همه آنچه در مورد دبیران جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی می دانیم

بیستمین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در 14 آذر ماه امسال برگزار می‌شود و به این ترتیب عمر دوره‌های برگزاری این رویداد هنری از رقم بیست فراتر می‌رود. به همین مناسبت ایران تئاتر قصد دارد در قالب سلسله مطالبی با عنوان «بیست نکته از بیست سالگی جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی» به نکات مهم دوره‌های پیشین این رویداد هنری بپردازد و جزئیات قابل اعتنای دوره‌های بیست‌گانه این جشنواره را در قالب بیست نکته برای مخاطبان تئاتر بازگو کند. به عنوان نخستین مطلب از این سلسله مطالب به سراغ دبیران دوره‌های پیشین و فعلی جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی می‌رویم و بیست نکته مهم در رابطه با آنها را در مطلب پیش رو مرور خواهیم کرد.

 

 اول: قدمت برگزاری جشنواره

نخستین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در سال 1368 خورشیدی برگزار شد. بنابراین می‌توان گفت که قدمت این جشنواره اکنون به 32 سال می‌رسد.  این امر نشان از آن دارد که جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در طول سه دهه اخیر یک رویداد سالانه نبوده و دوسالانه برگزار شده است. 

همچنین باید به این نکته اشاره شود که این جشنواره در ابتدا تنها با نام «جشنواره نمایش‌های سنتی» شناخته می‌شد، اما در دور دوم نام آن به «جشنواره نمایش‌های سنتی و مذهبی» تغییر یافت. این تغییر نام تا چهارمین دوره جشنواره پابرجا بود و از پنجمین دوره نام این رویداد هنری به «جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی» تبدیل شد؛ نامی که تا امروز دوام داشته و تغییر نکرده است.

 

 دوم: تعداد کل دبیران جشنواره

در طول بیست دوره‌ جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در مجموع 8 نفر به عنوان دبیر جشنواره وظیفه برگزاری این رویداد هنری را بر عهده گرفته‌اند. اکثر این افراد بیش از یک دوره دبیر جشنواره بوده‌اند و تعداد اندکی از آنها نیز تنها برای یک بار این مسئولیت را پذیرفته‌اند.  

 

 سوم: جشنواره مردانه!

تاکنون هیچ زنی به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب نشده است. به بیان دیگر در طول بیست دوره‌ای که این رویداد هنری برگزار شده است تنها مردان وظیفه دبیری آن را بر عهده داشته‌اند. 

 

چهارم: رکورددار دبیری در جشنواره تئاتر فجر

تا امروز که نوزده دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی برگزار شده است و در آستانه برگزاری دوره بیستم هستیم، بیشترین تعداد دبیری یک فرد 8 دوره بوده است.

 

پنجم: کسانی که دو دوره دبیر جشنواره بودند

پس از 8 دوره دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به عنوان رکورد نخست، دومین رکورد در زمینه بیشترین تعداد دبیری این جشنواره در طول 32 سال اخیر دو دوره بوده است که 5 نفر به طور مشترک آن را در اختیار دارند. علی منتظری، محمود عزیزی، حسین سلیمی، مجید شریف خدایی و محمدحسین ناصربخت کسانی هستند که تاکنون دو بار به عنوان دبیر این رویداد هنری انتخاب شده‌اند. در میان این پنج نفر تنها محمود عزیزی بوده که برای دو دوره غیر متوالی (دوره‌های هفتم و پانزدهم) وظیفه دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را بر عهده داشته است. سایر افراد یاد شده همگی برای دو دوره پی در پی و پشت سر هم این مسئولیت را بر عهده داشتند.

 

ششم: کسانی که یک دوره دبیر جشنواره بودند

در بین 8 نفری که در طول بیست دوره برگزاری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به عنوان دبیر این رویداد هنری انتخاب شدند، تنها دو نفر بودند که برای یک بار این وظیفه را بر عهده داشتند. مهدی مسعودشاهی و رحیم نجفی برزگر  افرادی هستند که تا امروز تنها یک بار به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب شده‌اند.

 

 هفتم: داوود فتحعلی‌بیگی

همان‌گونه که اشاره شد داوود فتحعلی‌بیگی در حال حاضر رکورددار بر عهده گرفتن مقام دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به شمار می‌رود و تا امروز 8 دوره در این جایگاه ایفای نقش کرده است. او علاوه بر آنکه در دوره‌های اول، چهارم، پنجم، شانزدهم، هفدهم، هجدهم، نوزدهم و بیستم این جشنواره به عنوان دبیر انتخاب شد، در سایر دوره‌های این رویداد هنری نیز مسئولیت‌های اجرایی مهمی بر عهده داشت. او در دوره‌های دوم و سوم و ششم جشنواره به عنوان قائم مقام اجرایی انتخاب شد و در دوره‌های هشتم و چهاردهم و پانزدهم این رویداد هنری نیز عضو هیات انتخاب نمایش‌ها بود. او در دوره هفتم این جشنواره وظیفه انتخاب متون را بر عهده داشت.

داوود فتحعلی‌بیگی همچنین در در دوره‌های نهم و یازدهم جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به عنوان قائم مقام جشنواره انتخاب شد و در دوره دهم نیز دبیر اجرایی جشنواره بود. او در دوره دوازدهم این جشنواره عضو هیات داوران در بخش تعزیه بود و در دوره سیزدهم به عنوان عضو هیات انتخاب نمایش‌های میدانی و مجالس شبیه‌خوانی ایفای نقش کرد. همچنین در دوره سیزدهم جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی مراسم بزرگداشت داوود فتحعلی‌بیگی برگزار شد. به این ترتیب می‌توان گفت که او در تمام بیست دوره برگزاری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی مسئولیت مهمی بر عهده داشته و در مجموع تاثیرگذارترین فرد بر این جشنواره است.

 

هشتم: تفاوت‌های دوره‌های تحت دبیری او

داوود فتحعلی‌بیگی به عنوان نخستین دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی سناخته می‌شود . از میان دوره‌ها دبیری او می‌توان به نخستین و دوره نوزدهم به عنوان آخرین دوره برگزار شده، از این جشنواره اشاره کرد. در طول 32 سال گذشته جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی تغییرات مختلفی را پشت سر گذاشت و تحولات متعددی را تجربه کرد. به عنوان نمونه می‌توان به مقایسه تعداد نمایش‌های حاضر در این جشنواره طی دوره‌های نخست و آخرین دوره برگزار شده یعنی نوزدهمین دوره پرداخت. در نخستین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی تنها 10 نمایش شرکت داده شده بود و این رویداد هنری از وجود بخش‌های جداگانه بی‌بهره بود. اما در دوره پیشین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی یعنی دوره نوزدهم تعداد 132 نمایش حضور داشت که در قالب 8 بخش مختلف تقسیم و از یکدیگر تفکیک شده بود.

 

 نهم: علی منتظری

علی منتظری مدیر خوش نام و تحول گرای تئاتر که دومین شخص انتخاب شده به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به شمار می‌رود تا‌کنون دو بار این مقام را تجربه کرده است. او در دوره دوم و سوم این جشنواره که به ترتیب در سال‌های 1369 و 1370 خورشیدی برگزار شد به عنوان دبیر جشنواره حضور داشت.

 

دهم: تفاوت‌های دوره‌های تحت دبیری او

تفاوت‌ دوره‌های دوم و سوم جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی نسبت به یکدیگر را علاوه بر زمان برگزاری آنها در تعداد آثار شرکت کننده در این دو رویداد هنری می‌توان سراغ گرفت. دومین دوره از این جشنواره در اردیبهشت ماه سال 1369 خورشیدی و سومین دوره در فروردین ماه سال 1370 خورشیدی برگزار شد. از نظر تعداد آثار شرکت کننده در این رویداد هنری نیز سومین دوره جشنواره تا حدی بر دومین دوره آن برتری داشت. چرا که در این دوره به طور کل 16 اثر نمایشی در جشنواره شرکت داده شد؛ در حالی که تعداد آثار شرکت داده شده در دومین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی 12 اثر بود. اما تعداد بخش‌های این دو جشنواره تفاوتی با یکدیگر نداشت و در عدد 2 خلاصه می‌شد.  

 

 یازدهم: مهدی مسعودشاهی

ششمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در آبان ماه سال 1373 خورشیدی با دبیری مهدی مسعودشاهی برگزار شد. او تا امروز تنها در قامت دبیر همین دوره از جشنواره ظاهر شده و تاکنون تنها یک بار این وظیفه را بر عهده گرفته است. مهدی مسعودشاهی در حال حاضر به عنوان سومین شخصی که دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را بر عهده داشته است، شناخته می‌شود.

 

نکته دوازدهم: محمود عزیزی

یکی دیگر از کسانی که تاکنون دو بار وظیفه دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را بر عهده گرفته محمود عزیزی است. او در دوره‌های هفتم و پانزدهم جشنواره که به ترتیب در مهر ماه سال 1374 و تیر ماه سال 1390 خورشیدی برگزار شد، این وظیفه را بر عهده داشت. به این ترتیب می‌توان محمود عزیزی را چهارمین شخصی نامید که به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب شده است. او تنها دبیر این جشنواره به شمار می‌رود که تاکنون در دو دوره غیر متوالی این مقام را بر عهده داشته است. سایر دبیرانی که دو بار برای قرار گرفتن در این مقام انتخاب شدند همگی در دو دوره متوالی دبیر جشنواره بودند.

 

 سیزدهم: تفاوت‌های دوره‌های تحت دبیری او

مهم‌ترین تفاوت دو دوره‌ای که محمود عزیزی به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی مسئولیت برگزاری این رویداد هنری را بر عهده داشت، حجم این دو جشنواره است. به بیان ساده‌تر پانزدهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بسیار گسترده‌تر از هفتمین دوره آن برگزار شد و در مجموع 62 نمایش مختلف در این رویداد هنری شرکت داده شده بود. این در حالی است که تعداد آثار حاضر در هفتمین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی تنها به 24 نمایش می‌رسید. در واقع تعداد آثار نمایشی حاضر در جشنواره پانزدهم تقریبا دو و نیم برابر جشنواره هفتم بود.   

 

 چهاردهم: رحیم نجفی‌ برزگر

مقام دبیری هشتمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی که در آذر ماه سال 1375 خورشیدی برگزار گردید را رحیم نجفی برزگر بر عهده داشت. او تاکنون تنها یک بار به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب شده است که به همین دوره هشتم محدود می‌شود. رحیم نجفی برزگر اکنون به عنوان پنجمین شخصی شناخته می‌شود که در قامت دبیر این رویداد هنری ایفای نقش کرده است.

 

 پانزدهم: حسین سلیمی

حسین سیلمی را می‌توان ششمین شخصی نامید که مقام دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را بر عهده گرفته است. او تاکنون دو بار به عنوان دبیر این جشنواره انتخب شده است. نخستین باری که حسین سلیمی در نقش دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی ظاهر شد به آذر ماه سال 1376 خورشیدی باز می‌گردد؛ زمانی که او به عنوان دبیر نهمین دوره این رویداد هنری حضور داشت. او دو سال بعد در دهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی که در تیر ماه سال 1378 خورشیدی برگزار شد نیز همین نقش را ایفا کرد.

 

 شانزدهم: تفاوت‌های دوره‌های تحت دبیری او

دو دوره‌ای که حسین سلیمی نقش دبیر جشنواره را بر عهده داشت با وجود اینکه به فاصله دو سال از یکدیگر برگزار شد، تفاوت‌های آشکاری با یکدیگر داشت. بخشی از این تفاوت را می‌توان در تعداد آثار نمایشی حاضر در این دو دوره مشاهده کرد. در نهمین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی 19 نمایش شرکت داده شده بود. در حالی که تعداد آثار نمایشی حاضر در دهمین دوره این رویداد هنری نیم برابر افزایش یافت و به 31 نمایش رسید.  

 

 هفدهم: مجید شریف خدایی

مجید شریف خدایی نیز مانند اکثر کسانی که دو بار به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب شدند، در دو دوره متوالی این وظیفه را بر عهده گرفت. او در دو دوره یازدهم و دوازدهم این رویداد هنری که به ترتیب در تیر ماه سال 1380 خورشیدی و مهر ماه سال 1382 خورشیدی برگزار گردید، به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب شد. مجید شریف خدایی در حال حاضر به عنوان هفتمین شخصی شناخته می‌شود که مقام دبیری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را بر عهده گرفت.

 

 هجدهم: تفاوت‌های دوره‌های تحت دبیری او

یازدهمین و دوازدهمین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی که با حضور مجید شریف خدایی به عنوان دبیر برگزار شد  از جهاتی با یکدیگر متفاوت بود که از میان این تفاوت‌ها می‌توان به تعداد آثار و بخش‌های جشنواره اشاره کرد. در مجموع دوازدهمین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بخش‌های بیشتر و متنوع‌تری نسبت به دهمین دوره این رویداد هنری داشت و تعداد آثار نمایشی شرکت داده شده در آن نیز بیشتر بود. در دوره دوازدهم 44 نمایش در بخش‌های اصلی جشنواره شرکت داده شده بود؛ در حالی که تعداد آثار حاضر در بخش‌های اصلی جشنواره یازدهم از 35 نمایش فراتر نرفت.

 

 نوزدهم: محمدحسین ناصربخت

یکی دیگر از کسانی که تا امروز دو بار به عنوان دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی انتخاب شده محمدحسین ناصربخت است. او نیز در دو دوره متوالی دبیری این رویداد هنری را بر عهده داشت. محمدحسین ناصربخت در دوره‌های سیزدهم و چهاردم جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی که به ترتیب در شهریور ماه سال 1386 خورشیدی و خرداد ماه سال 1388 خورشیدی برگزار شد، به عنوان دبیر جشنواره انتخاب شده بود. او امروز به عنوان هشتمین شخصی شناخته می‌شود که در نقش دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی ظاهر شد.ناگفته نماند حضور و نقش آفرینی ناصربخت در برگزاری ادوار مختلف جشنواره او را به عنوان دیگر فرد موثر در سرنوشت این جشنواره مطرح کرده است.

 

 بیستم: تفاوت‌های دوره‌های تحت دبیری او

برگزاری دوره سیزدهم و چهاردهم جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی که هر دو با دبیری محمدحسین ناصربخت برگزار شد، در زمانبندی دو سالانه بود. با این حال دو دوره یاد شده از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی از نظر تعداد آثاری که از آنها پذیرایی کردند تفاوت فراوانی با یکدیگر داشتند.

در سیزدهمین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی تعداد 48 نمایش در بخش‌های اصلی شرکت داده شد. با این حال دو سال بعد تعداد آثار نمایشی حاضر در چهاردهمین دوره از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی حدود سه و نیم برابر کاهش یافت و به 13 نمایش در تمام بخش‌های این رویداد هنری (که تعدادشان تنها دو بخش بود) رسید. در مجموع دوره چهاردهم جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بسیار خلاصه‌تر از دوره سیزدهم این رویداد هنری برگزار شد و نسبت به آن کوچک‌تر بود.

 

در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در مورد دوره‌های پیشین جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی خواهیم پرداخت.