را به صورت مدون ذکر کردم تا نسل آینده بتوانند از آن بهره‌مند شوند. زیرا سیاه‌بازی برای من یک عشق بوده و هست. من برای حفظ این هنر قدیمی هنوز هم کار تدریس انجام می‌دهم و خوشبختانه شاگردان بسیار بااستعداد و خوبی نیز دارم که باعث خرسندی من هستند.

بمب‌گذاری‌ها و حتی جنگ را وارد نمایش سیاه‌بازی کردم

نویسنده کتاب سیاه‌بازی از نگاه یک سیاه‌باز، سیاه‌بازی را نمایشی منعطف خواند که قابلیت تطبیق با موضوعات روز را دارد. او در این باره گفت: سیاه‌بازی از جمله نمایش‌هایی است که ریشه در دوره‌های بسیار دور تاریخ ما دارد. در همین راستا نیز سعی کردم که همه آیین‌های اصیل ایرانی نظیر عید نوروز، چهارشنبه سوری و ... را در مسیر سیاه‌بازی مد نظر قرار دهم.

وی افزود: همانطور که می‌دانید، عمو نوروز و حاجی فیروز از جمله شخصیت‌های دوران ساسانیان هستند که در هر روستایی به اجرا می‌پرداختند و مردم را می‌خنداندند. این نمایش در آن دوران کاملا بر مبنای هر روستایی اجرا می‌شد یعنی گاهی نام کدخدا یا خصایص مردم آن روستا، دستمایه طنز گروه می‌شد بنابراین نمایش سیاه‌بازی از گذشته نیز بسیار انعطاف‌پذیر و به‌روز بوده است.

من برای اثبات این انعطاف، نمایش‌هایی را با عناوین روز اجرا کردم. به عنوان مثال من توانستم در ابتدای انقلاب مسئله بمب‌گذاری‌ها و حتی جنگ را وارد نمایش سیاه‌بازی کنم تا جایی که نمایش دام که مربوط به جنگ تحمیلی بود به زبان کردی و حتی عربی نیز پخش شد و واکنش‌هایی را از سوی بعثی‌ها به دنبال داشت.

جای خالی دروس نمایش‌های آیینی و سنتی در دانشگاه‌ها

انصافی با ابراز تاسف از بی‌توجهی مسئولان نسبت به این نمایش‌های اصیل، بیان کرد: با وجود تمام پتانسیل‌ها و زیبایی‌های اصیلی که در این نوع نمایش نهفته است، متاسفانه هنوز چند واحد درسی ساده درباره این نوع از نمایش در دانشگاه‌ها نداریم و عملا نسل جوان از قابلیت‌های این بخش غافل هستند.

این بازیگر و کارگردان تئاتر تصریح کرد: جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی نظیر تمام رویدادهای فرهنگی و هنری فرصت مناسبی برای گرد هم آمدن فعالان این عرصه و تبادل اندیشه است اما به نظر می‌رسد که مسئولان ارزش چندانی برای این جشنواره قائل نیستند زیرا این جشنواره از شکل هر ساله تبدیل به دوسالانه شد و حتی بخش جوایز آن نیز، به صورت کامل برداشته و حذف شد.

انصافی، نبود فضایی برای اجرای نمایش‌های سنتی و آیینی را یک نقص جدی خواند و افزود: بیش از ۱۵ سال است که فعالان عرصه نمایش سنتی و آیینی تلاش می‌کنند که فضایی را به این هنر اختصاص دهند. ما بارها خواسته‌ایم که یک ساختمان قدیمی به این امر اختصاص داده شود تا نمایش‌هایی نظیر تعزیه، سیاه‌بازی، خیمه شب بازی، نقالی و... امکان اجرا داشته باشند. در کنار این فضا قطعا می‌توان جذابیت‌های گردشگری دیگری نظیر یک رستوران سنتی را نیز گنجاند زیرا چنین فضاهایی برای توریست‌های خارجی بسیار جذاب و دل‌انگیز است.

انصافی در پایان خاطرنشان کرد: با توجه به این‌که تنها در اطراف تئاترشهر ۸۰ ساختمان قدیمی و مناسب وجود دارد، متاسفانه تاکنون هیچ سازمانی به این خواسته هنرمندان توجه نکرده، همچنان نمایش‌های آیینی و سنتی، به نحوی تنها و خسته به کار خود ادامه می‌دهد.

بیستمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی از ۹ آذرماه به دبیری داوود فتحعلی‌بیگی برگزار می‌شود.