گفت‌وگوی ایران تئاتر با لاله تقیان(بخش دوم):
علاقه جوانان به تئاتر غرب آن‌قدر زیاد است که از تئاتر شرق دور افتاده‌ایم
ایران تئاتر: در بخش نخست گفت‌وگوی ایران تئاتر با خانم لاله تقیان همان‌طور که پیش‌تر خواندید، محور پرسش‌ها و پاسخ‌ها پیرامون امر پژوهش در حوزه نمایش‌ها و آیین‌های سنتی ایران مطرح شدند و در بخش دوم این گفت‌وگو که پیش روی شماست، در مورد جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی و ادوار مختلف آن صحبت شده است.
لاله تقیان کارگردان و پژوهشگر و نویسنده بادانش و باسابقه عرصه تعزیه و تئاتر است که راه‌اندازی و مدیریت فصلنامه تئاتر را هم در کارنامه خود دارد؛ فصلنامه‌ای که به‌طور تخصصی به نمایش ایرانی می‌پرداخت و بنا به دلایلی پس از مدتی از این رویکرد متمرکز فاصله گرفت. به‌هرتقدیر این بخش از گفت‌وگویمان با او را که از همراهان قدیمی جشنواره نمایش‌های سنتی و علاقه‌مند به فرهنگ و هنر کهن این آب‌وخاک به‌ویژه نمایش‌های سنتی به شمار می‌آید، با جمع‌بندی بخش نخست و جست‌وجوی ماحصل نهایی پژوهش‌های انجام‌شده در عرصه آیین‌ها و نمایش‌های سنتی ایران‌زمین آغاز کردیم.
یکی از ویژگی های جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، گستره متنوع خاستگاه آثار است . آیا به این تنوع توجه موثری شده است؟
جشنواره نمایش‌های سنتی آیینی بخش‌های اجرایی مفصلی دارد که همه آن‌ها می‌تواند هر یک، پژوهشی جداگانه در این عرصه هنری باشد. تعزیه‌خوانی در شهرهای مختلف ایران دارای تنوع است و هر شهر ممکن است آن را به‌نوعی خاص به روی صحنه ببرد. پس این تنوع هم می‌تواند پژوهش‌های زیادی را پدید آورد. حال نمایش این سنت‌های قدیمی فقط به تعزیه‌خوانی ختم نمی‌شود و نمایش تخت‌حوضی یا حتی این خرده‌نمایش‌های سنتی هرکدام نماینده‌ای از هنر گذشتگان برای ما هستند و همراه خود داستان‌های جدیدی را طرح می‌کنند که جای تأمل دارند. آشنایی با نمایش آیینی کوسه‌گردی به این برنمی‌گردد که ما فقط بتوانیم درباره آن توضیحی به مخاطب ارائه دهیم؛ بلکه باید کاربرد جدید آن را بر روی جامعه امروزی بررسی کنیم. تا پژوهش جدیدی ایجاد نشود، بحث و گفت‌وگویی هم شکل نخواهد گرفت.
اگر در سال‌های گذشته پژوهش‌ها به‌درستی انجام و در این مورد جریان‌سازی می‌شد ؛ قرار بود از این پژوهش‌های مهم چه حاصل شود؟
قطعاً یک کار فرهنگی درست تأثیر فرهنگی درست بر مردم می‌گذارد. فرقی نمی‌کند کجای این جهان هستی باشیم فرهنگ در همه کشورهای دنیا نقشی اساسی دارد و بر عامه مردم تأثیری مستقیم می‌گذارد. به‌عنوان‌مثال آقای مرحوم شهیدی که کتاب تعزیه تهران را چاپ کرده یکی از بزرگ‌ترین منابع شناخت تعزیه است. ایران چند نفر مانند مرحوم شهیدی یا آقای همایونی را می‌تواند در این زمینه داشته باشد. من در این سال‌هایی که در حال تحقیق و بررسی در این راستا هستم به‌درستی ندیده‌ام کسی بیاید و ده نسخه تعزیه را تحلیل کند. متأسفانه چند سالی است که بنده و آقای فتحعلی‌بیگی قصد انجام این پژوهش را داریم اما تابه‌حال نتوانستیم. حالا قرار است تا بعد از جشنواره انجامش دهیم؛ یعنی می‌خواهم بگویم که باز هم بار بر دوش این چند نفر است. هیچ نهادی در این زمینه کمک اساسی به ما نمی‌کند. ما هم در توان خودمان تا آنجایی که عمر فرصت دهد، برای آن تلاش می‌کنیم.
چقدر امکان نوآوری و مطرح کردن حرف‌ها و ایده‌های تازه و به‌روز در نمایش‌های سنتی مثلا در اجرا و لحن وجود دارد؟
نوآوری به‌خصوص در خلاقیت‌های هنری بسیار مهم است. به‌عنوان‌مثال؛ تأثیر تماشای تعزیه توسط پیتر بروک انگلیسی به چه میزان می‌تواند اثرگذار باشد؟! اما اگر ذهن امروزی ما بتواند فرهنگ قدیمی خود را به‌خوبی بشناسد؛ قطعاً کارهای با نوآوری بیشتر ارائه خواهد داد. به‌عنوان‌مثال؛ کارهای علی‌اصغر دشتی ضمن اینکه مبتنی بر نمایش‌های سنتی است اما کار مدرن امروزی به شمار می‌آید. درست است که شناخت درباره نمایش‌های سنتی بسیار کم است اما کاری شدنی است. علاقه جوانان ما به تئاتر غرب آن‌قدر زیاد است که از تئاتر شرق مدت‌ها است دور افتاده‌ایم.
چگونه می‌توان یک نقطه را برای همپوشانی روانشناسی و جامعه‌شناسی برای نمایش‌های سنتی و آیینی تعریف کنیم؟ به‌عنوان‌مثال دیدگاه یونگ در اسطوره‌شناسی می‌تواند این همپوشانی را ایجاد کند؟
این اتفاق زمانی می‌افتد که ما نمایش سنتی و یونگ را به‌خوبی بشناسیم و نظراتمان را در این زمینه طرح کرده باشیم؛ اما متأسفانه منابع ما در ایران بسیار محدود است و شناخت یونگ در وهله اول نیاز به خواندن کتاب‌های او با ترجمه صحیح دارد. پس در آخر نتیجه می‌گیریم که این دو موضوع را نمی‌توان به هم وصل کرد.
آیا بین نمایش‌های سنتی آیینی و روانشناسی و اسطوره‌شناسی پیوندی وجود دارد؟
این یک قاعده کلی است. نه‌تنها نمایش‌های سنتی و آیینی بلکه هر موضوع دیگری در جامعه می‌تواند با اسطوره‌شناسی و روانشناسی مرتبط باشد. اسطوره‌شناس‌ها و یا روانشناس‌های زیادی در دنیا با دیدگاه‌های مختلف وجود دارند اما باید ببینیم نظرات آن‌ها به چه میزان با فرهنگ ما هارمونی دارد. در آخر باید بگویم که ما اگر منابع و ریشه‌های خودمان را اولویت دهیم قطعاً در این مسیر خوب قدم برداشته‌ایم.
گفت و گو از حسین محمدیانی