چهل سال رقابت در میدان خلق نمایشنامه
نگاهی به متون برگزیده ادوار جشنواره

چهلمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر اکنون در حال برگزاری است و این رویداد هنری تا پایان بهمن ماه امسال چهلمین دوره برگزاری سالانه را جشن می‌گیرد و برای ورود به پنجمین دهه از حیات خود آماده می‌شود. به همین مناسبت ایران تئاتر  در قالب سلسله مطالبی با عنوان «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» به نکات مهم دوره‌های پیشین این رویداد هنری  می پردازد و آنها را در قالب چهل نکته برای مخاطبان تئاتر بازگو کند.پیشتر 7 محور مورد بررسی قرارگرفته و منتشر شد و در هشتمین شماره قرعه به نام نمایشنامه خورده است.

با نگاهی به 39 دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر درمی‌یابیم که اکثر دوره‌های این رویداد هنری به صورت رقابتی برگزار شده است. از همین رو همواره در پایان هر دوره از جشنواره فجر تعدادی اثر توسط ستاد برگزاری جشنواره تعیین و به عنوان آثار برگزیده به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی شده‌اند. از جمله برگزیدگان هر دوره نمایشنامه‌نویسان برتر‌ بوده‌اند که آثارشان در بخش نمایشنامه جشنواره فجر مورد قضاوت و انتخاب قرار گرفته است. در مطلب پیش رو به سراغ بخش نمایشنامه این رویداد هنری می‌رویم و نمایشنامه‌های برگزیده دوره‌های 39 گانه جشنواره تئاتر فجر را در قالب چهل نکته مرور می‌کنیم.

 

نکته اول: گزینش نمایشنامه‌های برگزیده از همان دوره نخست

از آنجا که نخستین دوره جشنواره تئاتر فجر به صورت رقابتی برگزار شد، در پایان این رویداد هنری آثار برگزیده توسط ستاد جشنواره تعیین و اعلام گردید. یکی از بخش‌هایی که از همان آغاز در جشنواره تئاتر فجر وجود داشت بخش نمایشنامه بود. در بخش نمایشنامه برگزیده‌ نخستین جشنواره تئاتر فجر سه اثر به عنوان نمایشنامه برتر انتخاب شدند. بر اساس گزینش ستاد جشنواره در این دوره نمایشنامه «خانات» اثر رضا صابری به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد و دو نمایشنامه «دیوارها را پاک نکنیم» نوشته منصور اویسی (براهیمی) و «دقیانوس» که کاری از گروه نویسندگان بود، به ترتیب جایگاه دوم و سوم را به خود اختصاص دادند.

    

نکته دوم: پوشیدن خرقه ارغوانی

نحوه گزینش نمایشنامه‌های برگزیده توسط ستاد جشنواره در دومین جشنواره تئاتر فجر کم و بیش مشابه با دوره قبل بود؛ به این معنی که در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل سه اثر به عنوان نمایشنامه برگزیده انتخاب شدند و در جایگاه اول تا سوم ایستادند. در دومین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه «خرقه ارغوانی» نوشته حسین نوری به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد و نمایشنامه «سومین شب» اثر محمد احمدی در جایگاه دوم قرار گرفت. نمایشنامه «مظلوم پنجم» نوشته رضا صابری نیز رتبه سوم این جشنواره را به خود اختصاص داد.

 

نکته سوم: خوب‌های دوره سوم

در سومین جشنواره تئاتر فجر آثار برگزیده ستاد جشنواره با پیشوند خوب معرفی شدند. از همین رو نمایشنامه‌های برگزیده این رویداد هنری خوب اول، خوب دوم و خوب سوم نام گرفتند. علاوه بر این سه گزینه نمایشنامه دیگری نیز در این دوره از جشنواره به عنوان نمایشنامه خوب انتخاب شد تا تعداد آثار برگزیده در بخش نمایشنامه به چهار عنوان برسد. در جشنواره فجر سوم نمایشنامه «آوخ» نوشته محمدرضا زندی به عنوان خوب اول انتخاب شد و عناوین خوب دوم و خوب سوم این جشنواره در بخش نمایشنامه به ترتیب به نمایشنامه‌های «نبرد حطین» اثر خسرو ثقفیان و «صبح قریب» اثر مهدی پوررضائیان و هوشنگ هیهاوند تعلق گرفت. در کنار آثار یاد شده نمایشنامه «خلیل، طلایه‌دار درون مرز» نوشته محمد احمدی نیز به عنوان نمایشنامه خوب سومین جشنواره تئاتر فجر برگزیده شد.

 

نکته چهارم: تقدیر از نمایشنامه‌های برگزیده

در چهارمین جشنواره تئاتر فجر هیچ اثری به عنوان نمایشنامه برتر انتخاب نشد و تنها از سه نمایشنامه بدون رتبه و تقدم تقدیر به عمل آمد. نمایشنامه‌های «ملکوت» نوشته حسین عباسی و «در سوگ سوخته لنج» نوشته مجید زارع‌کار و «صدای زنگ در مه» نوشته محمدهادی نامور آثاری بودند که در این رویداد هنری توسط ستاد جشنواره مورد تقدیر قرار گرفتند.

 

نکته پنجم: انتخاب سه نمایشنامه برگزیده

در پنجمین جشنواره تئاتر فجر برخلاف دوره قبل و مانند دوره‌های اول تا سوم سه نمایشنامه به عنوان آثار برتر انتخاب شدند و رتبه‌های اول تا سوم بخش نمایشنامه را به خود اختصاص دادند. در این رویداد هنری ستاد برگزاری جشنواره نمایشنامه «تلنگر» نوشته پرویز عرب را به عنوان اثر برگزیده معرفی کرد. دو نمایشنامه «اسب سفید» اثر محسن خسروی و «خوشه‌های خاکستری» اثر عبدالحی شماسی نیز به ترتیب عناوین دوم و سوم این جشنواره را در بخش نمایشنامه کسب کردند.

 

نکته ششم: به سبک دوره چهارم

در ششمین جشنواره تئاتر فجر ستاد جشنواره مانند دوره چهارم هیچ اثری را در بخش مسابقه به عنوان نمایشنامه برگزیده معرفی نکرد و تنها از دو نمایشنامه تقدیر به عمل آورد. نمایشنامه‌های «داخداران» نوشته هواس پلوک و «شب با شب تا صبح» نوشته سعید سهیلی آثاری بودند که در بخش مسابقه ششمین جشنواره تئاتر فجر توسط ستاد جشنواره مورد تقدیر قرار گرفتند. 

 

نکته هفتم: فقدان برگزیدگان بخش نمایشنامه

در هفتمین جشنواره تئاتر فجر بخش نمایشنامه جزو بخش‌هایی که در آنها آثار برگزیده تعیین شد، وجود نداشت. در این دوره از جشنواره تنها برگزیدگان بخش کارگردانی، بازیگر مرد، بازیگر زن، بازیگر کودک و نوجوان، موسیقی و طراحی صحنه توسط ستاد جشنواره معرفی گردید و در بخش نمایشنامه هیچ کدام از آثار حاضر به عنوان اثر برگزیده تعیین نشد.

 

نکته هشتم: نمایشنامه‌های تقدیر شده

در هشتمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره چهارم و ششم این رویداد هنری هیچ‌کدام از آثار حاضر در بخش نمایشنامه به عنوان اثر برگزیده معرفی نشد و تنها از سه نمایشنامه در کنار یکدیگر و بدون تقدم و رتبه تقدیر به عمل آمد. نمایشنامه‌های «موسی خان و اسب‌های دشت» نوشه آیمحمد آیمحمدی و «گوهر آفرینش» نوشته غلامحسین منیرزاد و «آی کچلا» نوشته صادق عاشورپور آثاری بودند که در این دوره از جشنواره توسط ستاد برگزاری جشنواره مورد تقدیر قرار گرفتند و هیچ یک از آنها رتبه اول تا سوم را کسب نکرد.

 

نکته نهم: تقدیر کردن بدون تعیین آثار برگزیده

نهمین جشنواره تئاتر فجر در هیچ بخشی برگزیده نداشت و تنها در بخش‌های نمایشنامه و بازیگری (زن و مرد) افرادی مورد تقدیر قرار گرفتند. در بخش کارگردانی نیز از تمام کارگردانان حاضر در جشنواره تقدیر به عمل آمد. بر این اساس شاید بتوان از نظر نوع عملکرد ستاد جشنواره در امر تعیین آثار برگزیده، این دوره از جشنواره را تا حدی شبیه به دوره هفتم قلمداد کرد.   

 

نکته دهم: برگزیدگان مشترک

در پایان دهمین جشنواره تئاتر فجر نام دو اثر از سوی ستاد برگزاری جشنواره به عنوان نمایشنامه برگزیده اعلام شد و یک نمایشنامه نیز مورد تقدیر قرار گرفت. دو نمایشنامه «چشمه خورشید» نوشته بهمن عیوق و «بچه تابستان» نوشته حسن حامد آثاری بودند که در این دوره به عنوان نمایشنامه برگزیده معرفی شدند و از نمایشنامه «آسایشگاه آبی» نوشته عبدالخالق مصدق تقدیر به عمل آمد.

 

نکته یازدهم: جشنواره غیررقابتی

یازدهمین جشنواره تئاتر فجر به صورت غیررقابتی برگزار گردید و در پایان آن نام هیچ اثر یا فردی به عنوان برگزیده اعلام نشد. از همین رو در این دوره از جشنواره مخاطبان شاهد معرفی نمایشنامه تقدیر شده یا برگزیده نبودند.

 

نکته دوازدهم: افزایش تعداد برگزیدگان بخش نمایشنامه

در دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر برگزیدگان شاخه نمایشنامه در دو بخش مسابقه و جشنواره جشنواره‌ها توسط ستاد جشنواره تعیین و اعلام شدند. در بخش مسابقه این رویداد هنری نمایشنامه «شنا در آتش» نوشته رضا صابری به عنوان اثر برگزیده معرفی شد و نمایشنامه «بار دیگر هابیل» نوشته جواد موسوی جایگاه سوم را به خود اختصاص داد. در این دوره از جشنواره دو اثر به عنوان برگزیدگان رتبه دوم بخش نمایشنامه تعیین شدند که «سیاووشان» نوشته عزت‌الله مهرآوران و «گل و جهله» نوشته علی رضایی نام داشتند. در بخش جشنواره جشنواره‌ها نمایشنامه «قلب الاسد» نوشته احمد آرام تنها اثری بود که به عنوان نمایشنامه برگزیده معرفی شد.

 

نکته سیزدهم: نمایشنامه‌های برگزیده در سه بخش

در سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر ستاد جشنواره برگزیدگان شاخه نمایشنامه را در قالب سه بخش مسابقه، جشنواره جشنواره‌ها و خیابانی معرفی کرد. در بخش مسابقه این رویداد هنری نمایشنامه «چند و چون به چاه رفتن چوپان» نوشته علیرضا نادری مقام نخست را به خود اختصاص داد و نمایشنامه‌های «دشت سنگ» نوشته محمدهادی نامورراد و «حاشیه‌نشین» نوشته محمد احمدی به ترتیب در جایگاه دوم و سوم ایستادند. در بخش جشنواره جشنواره‌ها تنها یک نمایشنامه به عنوان اثر برگزیده معرفی شد که «خانه تلخ» نام داشت و احمد آرام متن آن را به رشته تحریر در آورده بود. در بخش خیابانی نیز نمایشنامه «حیاتی دوباره» نوشته معصوم قدیری افشار و مقصود قدیری افشار رتبه نخست را در اختیار گرفت و دو نمایشنامه «داستان شب» نوشته حسن خلیلی‌فر و «نطق تازه» نوشته پرویز رضایی به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار گرفتند.

 

نکته چهاردهم: چهار نمایشنامه منتخب

در چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر سه اثر در شاخه نمایشنامه بخش مسابقه به عنوان آثار برگزیده انتخاب شدند و از یک نمایشنامه تقدیر به عمل آمد. بر اساس تصمیم ستاد جشنواره نمایشنامه «سرخ سوزان» نوشته چیستا یثربی جایگاه نخست، نمایشنامه «فردا» اثر شبنم طلوعی جایگاه دوم و نمایشنامه «به گل نشستگان» نوشته حسن باستانی جایگاه سوم این رویداد هنری را به خود اختصاص دادند. در کنار آثار یاد شده نمایش «شهود» نوشته حسین نوری نیز در این دوره از جشنواره مورد تقدیر قرار گرفت.

 

نکته پانزدهم: فقدان نمایشنامه برگزیده

در بخش مسابقه پانزدهمین جشنواره تئاتر فجر جایگاه نخست شاخه نمایشنامه‌نویسی خالی ماند و به هیچ اثری تعلق نگرفت. در واقع ستاد جشنواره فجر پانزدهم هیچ‌کدام از نمایشنامه‌های حاضر در این رویداد هنری را شایسته کسب عنوان نخست شاخه نمایشنامه‌نویسی ندانست. با این حال جایگاه دوم این شاخه به چیستا یثربی برای نمایشنامه «شعبده و طلسم» تعلق گرفت و جایگاه سوم نیز به نادر برهانی‌مرند برای نمایشنامه «ببین چه برفی می‌آید» رسید.

 

نکته شانزدهم: شبیه به دوره قبل

در شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل ستاد جشنواره هیچ‌کدام از نمایشنامه‌های حاضر در بخش مسابقه را شایسته تصاحب جایگاه نخست و کسبعنوان نمایشنامه برگزیده جشنواره ندانست و تنها به تعیین رتبه‌های دوم و سوم اکتفا نمود. بر اساس این تصمیم نمایشنامه «زمستان 66» نوشته محمد یعقوبی رتبه دوم جشنواره فجر شانزدهم را به خود اختصاص داد و نمایشنامه «مصاحبه» نوشته محمد رحمانیان در جایگاه سوم ایستاد.

 

نکته هفدهم: معرفی چهار نمایشنامه منتخب

در هفدهمین جشنواره تئاتر فجر علاوه بر بخش مسابقه در بخش دیگری به نام طرح مضامین فرهنگی و دینی نیز برگزیدگان شاخه نمایشنامه تعیین و اعلام شد. در این بخش تنها یک نمایشنامه به نام «سوسوی خاکستری یک ستاره سبز» نوشته احمدرضا رافعی بروجنی به عنوان اثر برگزیده معرفی شد. در بخش مسابقه این رویداد هنری نمایشنامه «نیلوفر آبی» نوشته حمید امجد جایگاه نخست را به خود اختصاص داد و دو نمایشنامه «رقص کاغذپاره‌ها» نوشته محمد یعقوبی و «دیوار» نوشته علیرضا نادری به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار گرفتند.

 

نکته هجدهم: تعیین آثار منتخب بدون رتبه‌بندی

در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر پنج اثر در بخش مسابقه توانستند عنوان نمایشنامه برگزیده را از آن خود کنند. در این دوره از جشنواره نمایشنامه‌های برگزیده رتبه‌بندی نشد و تمام آنها در یک جایگاه قرار گرفته و هم سطح با یکدیگر به عنوان اثر منتخب معرفی گردید. این آثار عبارت بودند از «شب‌های آوینیون» نوشته کوروش نریمانی، «پنهان‌خانه پنج در» نوشته حسین کیانی، «پس تا فردا» نوشته محمد یعقوبی، «قصه‌های در گوشی» نوشته امیررضا کوهستانی و «واپسین سودا» نوشته گلبرگ ابوترابیان که همگی به عنوان آثار منتخب جشنواره فجر هجدهم در بخش نمایشنامه تعیین شدند. در واقع نمایشنامه‌های برگزیده این دوره از جشنواره فاقد رتبه‌های اول تا سوم بود.

 

نکته نوزدهم: قرار گرفتن چهار نمایشنامه در سه جایگاه

برگزیدگان شاخه نمایشنامه از بخش مسابقه نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر برخلاف دوره قبل دارای رتبه‌بندی بودند و بر اساس مقام اول تا سوم تعیین و معرفی شدند. در همین راستا دو نمایشنامه «این قصه را ایرانیان نبشته‌اند» و «سعادت لرزان مردمان تیره‌روز» نوشته علیرضا نادری جایگاه نخست این شاخه را به خود اختصاص دادند و دو نمایشنامه «رژیسورها نمی‌میرند» نوشته حسین کیانی و «افسون معبد سوخته» نوشته نغمه ثمینی به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار گرفتند.

 

نکته بیستم: نمایشنامه‌های برگزیده و تقدیر شده در جشن بیست سالگی جشنواره

بیستمین جشنواره تئاتر فجر مانند بسیاری از دوره‌های این رویداد هنری دارای بخش مسابقه بود و در پایان آن آثار منتخب به مخاطبان معرفی شد. در شاخه نمایشنامه این دوره از جشنواره سه اثر بر اساس قرار گرفتن در رتبه اول تا سوم به عنوان نمایشنامه‌های برگزیده تعیین گردید و یک نمایشنامه نیز مورد تقدیر قرار گرفت. اثر تقدیر شده در این دوره از جشنواره «حاشیه‌ای بر خسرو و شیرین» نام داشت و داریوش رعیت آن را به رشته تحریر در آورده بود. در بیستمین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه «سبز سهراب سرخ» نوشته محمدباقر بنایی مقدم مقام نخست را به خود اختصاص داد و نمایشنامه «پاییز» نوشته نادر برهانی‌مرند در جایگاه دوم قرار گرفت. جایگاه سوم این دوره از جشنواره در شاخه نمایشنامه از بخش مسابقه نیز به «یک کاسه نذر» نوشته زهرا نجف‌پور رسید.

 

نکته بیست و یکم: قرار گرفتن شش نمایشنامه در سه جایگاه نخست

در بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر شش نمایشنامه که به چهار نمایشنامه‌نویس تعلق داشت به عنوان آثار برگزیده تعیین شد و در رتبه‌های اول تا سوم شاخه نمایشنامه از بخش مسابقه جشنواره قرار گرفت. جایگاه نخست این شاخه به چهار نمایشنامه اختصاص یافت که چیستا یثربی و نغمه ثمینی آنها را به رشته تحریر در آورده بودند. نمایشنامه‌های «زنان مهتابی، مرد آفتابی» و «برخورد نزدیک از نوع آخر» نوشته چیستا یثربی و نمایشنامه‌های «الکتر» و «خواب در فنجان خالی» نوشته نغمه ثمینی در این دوره از جشنواره مقام نخست بهترین نمایشنامه را به طور مشترک از آن خود کردند. پس از آن مقام دوم بهترین نمایشنامه بخش مسابقه بیستمین جشنواره تئاتر فجر به «چهار حکایت از چندین حکایت رحمان» نوشته علیرضا نادری تعلق گرفت و مقام سوم نیز به نمایشنامه «آندرانیک» نوشته حسین مهکام رسید. 

 

نکته بیست و دوم: انتخاب آثار منتخب به شیوه مرسوم

بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر یکی دیگر از دوره‌های این رویداد هنری بود که در آن سه نمایشنامه به عنوان آثار برگزیده تعیین شد و در سه جایگاه اول و دوم و سوم به مخاطبان معرفی گردید. در این دوره از جشنواره نمایشنامه «شکلک» نوشته نغمه ثمینی با نظر ستاد جشنواره در رتبه نخست قرار گرفت و دو نمایشنامه «تیغ کهنه» نوشته محمدامیر یاراحمدی و «بی شیر و شکر» نوشته حمید امجد به ترتیب جایگاه دوم و سوم را به خود اختصاص دادند.

 

نکته بیست و سوم: یک دوره غیر رقابتی دیگر

بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر مانند یازدهمین دوره از این رویداد هنری به صورت غیررقابتی برگزار گردید و در پایان آن نام هیچ اثر یا فردی به عنوان برگزیده اعلام نشد. به همین دلیل در این دوره از جشنواره نمایشنامه برگزیده یا تقدیر شده‌ای به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی نگردید.

 

نکته بیست و چهارم: برگزاری جشنواره بدون ایجاد رقابت

ستاد جشنواره در بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل نام هیچ اثر یا فردی را به عنوان برگزیده معرفی نکرد. بنابراین جشنواره فجر بیست و چهارم نیز بدون اعلام آثار برگزیده توسط ستاد جشنواره به کار خود پایان داد و به شکل رسمی نمایشنامه‌ای به عنوان اثر منتخب تعیین نگردید.

 

نکته بیست و پنجم: اعلام نشدن رسمی نام بهترین نمایشنامه      

در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر ستاد جشنواره برای سومین دوره پیاپی اقدام به تعیین و اعلام نام آثار برگزیده نکرد. از همین رو در این دوره از جشنواره نیز مانند دو دوره قبل نام هیچ نمایشنامه‌ای به عنوان اثر برگزیده یا تقدیر شده معرفی نگردید.

 

نکته بیست و ششم: نمایشنامه‌های برگزیده در پنج بخش

در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر پس از سه دوره وقفه بار دیگر ستاد جشنواره اقدام به معرفی آثار برگزیده کرد. در این دوره از جشنواره انتخاب نمایشنامه‌های برگزیده در پنج بخش نمایشنامه‌نویسی، تجربه‌های دانشجویی، مسابقه تئاتر بین‌الملل (نمایشنامه غیر اقتباسی)، نمایش‌های رادیویی و نمایش‌های تلویزیونی صورت گرفت. در بخش نمایشنامه‌نویسی سه نمایشنامه به نام‌های «بازی‌سازان اندرونی» نوشته عارفه عنایتی، «تراژدی رودکی» نوشته ‌محمد ابراهیمیان و «ستاره‌های دارچینی» نوشته ‌رضا شیرمرز به عنوان آثار برگزیده معرفی شدند. در بخش تجربه‌های دانشجویی عنوان نمایشنامه برگزیده به «ری‌ را» از سجاد افشاریان تعلق گرفت. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل شاخه نمایشنامه غیراقتباسی در میان سه نامزد که تمام آنها آثار ایرانی بودند، نمایشنامه «امپراتور و آنجلو» از ایوب آقاخانی به عنوان اثر برگزیده معرفی شد. در بخش نمایش‌های رادیویی نیز نمایشنامه «مارال» از حمید رسولی به عنوان اثر برگزیده تعیین گردید و در بخش نمایش‌های تلویزیونی این عنوان به نمایشنامه «اترار نامه» از اصغر خلیلی رسید.        

 

نکته بیست و هفتم: نمایشنامه‌های رادیویی و تلویزیونی

در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه‌های برگزیده در دو بخش نمایش‌های رادیویی و نمایش‌های تلویزیونی تعیین و معرفی شدند. در بخش نمایش‌های رادیویی از نمایشنامه «بهشت من» نوشته مجید حیدری تقدیر به عمل آمد و نمایشنامه «آن سوی خط» نوشته جهانشاه آل محمود به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد. در بخش نمایش‌های تلویزیونی این نمایشنامه «تیغ کهنه» نوشته محمد امیر یاراحمدی بود که به عنوان اثر برگزیده تعیین شد و نمایشنامه «حکایت مسافر گمنام» نوشته داوود میرباقری مورد تقدیر قرار گرفت. در این بخش از جشنواره فجر بیست و هفتم همچنین از نمایشنامه «ملودی شهر بارانی» تجلیل شد و مراسم نکوداشتی برای نویسنده آن یعنی اکبر رادی که دیگر در قید حیات نبود برپا گردید.    

 

نکته بیست و هشتم: برگزیدگان نمایشنامه‌نویسی مسابقه تئاتر بین‌الملل

در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر برگزیدگان شاخه نمایشنامه علاوه بر دو بخش نمایش‌های رادیویی و نمایش‌های تلویزیونی در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل نیز تعیین و اعلام شدند. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل نمایشنامه «خنکای ختم خاطره» از حمیدرضا آذرنگ عنوان اثر برگزیده را کسب کرد. البته دو نامزد دیگر این بخش یعنی نمایشنامه «خانه» از نغمه ثمینی و نمایشنامه «17 دی کجا بودی؟» از امیررضا کوهستانی نیز مانند نمایشنامه برگزیده جزو آثار ایرانی بودند. در بخش نمایش‌های رادیویی نمایشنامه «پهریز» از محمود استادمحمد به عنوان اثر برگزیده معرفی شد و این عنوان در بخش نمایش‌های تلویزیونی به نمایشنامه «چهار حکایت از چندین حکایت رحمان» نوشته علیرضا نادری نجف‌ آبادی رسید.

 

نکته بیست و نهم: ادامه تمرکز بر بخش مسابقه تئاتر بین‌ الملل

در بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر برگزیدگان نمایشنامه این رویداد هنری در انحصار بخش مسابقه تئاتر بین‌ الملل بود. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل سه اثر در شاخه نمایشنامه بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل به عنوان نامزد نهایی معرفی شدند که تمام آنها ایرانی بودند. در نهایت از بین سه نمایشنامه «آنتیگونه» از همایون غنی‌زاده و «ورود ممنوع» از آرش عباسی و «ابرهای پشت حنجره» نوشته رضا گوران نمایشنامه آخر یعنی «ابرهای پشت حنجره» به عنوان اثر برگزیده بخش مسابقه تئاتر بین‌ الملل در بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر تعیین و معرفی شد.

 

نکته سی‌ ام: برگزیدگان بخش نمایشنامه در سی سالگی جشنواره

برگزیدگان نمایشنامه‌نویسی جشن سی سالگی جشنواره تئاتر فجر در دو بخش تئاتر ایران و مسابقه تئاتر بین‌الملل تعیین و معرفی شدند. در بخش تئاتر ایران عنوان نمایشنامه برگزیده جشنواره فجر سی ام از آن «به مراسم مرگ داداش خوش آمدید» نوشته سلما رفیعی شد. در این بخش از جشنواره همچنین دو نمایشنامه «مرگ کسب و کار من است» نوشته صحرا رمضانیان و «پری» نوشته خیرالله تقیانی‌ پور مورد تقدیر قرار گرفتند. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل جشنوار فجر سی ام مانند دو دوره قبل سه نمایشنامه ایرانی به عنوان نامزد نهایی معرفی شدند که از بین آنها نمایشنامه «دو لیتر در دو لیتر صلح» از حمیدرضا آذرنگ به عنوان اثر برگزیده تعیین گردید. دیگر نمایشنامه حاضر در این بخش «ریچارد سوم» از محمد چرمشیر بود.

 

نکته سی و یکم: نمایشنامه‌ های تئاتر مناطق، تجربه‌ های نو و نگاه تازه

در سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه‌های برگزیده در سه بخش تئاتر ایران، مسابقه تئاتر بین‌الملل و رادیو تئاتر معرفی شدند. علاوه بر بخش‌های یاد شده بخش دیگری با عنوان «تئاتر مناطق، تجربه‌های نو و نگاه تازه» در این دوره از جشنواره وجود داشت که در این بخش نیز نمایشنامه‌های برگزیده تعیین گردید. در این بخش از جشنواره فجر نمایشنامه «زمان لرزه» از اصغر گروسی به عنوان اثر برگزیده معرفی شد و از دو نمایشنامه دیگر به نام‌های «پروانگی» نوشته علی افضل و «رابینسون کروزوئه» از حمیدرضا نعیمی تقدیر به عمل آمد. در بخش تئاتر ایران نمایشنامه «کابوس وقتی کاپوچینو تمام می‌شود» از میلاد اکبرزاده توسط ستاد جشنواره به عنوان اثر برگزیده تعیین گردید و دو نمایشنامه «ترن» از حمیدرضا آذرنگ و «تعبیر یک رویا» از خیرالله تقیانی‌پور مورد تقدیر قرار گرفتند. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر برخلاف دوره‌های قبل یک نامزد خارجی وجود داشت که نمایشنامه «هتل شگفت‌انگیز» از لاون مولر بود. در کنار این اثر دو نمایشنامه دیگر به نام‌های «تل ضحاک» از نسیم احمدپور (نوشته اقتباسی) و «قرار» از طلا معتضدی (نوشته غیر اقتباسی) نیز در این بخش از جشنواره به عنوان نامزد کسب مقام نخست حضور داشتند. با این حال هیچ‌کدام از آثار یاد شده موفق به کسب عنوان نمایشنامه برگزیده در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل نشد و تنها از دو نمایشنامه قرار و تل ضحاک تقدیر به عمل آمد. در بخش رادیو تئاتر سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر نیز نمایشنامه «یک دروغ زیبا» از بابک صفی‌خانی به عنوان اثر برگزیده معرفی شد.

 

نکته سی و دوم: برگزیدگان تازه‌ های تئاتر ایران

در سی و دومین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه‌های برگزیده در چهار بخش مرور تئاتر ایران، تازه‌های تئاتر ایران، مسابقه تئاتر بین‌الملل و رادیو تئاتر تعیین و معرفی شدند. در بخش مرور تئاتر ایران نمایشنامه «پرسه در لابه‌لای فریم‌های به‌ هم چسبیده تایملاین» به عنوان اثر برگزیده تعیین گردید و از دو نمایشنامه «رد پروانه‌ای از آن سر دنیا» نوشته جلیل امیری و «یک هفته راه رفتن در بهشت» از رضا گشتاسب تقدیر به عمل آمد. در بخش تازه‌های تئاتر ایران هیچ نمایشنامه‌ای به عنوان اثر برگزیده معرفی نشد و تنها سه نمایشنامه به نام‌های «قصه ظهر جمعه» از محمد مساوات و «فرجام سفر طولانی طوبا» از علیرضا نادری و «در همین نزدیکی» از جلال تجنگی مورد تقدیر قرار گرفتند. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل سی و دومین جشنواره تئاتر فجر پنج نمایشنامه ایرانی به عنوان نامزد نهایی کسب عنوان نخست این رویداد هنری معرفی شدند که از بین آنها نمایشنامه «در شوره‌زار» از حسن کیانی توانست عنوان اثر برگزیده را به خود اختصاص دهد. در بخش رادیو تئاتر این دوره از جشنواره نیز در عین تقدیر از نمایشنامه «سیر» نوشته پیام سعیدی، نمایشنامه «پست روی موج اف ام ردیف 109 مگاهرتز» از عمار خطی به عنوان اثر برگزیده معرفی شد.   

 

نکته سی و سوم: نمایشنامه‌های مسابقه مرور تئاتر ایران

در سی و سومین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه‌های برگزیده در سه بخش مسابقه مرور تئاتر ایران، تازه‌های تئاتر ایران و مسابقه تئاتر بین‌الملل تعیین و معرفی شدند. در بخش مسابقه مرور تئاتر ایران دو نمایشنامه «کافه سایه» از ابراهیم عادل‌نیا و «سایه‌سار سکوت» از محمدرضا عطایی‌فر مورد تقدیر قرار گرفتند و نمایشنامه «هزار شلاق» از ناصر حبیبیان به عنوان اثر برگزیده معرفی شد. در بخش تازه‌های تئاتر ایران عنوان نمایشنامه برگزیده جشنواره به «بوقلمون» از خیرالله تقیانی‌پور رسید و از دو نمایشنامه «مروارید» نوشته قطب‌الدین صادقی و «تقدیربازان» نوشته هاله مشتاقی‌نیا تقدیر به عمل آمد. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل سی و سومین جشنواره تئاتر فجر چهار نامزد در شاخه نمایشنامه وجود داشت که مانند دوره‌های قبل همگی آثار ایرانی بودند. در پایان جشنواره از میان این چهار اثر نمایشنامه «هم‌هوایی» از مهین صدری به عنوان اثر برگزیده معرفی شد.

 

نکته سی و چهارم: کاهش تعداد نمایشنامه‌های برگزیده

در سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر تعداد بخش‌هایی که نمایشنامه‌های برگزیده در آن تعیین می‌شدند کاهش یافت و از سه بخش (در دوره قبل) به دو بخش رسید. در این دوره از جشنواره نمایشنامه‌های برگزیده تنها در دو بخش تئاتر ایران و مسابقه تئاتر بین‌الملل تعیین و اعلام شدند. در بخش تئاتر ایران نمایشنامه «هتلی‌ها» از ساناز بیان به عنوان اثر برگزیده معرفی شد و نمایشنامه «هیچ‌کس نبود بیدارمان کند» از محمد امیر یاراحمدی مورد تقدیر قرار گرفت. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل نمایشنامه «ترانه‌ای برای تو» از امین ابراهیمی توانست عنوان اثر برگزیده را به خود اختصاص دهد. در این بخش از جشنواره دو نمایشنامه «سفر به نهایت دور» از محمد میرعلی اکبری و «من مده‌آ» از سالومه یوگلیدزه نیز به عنوان نامزد دریافت مقام نخست حضور داشتند. در واقع پس از سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر که یک نمایشنامه غیر ایرانی در میان نامزدهای نهایی بهترین نمایشنامه بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل حضور داشت، این برای دومین بار بود که چنین اتفاقی رخ می‌داد.

 

نکته سی و پنجم: بازگشت به سه بخش

در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر تعداد بخش‌هایی که فرایند گزینش نمایشنامه‌های برگزیده در دل آنها صورت می‌گرفت، بار دیگر از دو به سه افزایش یافت. در این دوره از جشنواره نمایشنامه‌های برتر در سه بخش مرور تئاتر ایران، مسابقه تئاتر جوان و مسابقه تئاتر بین‌الملل انتخاب شدند. در بخش مرور تئاتر ایران هیچ نمایشنامه‌ای موفق به کسب عنوان برگزیده نشد و تنها از دو نمایشنامه «پرسه‌های موازی» نوشته پیام لاریان و «پستو» نوشته باقر سروش تقدیر به عمل آمد. با این حال در بخش مسابقه تئاتر جوان برنده نهایی از میان نامزد‌های تعیین شده اعلام شد و نمایشنامه «دا» کار مشترک محمدرضا طاهری و فاطمه رضایی به عنوان اثر برگزیده معرفی گردید. در این بخش از جشنواره همچنین نمایشنامه «اکسیژن» کار مشترک مهسا غفوریان و مهدی ضیا چمنی مورد تقدیر قرار گرفت. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر بار دیگر پنج اثر ایرانی به عنوان نامزد نهایی دریافت عنوان نمایشنامه برگزیده معرفی شدند که نام نمایشنامه «کابوس حضرت اشرف» از حسین پاکدل به عنوان برنده نهایی اعلام شد. در این بخش از جشنواره نمایشنامه اقتباسی «صور اسرافیل» از سیاوش پاکراه نیز مورد تقدیر قرار گرفت.

 

نکته سی و ششم: تقسیم بخش مسابقه تئاتر ایران و آثار منتخب آن به دو بخش

در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر ستاد برگزاری جشنواره بخش مسابقه تئاتر ایران را به دو بخش الف و ب تقسیم کرد و در هر کدام از این دو بخش گزینه‌های متفاوتی را به عنوان آثار برگزیده تعیین و اعلام نمود. در بخش الف مسابقه تئاتر ایران نمایشنامه «کوکوی کبوتران حرم» از علیرضا نادری به عنوان اثر برگزیده معرفی شد. همچنین عنوان برگزیده در بخش ب مسابقه تئاتر ایران به نمایشنامه «شلتر» از ساناز بیان تعلق گرفت. علاوه بر آن در این بخش جشنواره از نمایشنامه «مانوس» کار مشترک کیوان سررشته و لیلا حکمت‌نیا نیز تقدیر به عمل آمد. بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل یکی دیگر از بخش‌های سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر بود که در آن نمایشنامه برگزیده تعیین گردید. در این بخش از جشنواره تنها دو نامزد نهایی به نام‌های «حذفیات» نوشته مهدی ضیا چمنی و «دریازدگی» کار مشترک وحید محمدی و سینا شفیعی برای کسب عنوان نمایشنامه برگزیده وجود داشت که از بین آنها نمایشنامه حذفیات انتخاب شد.  

 

نکته سی و هفتم: تقسیم مجدد بخش مسابقه تئاتر ایران و آثار منتخب آن به دو بخش

در سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل بخش مسابقه تئاتر ایران و آثار منتخب آن به دو بخش جداگانه تقسیم شد و بخش یک و دو نام گرفت. در بخش یک تئاتر ایران نمایشنامه «فرایند» کار مشترک علی کرسی‌زر و امیر ابراهیم‌زاده به عنوان اثر برگزیده اعلام گردید. علاوه بر آن نمایشنامه «سرزمین‌های شمالی» نوشته مونا احمدی نیز در این بخش اثر برتر نام گرفت و از آن تقدیر شد. در بخش دو تئاتر ایران دو نمایشنامه «پروانه الجزایری» از پیام لاریان و «عند از مطالبه» نوشته مرتضی شاه‌کرم به ترتیب به عنوان نمایشنامه برگزیده و نمایشنامه برتر انتخاب شدند. در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر عنوان نمایشنامه برگزیده به «وقتی خروس غلط می‌خواند» از علی شمس تعلق گرفت. در این بخش از جشنواره مانند اکثر دوره‌های قبل تمام نامزدهای نهایی کسب عنوان نمایشنامه برگزیده آثار ایرانی بودند. در بخش مسابقه نمایش‌های رادیویی نیز نمایشنامه «گونش» از سولماز ملکی به عنوان نمایشنامه برتر انتخاب شد. ستاد برگزاری جشنواره هیچ‌کدام از نمایشنامه‌های بخش مسابقه نمایش‌های رادیویی در جشنواره فجر سی و هفتم را شایسته کسب عنوان نمایشنامه برگزیده ندانست.

 

نکته سی و هشتم: برگزیدگان مسابقه نمایشنامه‌نویسی

در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر برگزیدگان شاخه نمایشنامه در قالب دو بخش مسابقه رادیو تئاتر و مسابقه نمایش‌های صحنه‌ای انتخاب و معرفی شدند. در بخش مسابقه رادیو تئاتر دیپلم افتخار و جایزه نقدی نمایشنامه برگزیده به سمیه محسنی نیک برای نگارش متن نمایش رادیویی «گروهبان» تعلق گرفت. این نمایش رادیویی از بیرجند در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر حضور یافته بود. در بخش مسابقه نمایش‌های صحنه‌ای جشنواره فجر سی و هشتم نمایشنامه «بیگانه در خانه» نوشته محمد مساوات به عنوان نمایشنامه برگزیده معرفی گردید و موفق به دریافت لوح تقدیر و جایزه نقدی این بخش شد. در کنار این اثر از دو نمایشنامه «متساوی‌الساقین» نوشته عمادالدین رجب‌لو و «شاه ماهی» کار مشترک احمد سلگی و رضا بهاروند نیز تقدیر به عمل آمد و به این نویسندگان لوح تقدیر و جایزه نقدی تعلق گرفت. برگزاری مسابقه نمایشنامه‌نویسی یکی دیگر از کارهایی بود که در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر انجام گرفت. در این مسابقه جایگاه نخست به نمایشنامه «سی‌زیف» نوشته محمد صادق گلچین عارفی اختصاص یافت و رتبه‌های دوم و سوم به ترتیب در اختیار نمایشنامه «ابراهیم» نوشته مرضیه شاه‌دادی و «راهبان مجسمه گچی» نوشته مهدی افشار قهرمانی قرار گرفت.

 

نکته سی و نهم: برگزیدگان نمایشنامه نویسی در سه بخش

در سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر، که تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا به صورت نیمه حضوری و نیمه مجازی برگزار شده بود، برگزیدگان نمایشنامه‌نویسی در سه بخش مسابقه رادیو تئاتر، مسابقه تله تئاتر و مسابقه نمایش‌های صحنه‌ای انتخاب شدند. در بخش مسابقه رادیو تئاتر این دوره از جشنواره سینا نیکوکار برای نگارش متن نمایش رادیویی «سین جیم» موفق به دریافت عنوان نمایشنامه برگزیده شد. این عنوان در بخش مسابقه تله تئاتر به نمایشنامه «آتش در نیستان» نوشته «عبدالرضا حیاتی» تعلق گرفت. در بخش مسابقه نمایش‌های صحنه‌ای بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه «اتول سورون» از باقر سروش موفق به دریافت لوح تقدیر و جایزه نقدی شد و نمایشنامه برتر این رویداد هنری نام گرفت. عنوان نمایشنامه برگزیده این بخش نیز همراه با تندیس جشنواره، دیپلم افتخار و جایزه نقدی به نمایشنامه «سگدو» از محمد چرمشیر اهدا شد. در مسابقه نمایشنامه‌نویسی سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه «من پیپ هستم آقای دیکنز» از محسن عظیمی در جایگاه نخست قرار گرفت و دو نمایشنامه «مردی که گل به دهان گریست» از مهرداد رایانی مخصوص و «جنگ و صلح» از مهدی علی‌پور اصل به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص دادند.

 

نکته چهلم: لزوم حفظ یکدستی در نام‌گذاری

آنچه در 39 دوره پیشین جشنواره تئاتر فجر به چشم می‌آمد نبود یکدستی در نام‌گذاری بخش‌های مختلف جشنواره بود. در برخی از دوره‌های این جشنواره بخش‌هایی وجود داشت که از دل آنها نمایشنامه‌های برگزیده و سایر آثار منتخب بیرون آمد؛ با این حال در دوره‌های بعدی جشنواره فجر یا آن بخش‌ها دیگر وجود نداشت یا نام و عنوان آنها به اسامی دیگری تغییر یافته بود. امید می‌رود در پنجمین دهه از عمر جشنواره تئاتر فجر که با پایان یافتن چلمین دوره از این رویداد هنری آغاز می‌شود، تعداد بخش‌های جشنواره تئاتر فجر و نام آنها ثابت باقی بماند و به مرور زمان یا در هر دوره دچار تغییر نشود.

 

در مطالب بعدی ایران تئاتر به نکات مهم دیگری در رابطه با دوره‌های پیشین جشنواره تئاتر فجر اشاره خواهد شد.

 

منابع:
کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399
آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر
سایت ایران تئاتر