دنیا به دنبال این است که فرهنگ خودش را مطرح کند
تدارک رشته نمایش‌های آیینی و سنتی در دانشکده هنر سوره

نظری متولد سال 1350 در تهران و دارای مدرک کارشناسی ارشد کارگردانی تئاتر و فیلم  و دکترای مدیریت رسانه از دانشگاه تهران است. نظری که سابقه پرباری در حوزه تدریس رشته‌های هنری اعم از ادبیات نمایشی، کارگردانی و نیز علوم مربوط به رسانه از جمله در مراکزی چون دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، دانشکده خبر، دانشگاه هنر، دانشکده صدا و سیمای تهران و قم، دانشگاه آزاد تهران مرکز و قم و اراک، انجمن نمایش شهرهای اراک و قم، مدرسه تخصصی فیلم‌سازی اسلامی حوزه هنری، مرکز آموزش UCMT بیروت و... را دارد، رویکرد اصلی این نشست‌ها را معطوف به نمایشنامه ایرانی و درام رادیویی می‌داند و بر این باور است که وظیفه یک دانشجو این است که بتواند در رسانه‌های دیگر که به نوعی مرتبط با ادبیات نمایشی و تئاتر هستند هم نقش‌آفرینی کند. در ادامه این نوشتار، گفت‌وگوی ایران تئاتر را با دکتر کاظم نظری می‌خوانید.

دانشکده هنر دانشگاه سوره با چه هدفی به فکر برپایی این سلسله سخنرانی‌ها افتاد؟ 

سال‌ها پیش در رادیو، یک دفتر هنرهای نمایشی با مسئولیت آقای نادر برهانی مرند برپا بود و نویسندگان خوبی در حوزه سینما و تئاتر در آن نمایشنامه می‌نوشتند. این گروه هنری آثار چشمگیر و فاخری را به واسطه این دفتر هنری خلق کردند. متاسفانه در دوره‌ای نسبت به این موضوع بی‌مهری و بی‌توجهی شد و تا زمان روی کار آمدن دکتر سوهانی در اداره نمایش رادیو و بازگشایی مجدد آن، درهای این دفتر هنری به مدت طولانی بسته بود.

حال باید بگوییم که رویکرد اصلی این برنامه در رادیو معطوف به نمایشنامه است. نمایشنامه هر چقدر غنی‌تر، ایرانی‌تر و داخلی‌تر باشد؛ شنوندگان بیشتری خواهد داشت. اهمیت شنوندگان رادیو و اشخاصی که اساسا با درام رادیویی زندگی هنری خودشان را آغاز می‌کنند منجر به این می‌شوند تا ما به عنوان فعالان و متولیان در این حوزه، مسئله ادبیات نمایشی را که یک رشته مهم در دانشگاه محسوب می‌شود، مورد بررسی و تحقیق آکادمیک قرار دهیم تا بتوانیم موضوعات را آسیب‌شناسی کنیم و نسبت به نقاط ضعف و قوت خود آگاهی به دست آوریم. در نهایت هدف این است که ادبیات داخلی اعم از درام‌ها، داستان‌ها، موضوعات و ادبیات کهن ایرانی مورد بازنگری علمی قرار گیرد و با یک محتوا و ساختار دگرگون شده‌ای در ساختار رادیویی به صورت صوتی تعریف شوند.

چطور شد که در دانشکده سوره مدیوم رادیو مد نظر قرار گرفت؟

در واقع در رشته ادبیات نمایشی چندین واحد برای «درام رادیویی» داریم. اما هنوز مورد توجه و استقبال قرار نگرفته است و دانشجویان همان رویکرد نمایشنامه‌نویسی صحنه‌ای را ادامه می‌دهند و اساسا به این موضوع نمی‌اندیشند که «ادبیات نمایشی رادیویی» خودش دارای فضا و بازار مجزا و دارای مخاطبین ویژه و گسترده‌ای است. به همین منظور ما به عنوان افرادی که در این حوزه مشغول به فعالیت هستیم باید این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم و برای آن برنامه‌ریزی‌های مناسب داشته باشیم. پس صرفا اگر بچه‌های رشته‌های نمایشی فقط برای استیج بخواهند بنویسند؛ موفق نخواهند شد. وظیفه یک دانشجو این است که بتواند در رسانه‌های دیگر که به نوعی مرتبط با ادبیات نمایشی و تئاتر هستند هم نقش آفرینی کند. خوشبختانه دانشگاه سوره در دسته دانشگاه‌های 3 و 4 قرار دارد و در عرصه رشته‌های هنری، کارآفرین است. علاوه بر آن بچه‌های سینما، تئاتر، صنایع دستی، گرافیک و نقاشی ما افرادی هستند که بعد از فارغ التحصیلی در حوزه کاری خودشان سرآمد هستند. به عنوان مثال می‌توانیم از آقای سعید روستایی که از دانشجویان همین دانشگاه بوده‌اند به عنوان افرادی موفق نام ببریم. این بدین مفهوم است که ما در انتقال دانش و حس به این عزیزان توانسته‌ایم با موفقیت عمل کنیم. 

در مورد ادبیات نمایشی در حوزه نمایش‌های رادیویی چه برنامه‌هایی خواهید داشت؟

متاسفانه، حرفه ادبیات رادیویی هم از آن دسته از رشته‌هایی است که زیاد به آن توجه نمی‌شود. در نتیجه با برگزاری این همایش می‌توانیم دانشجویان و افراد مشتاق به این هنر را بیشتر با این نوع از ادبیات نمایشی و بازار فروش آن آشنا کنیم و به آن ها یاد دهیم تا مخاطبین خودشان را داشته باشند و در کنار کارهای دیگرشان به صورت تخصصی به حوزه درام رادیویی هم بپردازند.

دانشجویان رشته ادبیات نمایشی متاسفانه امروز  با منابع ادبی و تاریخی کهن کشور بیگانه است. به نظر شما این مورد نیاز به آسیب شناسی ندارد؟ آیا برنامه ویژه‌ای  در دانشکده سوره برای رفع مشکل طراحی شده است؟ مقام معظم رهبری هم درباره غفلتی که در مورد پرداختن به متون ایرانی به چشم می‌خورد بارها تاکید کرده‌اند.

هدف بر این است که بازخوانی قصه‌ها و داستان‌های ایرانی در دو گروه ادبیات نمایشی و سینما اجرا شود و از طرف دیگر موضوعاتی را که سخنران‌های ما در این همایش انتخاب کرده‌اند به کتاب تبدیل شود. علاوه‌بر‌این؛ در این همایش به این موضوع می‌پردازیم که چگونه یک متن و نمایش ایرانی را با ویژگی‌های فضاسازی، معماری، موسیقایی، شخصیت‌پردازی و... در رادیو داشته باشیم. ما حتی به دنبال این هستیم تا یک رشته در خصوص نمایش‌های آیینی و سنتی ایرانی در این حوزه داشته باشیم. طبق فرمایش مقام معظم رهبری و تاکید ایشان بر این موضوع که جای این رشته در میان رشته‌‌های نمایش هنری خالی است، ما بر آن شدیم تا مجوز راه‌اندازی و تدریس این رشته را دریافت کنیم.

در این مورد بگذارید مثالی بزنم. من به اعتبار حرفه و تدریس در دانشگاه سفرهای کاری بسیاری رفته‌ام. در همه جای دنیا تاکیدشان بر اعتبار دادن به فرهنگ و گونه‌های نمایشی کشور خودشان است. به عنوان مثال می‌توان از ایتالیا (نمایش عروسکی) و فرانسه (کمدی فرانسوی) به عنوان کشورهایی که نمایش‌های سنتی خود را در دانشگاه‌ها تدریس می‌کنند نام برد. اما ما متاسفانه داشته‌های مهم خودمان را قدردان نیستیم و به نظر می‌رسد دانشگاه به عنوان مکانی که با مردم در ارتباط است موظف است تا بحث ادبیات نمایشی را که در فرهنگ و زبان ما جاری است، به نمایش بگذارد. حال چه این ادبیات کهن به صورت دیداری باشد یا شنیداری؛ مخاطب خاص خودش را دارد.

مخاطب ایرانی همیشه از متن‌های غنی ایرانی و اجراهای حرفه‌ای ایرانی استقبال کرده است ولی نوعی بازدارندگی در دانشگاه ها نسبت به این موضوع هست ...

بله. همینطور است. من به یاد دارم که آقای میرباقری چندین نمایش ممتاز را در تئاتر شهر با متون کاملا ایرانی روی صحنه برد که مخاطب برای گرفتن بلیت این نمایش‌ها در صف‌های طولانی می‌ایستاد و برای دوباره دیدن این اثر زمان می‌خرید تا این نمایش‌ مجددا تمدید شود  و درنتیجه آن را چندین بار ببیند. من هیچ وقت نمایش «معرکه در معرکه» آقای میر باقری را فراموش نمی‌کنم، چون یک داستان با شخصیت‌پردازی‌های کاملا ایرانی است.

همچنین اگر به خاطر داشته باشید سریال «شب دهم» کار آقای حسن فتحی با موضوع نمایش حماسی ایرانی در زمان خود شاهکاری در تلویزیون به پا کرده بود، به طوری که خیابان‌ها در زمان پخش این سریال خالی می‌شد. حتی رمان‌های ایرانی ما از آقایان دولت آبادی، علی‌محمد افغانی و خیلی از دوستانی که رمان‌ها و داستان‌هایشان را بر مبنای فرهنگ غنی ایران و مردمانش نوشته‌اند، چیزی از داستان نویس‌های خارجی کم ندارد. این همایش به دنبال این است که به دانشجوها بگوید که با داشتن علم به یک سری از رشته‌ها می‌توان با کمی خلاقیت، خود را به خوبی مطرح کنند.

دنیا به دنبال این است که هر فرد بتواند فرهنگ خودش را مطرح کند. به عنوان مثال؛ اگر لیر شاه را در مهد خودش به نمایش بگذاری قطعا بهتر از شما قبلا این کار را انجام داده‌اند اما اگر بتوانی فرهنگ و ادبیات و موسیقی شرقی را در نقطه‌ای دیگری از دنیا مطرح کنید، قطعا حرفی برای گفتن خواهید داشت. این همایش به دنبال شناخت و دستیابی به ساختار محتوایی این موضوع است. استاد بهرام ابراهیمی، شهرام گیل‌آبادی، محسن سوهانی، امین رهبر، رامتین شهبازی، ایوب آقاخانی و امیررضا نوری‌پرتو و سایر دوستان در حوزه ادبیات نمایشی در حوزه سینما و رادیو کار کرده‌اند و می‌توانند بحث‌های کاربردی را در این حوزه داشته باشند که برای دانشجویان مفید واقع شود. دانشجوهایی که آینده این مملکت محسوب می‌شوند و می‌خواهند با رسانه کار کنند، می‌توانند در این حوزه نمایشی قدم بگذارند.

آیا مطالبی که در قالب سخنرانی گفته می‌شود، در قالب دروس مکتوب هم ارائه می‌شود؟

بله؛ یک تیم این گفته‌ها را استخراج می‌کند تا بتواند این تحقیقات را تبدیل به کتاب کند. این گفته‌ها به صورت درس‌نامه درخواهند آمد تا همه علاقه‌مندان به‌ویژه دوستانی که در شهرستان‌ها هستند هم بتوانند از آن استفاده کنند.

و حرف آخر...

متاسفانه با آمدن ویروس کرونا خیلی از انجمن‌های نمایشی در شهرستان‌ها به طور کلی فعالیت‌های نمایشی‌شان تعطیل شد. اما خوشبختانه زمانی که بحث کرونا که پیش آمد؛ صدا و سیما مراکز استان‌ها با حمایت آقای دکتر سوهانی تولیدات خیلی خوبی را داشتند و ما امید داریم که این تولیدات تداوم پیدا کند و ما شاهد برآمدن نسل جدیدی در حوزه نمایش رادیو و حتی روی صحنه رفتن استعدادهای جدید در تئاتر و سینما باشیم.

گفتنی است سلسله سخنرانی‌های پژوهشی با حضور اساتید دانشگاه و هنرمندان رسانه رادیو نادر برهانی مرند، بهرام ابراهیمی، شهرام گیل‌آبادی، جواد پیشگر، ایوب آقاخانی، فرشاد آذرنیا، محسن سوهانی، امین رهبر و رامتین شهبازی،27و28 مهرماه برگزار می‌شود و دبیری این نشست را امیررضا نوری‌پرتو برعهده دارد.

این نشست از ساعت 10 صبح سه شنبه 27 مهرماه آغاز می شود و ورود به این همایش برخط برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.