چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر (۱۴)
همه آنچه باید درباره بزرگرترین گردهمایی تئاتر ایران بدانیم
ایران تئاتر – رضا حسینی: در مطلب پیش رو به رخدادهای مهم دورههای مختلف جشنواره تئاتر فجر خواهیم پرداخت و آنها را در قالب چهل نکته مرور خواهیم کرد.
جشنواره تئاتر فجر ، مهمترین گردهمایی فعالان هنرهای نمایشی ایران ، امسال چهلمین دوره برگزاری سالانه را جشن گرفت و برای ورود به پنجمین دهه از حیات خود آماده میشود. به مناسبت چهل ساله شدن جشنواره تئاتر فجر ایران تئاتر در قالب سلسله مطالبی با عنوان «چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر» به جزئیات مهم دورههای گذشته این رویداد هنری پرداخت و آنها را در قالب چهل نکته برای مخاطبان هنرهای نمایشی بازگو کرد. در مطلب پیش رو که آخرین نوشته از این مجموعه است به رخدادهای مهم ادوار مختلف جشنواره تئاتر فجر خواهیم پرداخت.
مسلما هر دوره از این رویداد هنری رخدادهای گوناگونی را در دل خود جای داده است که برخی از آنها برجستهتر از سایرین جلوه میکنند. در این مطلب چهل نکتهای برخی از این رخدادهای برجسته به عنوان نماینده هر دوره انتخاب شدهاند تا نمایانگر آنچه در دورههای مختلف جشنواره تئاتر فجر به وقوع پیوسته است باشند.
نکته اول: نقطه آغاز یک رویداد نمایشی سالانه
نخستین جشنواره تئاتر فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۶۱ خورشیدی در تهران برگزار شد. با توجه به برگزاری این رویداد هنری در دهه فجر نام فجر برای آن انتخاب گردید؛ نامی که تا امروز بر این آوردگاه سالانه مانده و در طول زمان دچار تغییر نشده است. نخستین جشنواره تئاتر فجر تنها دو بخش داشت (بخش مسابقه و بخش تعزیه) و از ۳۸ اثر نمایشی میزبانی میکرد. تعداد اعضای هیات داوران این رویداد هنری نیز تنها دو نفر بود و علیرضا سمیعآذر و حیدرقلی نادری داوران آن به شمار میرفتند. به طور کل این دوره از جشنواره به شکل ساده و مختصر برگزار شد. شاید بتوان مهمترین نکته و رخداد نخستین دوره از جشنواره تئاتر فجر را نفس برگزاری این رویداد هنری و پایهگذاری آن قلمداد کرد؛ رویدادی که پس از چند دوره برگزاری مستمر به مهمترین گردهمایی سالانه فعالان تئاتر ایران تبدیل شد و این امر تا امروز ادامه یافته است.
نکته دوم: شروع نشستهای جشنواره تئاتر فجر
دومین جشنواره تئاتر فجر از ۱۳ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۶۲ خورشیدی در تهران برگزار شد. یکی از مهمترین رخدادهای این دوره از جشنواره برپایی نخستین نشستهای فجر بود که در قالب شش جلسه سخنرانی برگزار گردید. این نشستها در دورههای بعدی جشنواره تئاتر فجر شکل منظمتر و منسجمتری به خود گرفت و در برخی از دورهها به شکل همایشها و سمینارهای بینالمللی برگزار شد؛ فرایندی که میتوان گفت نطفه آن در دومین جشنواره تئاتر فجر بسته شد.
نکته سوم: نقطه آغازین جلسات نقد و بررسی
سومین جشنواره تئاتر فجر دقیقا یک سال پس از رویداد دوره قبل یعنی از ۱۳ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۶۳ خورشیدی در تهران برگزار شد. نکتهای که در نخستین دورههای این رویداد هنری مشاهده میشود برگزاری منظم آن در یک بازه زمانی خاص یعنی دهه فجر است؛ امری که پس از چند سال دچار اختلال و بینظمی شد و زمان دقیق برگزاری جشنواره تئاتر فجر را دستخوش دگرگونیهای پی در پی ساخت. تا جایی که امروز زمان دقیق برگزاری این رویداد سالانه مشخص نیست و این امر هر سال در بازه زمانی متفاوتی در طول بهمن ماه رخ میدهد. یکی از مهمترین رخدادهای سومین جشنواره تئاتر فجر برگزاری جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی بود. در این دوره از جشنواره جلسه نقد و بررسی چهار نمایش برگزار شد. این جلسات در برخی از دورههای بعدی جشنواره تئاتر فجر ادامه یافتند و در نیمه نخست حیات این رویداد هنری از جلوه و رونق بیشتری نسبت به نیمه دوم آن برخوردار بودند.
نکته چهارم: درخشش خسرو شکیبایی در نمایش بازینامه قانون
زمان برگزاری چهارمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۶۴ خورشیدی بود که همان بازه زمانی برگزاری دورههای پیشین این رویداد هنری به شمار میرفت. این دوره از جشنواره نیز مانند سه دوره قبل در تهران برگزار گردید. یکی از نکات و رخدادهای مهم جشنواره فجر چهارم تعلق گرفتن عنوان کارگردان برگزیده این رویداد هنری به خسرو شکیبایی برای کارگردانی نمایش «بازینامه قانون» بود. اهمیت این موضوع از آنجا ناشی میشود که خسرو شکیبایی بعدها به ندرت در قامت کارگردان ظاهر شد و فعالیت هنری او بیشتر بر بازیگری تمرکز یافت.
نکته پنجم: بخش جنگ و نمایشهای آن
پنجمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۲ تا ۲۳ بهمن ماه سال ۱۳۶۵ خورشیدی در تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره برپایی نشستها و جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی و همچنین چاپ نشریه اختصاصی این رویداد هنری که «نمایش» نام داشت، ادامه یافت. با توجه به اینکه تمام امور یاد شده در دورههای پیشین جشنواره تئاتر فجر به انجام رسیده بود، میتوان مهمترین نکته و رخداد جشنواره فجر پنجم را اضافه شده بخش جدیدی به نام «جنگ» به لیست بخشهای همیشگی این رویداد هنری قلمداد کرد. بخش جنگ همان گونه که از نام آن بر میآید به نمایشهایی با موضوع جنگ اختصاص داشت و میزبان حضور ۴ نمایش جنگی از شهرهای تهران، اهواز، مشهد و کاشمر بود. در پایان این دوره از جشنواره کمیته جنگ برگزیدگان اختصاصی بخش جنگ را تعیین نمود و جوایز خود را میان چهار نمایش حاضر در این بخش تقسیم کرد. وجود بخش اختصاصی و جداگانه جنگ در جشنواره تئاتر فجر تنها به همین دوره محدود ماند و در دورههای بعدی این رویداد هنری تکرار نشد.
نکته ششم: برپایی نخستین نمایشگاه جشنواره تئاتر فجر
ششمین جشنواره تئاتر فجر در همان بازه زمانی همیشگی یعنی دهه فجر (۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۶۶ خورشیدی) و همان مکان همیشگی یعنی تهران برگزار شد. یکی از مهمترین رخدادهای این دوره از جشنواره برپایی نخستین نمایشگاه تاریخ جشنواره تئاتر فجر بود. در نخستین روز برگزاری این رویداد هنری نمایشگاه دائمی هنرهای نمایشی جهان در تالار وحدت برپا گردید. یکی دیگر از نکات و رخدادهای مهم جشنواره فجر ششم معرفی سه بخش جدید به نامهای مسابقه کودکان، آیینی و سنتی برای نخستین بار بود. در بخش مسابقه کودکان این دوره از جشنواره که به صورت رقابتی برگزار شد ۸ نمایش حضور داشتند. تعداد آثار حاضر در بخش آیینی و بخش سنتی این دوره از جشنواره نیز به ترتیب یک و ۵ نمایش بود. در سالهای بعد وقتی جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی آغاز به کار کرد، این قبیل آثار نمایشی راهی جشنواره اختصاصی خود شدند و کمتر در جشنواره تئاتر فجر حضور یافتند. البته حضور آنها در جشنواره تئاتر فجر به طور کامل متوقف نشد.
نکته هفتم: شکستن انحصار پایتخت
هفتمین جشنواره تئاتر فجر به سبک دورههای قبل در دهه فجر سال ۱۳۶۷ خورشیدی یعنی از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه این سال برگزار شد. با این حال برخلاف دورههای قبل که برگزاری این رویداد هنری تنها به تهران منحصر بود، در جشنواره فجر هفتم شهرهای اصفهان، کرمان، مشهد و شاهرود نیز در این امر دخیل بودند. بر همین اساس میتوان شرکت کردن سایر شهرهای ایران در برگزاری مهمترین گردهمایی سالانه هنرهای نمایشی ایران را یکی از مهمترین رخدادهای این دوره از جشنواره قلمداد کرد. دیگر رخداد مهم هفتمین جشنواره تئاتر فجر معرفی دو بخش جدید به نامهای نمایشهای عروسکی و فیلم تئاتر برای نخستین بار بود. در بخش نمایشهای عروسکی این دوره از جشنواره ۵ اثر نمایشی و در بخش فیلم تئاتر ۹ اثر نمایشی حضور داشتند. نمایشهای عروسکی نیز مانند نمایشهای آیینی و سنتی بعدها صاحب جشنواره اختصاصی خود شدند و به ندرت در جشنواره تئاتر فجر حضور یافتند.
نکته هشتم: کمفروغترین دوره در تاریخ برگزاری جشنواره
هشتمین جشنواره تئاتر فجر به صورت غیر رقابتی و تنها با حضور ۸ نمایش برگزار شد. این امر جشنواره فجر هشتم را به کمرونقترین و کمفروغترین دوره در بین تمام دورههای این رویداد هنری تبدیل کرده است؛ رکوردی که بعید است روزی شکسته شود. در واقع تعداد آثار نمایشی حاضر در این دوره حتی از نخستین جشنواره تئاتر فجر نیز کمتر بود و به حدود یک چهارم آن دوره میرسید. همین موضوع یعنی رونق اندک هشتمین جشنواره تئاتر فجر و رکورددار بودن آن در زمینه میزبانی از کمترین تعداد آثار نمایشی را میتوان به عنوان مهمترین نکته و رخداد این رویداد هنری در نظر گرفت. جشنواره فجر هشتم نیز در دهه فجر (۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۶۸ خورشیدی) برگزار شد و تاریخ آغاز و پایان آن شبیه به دورههای قبل بود.
نکته نهم: برگزاری نمایش در کارخانه، شرکت، کارگاه و وزارتخانه
نهمین جشنواره تئاتر فجر نقطه آغاز برگزاری نامنظم این رویداد هنری در بازه زمانی نامعلوم بود. این دوره از جشنواره برای نخستین بار پس از پایان دهه فجر (از تاریخ ۲۴ تا ۳۰ بهمن ماه سال ۱۳۶۹ خورشیدی) در تهران برگزار شد و بدعتگذار برپایی این رویداد هنری در تاریخ دلخواهی از بهمن ماه و حتی گاه دی یا اسفند ماه گردید. در این دوره از جشنواره کانون ملی منتقدان تئاتر برای نخستین بار اقدام به معرفی برگزیدگان اختصاصی خود کرد. همزمان با برگزاری این رویداد هنری نمایشگاه عروسکهای ژاپنی با همکاری کارگاه نمایش عروسکی مرکز هنرهای نمایشی و مرکز فرهنگی و اطلاعاتی سفارت ژاپن در تالار وحدت برپا شد. در جشنواره فجر هشتم همچنین تعداد قابل توجهی نمایش تحت عنوان نمایشهای کوتاه و بازیهای نمایشی در ۱۱۲ مکان مختلف، که علاوه بر تهران در نقاطی مانند کرج و کیش قرار داشتند، اجرا شد. در میان اماکن مختلف برگزاری این نمایشها مواردی نظیر انواع وزارتخانه، مراکز اداری، مدارس، کارخانه و کارگاه، سازمانهای دولتی و شرکتهای مختلف مشاهده میشد. موارد یاد شده را میتوان به عنوان مهمترین نکات و رخدادهای نهمین جشنواره تئاتر فجر قلمداد کرد.
نکته دهم: حضور سه نمایش خارجی در جشنواره سراسری
زمان برگزاری دهمین جشنواره تئاتر فجر از ۲۲ تا ۳۰ بهمن ماه سال ۱۳۷۰ خورشیدی و مکان برگزاری آن تهران بود. در این دوره از جشنواره علاوه بر ستاد برگزاری جشنواره و کانون ملی منتقدان، نهادها و سازمانهای دیگری مانند بانک مرکزی، هفتهنامه سروش و مراکز پرورشی اسلامی جوانان جمعیت هلال احمر نیز اقدام به معرفی برگزیدگان اختصاصی خود کردند. با اینکه دهمین جشنواره تئاتر فجر پسوند سراسری را به دنبال نام خود داشت و از پسوند بینالمللی بیبهره بود، در این رویداد هنری ۳ اثر نمایشی از کشورهای تاجیکستان، آذربایجان و سوریه حضور داشتند. در این دوره از جشنواره همچنین نخستین مسابقه نمایشنامهنویسی برگزار شد. از این رخدادها و نکات میتوان به عنوان مهمترین نکات و رخدادهای دهمین جشنواره تئاتر فجر یاد کرد.
نکته یازدهم: برگزاری سمینار پژوهشی تعزیه
یازدهمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۷ تا ۲۳ بهمن ماه سال ۱۳۷۱ خورشیدی در تهران برگزار شد. این جشنواره میزبان ۴۸ اثر نمایشی بود و به شکل غیر رقابتی برگزار گردید. از همین رو رخداد قابل توجهی در این رویداد هنری به وقوع نپیوست که بتوان از آن به عنوان نکته مهم یاد کرد. شاید بتوان مهمترین رخداد این دوره از جشنواره را برپایی سمینار پژوهشی تعزیه دانست. این سمینار ۱۴ جلسه سخنرانی در مورد جنبههای مختلف تعزیه را در دل خود جای داده بود که مجموعه مقالات مربوط به آن به کوشش جابر عناصری در قالب یک کتاب توسط انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر منتشر شد.
نکته دوازدهم: برپایی نخستین مراسم یادبود هنرمندان در جشنواره
دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر پس از سه دوره وقفه بار دیگر به سبک ۹ دوره نخست در دهه فجر (از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۷۲ خورشیدی) برگزار شد. جشنواره فجر دوازدهم میزبان برگزاری نخستین مراسم یادبود در دورههای مختلف این رویداد هنری بود. در این دوره از جشنواره مراسم یادبود هادی اسلامی برگزار گردید؛ هنرمندی که تقریبا شش ماه پیش از آغاز این رویداد هنری دار فانی را وداع گفته بود. در جشنواره فجر دوازدهم همچنین سه نمایشگاه ماسک و عروسک، عکاسی تئاتر و لباس تئاتر برپا گردید. مواردی که به آن اشاره شد را میتوان مهمترین رخدادهای دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر قلمداد کرد.
نکته سیزدهم: برگزاری بخش نمایش خیابان و برپایی نمایشگاه پوستر برای بار نخست
سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر برای نخستین بار نه در بهمن ماه که در اسفند ماه برگزار شد. در واقع تاریخ برگزاری این جشنواره یک ماه پس از دهه فجر یعنی از ۱۲ تا ۲۰ اسفند سال ۱۳۷۳ خورشیدی بود. در جشنواره فجر سیزدهم برای نخستین بار گزارشی با موضوع دیدگاه مردم در مورد این رویداد هنری تهیه شد که چند ماه بعد توسط معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحت عنوان «تئاتر و سیزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر از دیدگاه مردم» به چاپ رسید. تهیه این گزارش یا موارد مشابه با آن در دورههای بعدی جشنواره تئاتر فجر ادامه نیافت. این دوره از جشنواره همچنین میزبان برگزاری بخش نمایش خیابانی برای نخستین بار در طول دورههای مختلف این رویداد هنری بود. علاوه بر آن در جشنواره فجر سیزدهم برای نخستین بار نمایشگاه پوستر برپا گردید. برپایی نمایشگاه عکس نیز یکی دیگر از رخدادهای این رویداد هنری به شمار میرفت. در مجموع میتوان از همین موارد به عنوان مهمترین رخدادهای سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر یاد کرد.
نکته چهاردهم: برگزاری همایش بررسی نمایش در ایران
چهاردهمین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ ۲۸ دی تا ۵ بهمن ماه سال ۱۳۷۴ خورشیدی در تهران برگزار شد. این برای نخستین بار بود که یکی از دورههای این رویداد هنری در دی ماه آغاز میگردید. یکی از رخدادهای مهم این دوره از جشنواره برگزاری همایش بررسی نمایش در ایران بود که ۳ میزگرد و ۱۳ جلسه سخنرانی را در بر میگرفت. ابعاد این همایش به اندازهای بود که در دوره بعدی این رویداد هنری یعنی جشنواره فجر پانزدهم دومین بخش آن برگزار شد.
نکته پانزدهم: نمایش برگزیده تماشاگران
پس از سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر برای دومین بار یکی از دورههای این رویداد هنری در اسفند ماه برگزار شد. زمان برگزاری جشنواره فجر پانزدهم از ۳ تا ۱۰ اسفند ماه سال ۱۳۷۵ خورشیدی و مکان آن تهران بود. عزتالله انتظامی یکی از اعضای هیات داوران این رویداد هنری به شمار میرفت. در این دوره از جشنواره برای نخستین بار نمایش برگزیده تماشاگران تعیین و معرفی شد. نمایش جمالی کمالی به نویسندگی محمدعلی طاهری و کارگردانی علیرضا استادی از تهران اثری بود که در سیزدهمین جشنواره تئاتر فجر به عنوان نمایش برگزیده تماشاگران معرفی گردید. این نمایش یکی از ۱۱ اثر حاضر در بخش نمایش خیابانی این دوره از جشنواره به شمار میرفت.
نکته شانزدهم: رونمایی از دو بخش جدید در جشنواره
شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۷ تا ۲۷ بهمن ماه سال ۱۳۷۶ خورشیدی در تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره دو بخش جوان و نمایش تلویزیونی برای نخستین بار به مخاطبان معرفی گردید. بخش نمایش تلویزیونی در برخی از دورههای بعدی این رویداد هنری نیز وجود داشت، اما وجود بخش جوان تنها به همین دوره از جشنواره فجر منحصر باقی ماند. بخش نمایش تلویزیونی این رویداد هنری میزبان ۵ اثر نمایشی بود و در بخش جوان ۱۰ اثر نمایشی حضور داشتند. در جشنواره فجر شانزدهم همچنین همایش زبان و هویت تئاتر در قالب یک میزگرد و چهارده جلسه سخنرانی برگزار شد که یکی دیگر از رخدادهای مهم این رویداد هنری به شمار میرفت.
نکته هفدهم: تبدیل شدن به یک جشنواره بینالمللی
هفدهمین جشنواره تئاتر فجر نخستین دوره از این رویداد هنری بود که به جای واژه سراسری از واژه بینالمللی در عنوان آن استفاده شد. در این دوره از جشنواره بخش جدیدی به نام بخش خارجی وجود داشت که در آن ۱۰ نمایش از ۶ کشور مختلف جهان شرکت داشتند. برگزاری همایش پژوهشی دریچهای به تئاتر نوین جهان در تالار اجتماعات موزه فرش نیز یکی دیگر از رخدادهای مهم این رویداد هنری به شمار میرفت. در این همایش ۲۴ جلسه سخنرانی مجزا برگزار گردید که سخنرانان ۹ مورد از آنها غیر ایرانی بودند. البته در ابتدا قرار بود تعداد این جلسات ۲۵ سخنرانی باشد که در نهایت یکی از آنها لغو شد. جشنواره فجر هفدهم به جای اواسط بهمن ماه از نخستین روز بهمن سال 1377 خورشیدی آغاز شد و در پانزدهمین روز این ماه به پایان رسید.
نکته هجدهم: برگزاری نخستین کارگاه
هجدهمین جشنواره تئاتر فجر از ۷ تا ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۷۸ خورشیدی در تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره بخش خارجی به بخش بینالملل تغییر نام داد تا واژه بینالمللی در عنوان جشنواره معنی و مفهوم بیشتری یابد. در بخش بینالملل جشنواره فجر هجدهم ۱۱ نمایش خارجی از ۷ کشور مختلف جهان حضور داشتند. این دوره از جشنواره همچنین میزبان برگزاری نخستین کارگاه در طول دورههای مختلف این رویداد هنری بود. کارگاه بازیگری با تدریس کلایو بارکر نخستین کارگاه جشنواره تئاتر فجر در تمام ادوار به شمار میرود که در هجدهمین دوره از این رویداد هنری برپا گردید. در این دوره از جشنواره مراسم بزرگداشت شاهین سرکیسیان به عنوان یکی از افراد تاثیرگذار در تئاتر مدرن ایران نیز به همت انجمن ارامنه تهران برگزار شد. پس از برگزاری مراسم یادبود هادی اسلامی در دوازدهمین جشنواره تئاتر فجر این دومین مراسمی بود که در خلال جشنواره فجر برای یکی از هنرمندان درگذشته ایرانی برگزار میشد. ضمن اینکه در هجدهمین جشنواره تئاتر فجر شهر مشهد با 5 نماینده در بخش نمایش خیابانی حضور داشت. تا امروز تعداد نمایندگان شهرها و شهرستانهای ایران در بخش نمایش خیابانی جشنواره تئاتر فجر از رقم 5 اثر نمایشی فراتر نرفته است. از موارد یاد شده میتوان به عنوان رخدادهای مهم هجدهمین جشنواره تئاتر فجر نام برد.
نکته نوزدهم: ثبت دو رکورد پابرجا
زمان برگزاری نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر از ۲ تا ۱۴ بهمن ماه سال ۱۳۷۹ خورشیدی و مکان برگزاری آن مانند دورههای گذشته تهران بود. هوشنگ گلشیری و سیمین دانشور دو تن از کسانی بودند که در این دوره از جشنواره مورد تجلیل قرار گرفتند و مراسم بزرگداشت آنها برگزار شد. در دورههای بعدی جشنواره تئاتر فجر مراسم بزرگداشت و تجلیل از هنرمندان ایرانی به فعالان عرصه هنرهای نمایشی محدود ماند و نام کسانی مانند گلشیری و دانشور که بخش عمده کارشان بر نویسندگی و فعالیت ادبی متمرکز بود کمتر به میان آمد. نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر برای نخستین بار میزبان بخش جدیدی به نام انتفاضه بود که دو نمایش از ایران (که هر دو متعلق به تهران بودند) و یک نمایش از فلسطین در آن اجرا شدند. وجود این بخش نیز تنها به همین دوره از جشنواره محدود ماند و در دورههای بعدی جشنواره تئاتر فجر تکرار نشد. در این دوره از جشنواره همچنین دومین کارگاه تاریخ جشنواره تئاتر فجر با تدریس جمعی از مدرسان بینالمللی به نامهای نایجل آزبرن، اسکای رینولدز، رکسانا پوپ، پیتر ویلک، پیپا مورفی، میریام مالرو و کنراد برپا شد که میتوان از آن به عنوان دیگر رخداد مهم این رویداد هنری یاد کرد. علاوه بر آن در این دوره از جشنواره دو رکورد به ثبت رسید که تا امروز پابرجا مانده است. این دو رکورد به رکورد بیشترین تعداد نمایش خیابانی در یک دوره و بیشترین تعداد نمایش خیابانی تهران در یک دوره اختصاص داشت. نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر پذیرای 48 نمایش خیابانی بود که بیشترین رقم در تمام ادوار این رویداد هنری به شمار میرود. از میان این آثار 27 نمایش به تهران تعلق داشت و پایتخت را نمایندگی میکرد. تا امروز تعداد نمایندگان تهران در بخش نمایش خیابانی جشنواره تئاتر فجر از این رقم فراتر نرفته است.
نکته بیستم: ثبت رکورد دیگری که شکسته نشد
بیستمین جشنواره تئاتر فجر در نخستین روز بهمن ماه سال ۱۳۸۰ خورشیدی آغاز به کار کرد و در دوازدهمین روز این ماه به پایان رسید. این دوره از جشنواره برای نخستین بار میزبان بخش جدیدی به نام بخش آیینی موسیقایی بود که در آن شش نمایش از شش استان مختلف ایران حضور داشتند. موضوع این آثار نمایشی آیینهای بومی مناطق مختلف ایران بود و فرم آنها شکل موسیقی و نوا داشت. علاوه بر آن در بیستمین جشنواره تئاتر فجر رکوردی به ثبت رسید که تا امروز پابرجا مانده است. در این دوره از جشنواره ۳۵ جلسه نقد و بررسی آثار نمایشی برگزار شد که در هیچکدام از دورههای بعدی این رویداد هنری تکرار نگردید. این جلسات که به همت انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر برگزار شده بود در دو دوره بعدی جشنواره تئاتر فجر نیز ادامه یافت، اما همانگونه که اشاره شد از نظر تعداد و کمیت هرگز به جلسات نقد و بررسی برگزار شده در بیستمین جشنواره تئاتر فجر نرسید.
نکته بیست و یکم: تجلیل از دو بازیگر شناخته شده و کهنهکار
بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره پیشین این رویداد در دهه نخست بهمن ماه برگزار شد. زمان برگزاری این رویداد هنری ۱ تا ۱۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۱ خورشیدی و مکان برگزاری آن به سبک دورههای گذشته تهران بود. در این دوره از جشنواره بخش نمایشنامهخوانی برای نخستین بار در معرض دید مخاطبان قرار گرفت. این بخش از جشنواره میزبان ۸ اثر بود که تمام آنها از تهران در این رویداد هنری حضور داشتند. در جشنواره فجر بیست و یکم نیز مانند جشنواره فجر پانزدهم نمایش برگزیده تماشاگران معرفی گردید. در این رویداد هنری نمایش خاتون غصهدار توانست عنوان اثر نمایشی برگزیده تماشاگران را به خود اختصاص دهد. این نمایش که کاری از اصغر خلیلی (با الهام از پرده نئی اثر بهرام بیضایی) بود از اصفهان در بخش مسابقه این دوره از جشنواره شرکت داشت. بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر میزبان 29 نمایش خیابانی از شهرستانهای مختلف ایران بود. تا امروز در هیچ دوره دیگری از این رویداد هنری سالانه (به جز دوره سی و نهم با همین تعداد که یازده نمایش آن به بخش ویژه سرباز انقلاب تعلق داشت) تعداد نمایشهای خیابانی تولید شهرستان از این رقم فراتر نرفته است. همچنین در بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر مراسم بزرگداشت دو بازیگر شناخته شده و باتجربه عرصه هنرهای نمایشی ایران یعنی فخری خوروش و مهدی فتحی برگزار شد که میتوان از آن به عنوان یکی دیگر از رخدادهای مهم این دوره از جشنواره نام برد. برگزاری این مراسم شاید آخرین تقدیر رسمی از مهدی فتحی در طول دوران حرفهای فعالیت او باشد؛ چرا که این بازیگر کهنهکار تقریبا یک سال پس از پایان بیست و یکمین جشنواره تئاتر فجر چشم از جهان فرو بست.
نکته بیست و دوم: خداحافظی با جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی
بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر مانند سه دوره پیشین این رویداد سالانه در نیمه نخست بهمن ماه (از ۳ تا ۱۳ بهمن سال ۱۳۸۲ خورشیدی) برگزار شد. این دوره آخرین دوره از جشنواره تئاتر فجر بود که در آن جلسات نقد و بررسی آثار نمایشی توسط انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر برگزار گردید. در این جشنواره ۲۵ جلسه نقد و بررسی برگزار شد که آخرین جلسات برگزار شده در این رویداد هنری تا به امروز بوده است. بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر برای نخستین بار میزبان برگزاری بخش خیابانی – مرور بود. در این بخش از جشنواره چهار اثر نمایشی از تهران، مریوان، مرند و پاوه حضور داشتند. دراین رویداد هنری همچنین کارگاه بازیگری با تدریس پیتر فابریج در خانه هنرمندان ایران به همت بخش فرهنگی سفارت کانادا برپا شد که میتوان از آن به عنوان یکی دیگر از رخدادهای مهم بیست و دومین جشنواره تئاتر فجر یاد کرد.
نکته بیست و سوم: راهیابی زنان به ستاد برگزاری جشنواره
در بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر برای نخستین بار بخشی به نام تمرین – اجرا به مخاطبان معرفی شد که در آن ۷ اثر نمایشی شرکت داشتند. از میان این آثار تنها یک اثر متعلق به شیراز بود و شش اثر دیگر نمایندگان تهران به شمار میرفتند. در این دوره از جشنواره همچنین بخشی به نام ویدئو آرت وجود داشت که در آن ۸ اثر نمایشی به اجرا در آمد. این آثار بر اساس نمایشنامههای نامآشنای تاریخ هنرهای نمایشی نظیر هملت و در انتظار گودو ساخته شده بود و تلفیقی از تئاتر با هنرهای مبتنی بر استفاده از دوربین به شمار میرفت. بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر نخستین دوره از این رویداد هنری محسوب میشد که در آن زنان توانسته بودند به ستاد برگزاری جشنواره راه یابند. دو عضو از شانزده عضو ستاد برگزاری این دوره از جشنواره یعنی سیما تیرانداز (مسئول کارگاههای آموزشی) و فریندخت زاهدی (مدیر علمی سمینار گفتوگوی تئاتر ایران و جهان) زن بودند. سمیناری که زاهدی مدیر علمی آن به شمار میرفت از ۸ جلسه گفتوگو در مورد آثار نمایشی مطرح جهان تشکیل شده بود. علاوه بر آن در این دوره از جشنواره میزگرد سیستمهای تئاتری نیز با سه جلسه گفتوگو برگزار گردید. همچنین در این رویداد هنری ۷ کارگاه آموزشی با حضور مدرسان بینالمللی برپا شد. بیست و سومین جشنواره تئاتر فجر از تاریخ ۱ تا ۱۰ بهمن ماه سال ۱۳۸۳ خورشیدی در تهران برگزار شد.
نکته بیست و چهارم: افتتاحیه عمومی جشنواره
بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر از ۳۰ دی تا ۹ بهمن ماه سال ۱۳۸۴ خورشیدی در تهران برگزار شد. این دوره از جشنواره نخستین دوره از این رویداد هنری به شمار میرفت که در آن تعداد کارگاهها و نشستهای برگزار شده با هم برابر بود. در این رویداد هنری ده کارگاه و ده نشست برگزار شد که تمام نشستهای آن جلسات سخنرانی مربوط به مراسم بزرگداشت برتولت برشت بود. با وجود آنکه جشنواره فجر بیست و چهارم به شکل غیر رقابتی برگزار شد، نهادهایی مانند انجمن نمایش، انجمن تئاتر خیابانی خانه تئاتر و مجمع هنرمندان خراسان اقدام به تعیین و معرفی برگزیدگان اختصاصی خود نمودند. افتتاحیه این دوره از جشنواره نیز تا حدی با دورههای پیشین متفاوت بود و به شکل عمومی و در قالب کارناوال برگزار گردید. این موارد را میتوان جزو نکات و رخدادهای مهم بیست و چهارمین جشنواره تئاتر فجر در نظر گرفت.
نکته بیست و پنجم: تجلیل از ۲۹ هنرمند و فعال تئاتر
بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر نیز مانند دوره قبل به شکل غیر رقابتی برگزار شد. با این حال در این دوره از جشنواره نهادها و سازمانهایی مانند انجمن نمایش، بنیاد شهید، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، سازمان معاونت سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران و دفتر آموزش و فرهنگ پیشگیری از آسیبهای اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام به معرفی برگزیدگان اختصاصی خود کردند. با توجه به اینکه جشنواره فجر بیست و پنجم از ۱۸ تا ۲۷ دی ماه سال ۱۳۸۵ خورشیدی برگزار گردید و این سال به عنوان سال پیامبر اعظم شناخته میشد، در این دوره از جشنواره بخش ویژهای با نام بخش ویژه سال پیامبر اعظم وجود داشت که تنها میزبان یک اثر نمایشی بود. تنها نمایش حاضر در این بخش عشقه (نوشته محمد رحمانیان) نام داشت که کار مشترک محمد رحمانیان و حبیب رضایی به شمار میرفت. همچنین در جشنواره فجر بیست و پنجم مراسم پاسداشت ۲۵ تن از هنرمندان و فعالان تئاتر ایران در کنار مراسم بزرگداشت ۴ تن دیگر از آنها برگزار شد. برگزاری این تعداد مراسم تجلیل در جشنواره تئاتر فجر تا آن زمان بیسابقه بود.
نکته بیست و ششم: برپایی نمایشگاه ۲۵ سال پوستر ایران
بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۷ تا ۲۶ بهمن ماه سال ۱۳۸۶ خورشیدی در تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره دو بخش جدید به نامهای مرور تئاتر ایران در سال ۸۶ – ۱۳۸۵ (که خود شامل دو بخش تهران و شهرستان بود) و تئاتر فراگیر (که چهار بخش خیابانی، کودک و نوجوان، ارتش و پلیس را در بر میگرفت) برای نخستین بار به مخاطبان هنرهای نمایشی معرفی شد. در بخش مرور تئاتر ایران (تهران) ۷ نمایش، در بخش مرور تئاتر ایران (شهرستان) ۱۲ نمایش و در بخش تئاتر فراگیر ۲۸ نمایش (بخش خیابانی ۶ نمایش، بخش کودک و نوجوان ۱۰ نمایش، بخش ارتش ۶ نمایش و بخش پلیس ۶ نمایش) شرکت داشتند. همچنین در بیست و ششمین جشنواره تئاتر فجر نمایشگاه ۲۵ سال پوستر ایران برگزار شد که میتوان از آن به عنوان یکی دیگر از رخدادهای مهم این رویداد هنری یاد کرد. در این نمایشگاه ۱۹۴ پوستر (۱۱۴ اثر در بخش مرور و ۸۰ اثر در بخش مسابقه) در معرض دید مخاطبان قرار گرفت.
نکته بیست و هفتم: ثبت رکورد بیشترین تعداد تقدیر از هنرمندان تئاتر
بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر از ۲ تا ۱۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۷ خورشیدی در تهران برگزار شد. بیشترین تقدیر از هنرمندان تئاتر ایران در طول تمام ادوار جشنواره تئاتر فجر در همین دوره از جشنواره صورت گرفت. در جشنواره فجر بیست و هفتم ۳۹ تن از هنرمندان و فعالان تئاتر ایران مورد تقدیر قرار گرفتند (۴ نفر در مراسم بزرگداشت، ۳۰ نفر در مراسم پاسداشت و ۵ نفر در مراسم یادمان) که این رقم تا امروز تکرار نشده است. یکی از پنج هنرمندی که مراسم یادمان آنها در این دوره از جشنواره برگزار شد (و همگی مدت کوتاهی پیش از آغاز این رویداد هنری از دنیا رفته بودند) خسرو شکیبایی بود. همان گونه که در نکته چهارم مطلب پیش رو به آن اشاره شد، او در سال ۱۳۶۴ خورشیدی و در جریان چهارمین جشنواره تئاتر فجر موفق به دریافت جایزه کارگردان برگزیده برای کارگردانی نمایش بازینامه قانون شده بود. بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر همچنین از تنوع مناسبی در چاپ آثار مکتوب بهره میبرد. در این دوره از جشنواره یک ویژهنامه (کتاب جشنواره)، یک خبرنامه (نشریه تئاتر)، دو کتاب پژوهشی، پنج کتاب نمایشنامه و یک کتاب عکس و پوستر (کتاب سی در یک) به چاپ رسید. از دیگر رخدادهای مهم این دوره از جشنواره میتوان به حضور ماتئی ویسنییک نمایشنامهنویس و روزنامهنگار رومانیایی تبار ساکن فرانسه در ایران اشاره کرد. او در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نشستی با نمایشنامهنویسان تئاتر ایران برگزار کرد و علاوه بر آن در یک کارگاه آموزشی برای آموختن اصول نمایشنامهنویسی به نویسندگان جوان حضور یافت.
نکته بیست و هشتم: چاپ بیشترین تعداد آثار مکتوب در تمام ادوار جشنواره
بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر درست یک سال پس از جشنواره دوره قبل یعنی از ۲ تا ۱۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۸ خورشیدی در تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره نیز مانند دوره قبل رکوردی به ثبت رسید که تا امروز شکسته نشده است. در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر ۲۱ اثر مکتوب (شامل ۲ نشریه و ۱۹ کتاب) به چاپ رسید که تعداد آنها از آثار مکتوب منتشر شده در دورههای پیش و پس از این رویداد هنری بیشتر است. این دوره از جشنواره همچنین میزبان برگزاری نخستین بازار تئاتر ایران بود؛ بازاری که در طبقه دوم تالار وحدت برپا شد و در آن ۴۰ گروه نمایشی و ۵۴ مهمان خارجی حضور داشتند. در این رویداد هنری جایزه مردمی نیز وجود داشت که در بین آثار نمایشی ایرانی به نمایش گِل و در بین نمایشهای خارجی به نمایش میز تعلق گرفت.
نکته بیست و نهم: برگزاری کارگاههای متعدد آموزشی
بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر از ۲۱ بهمن تا ۱ اسفند ماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی در تهران برگزار شد. البته در برگزاری این دوره از جشنواره چهار استان دیگر ایران نیز دخیل بودند و جشنواره تئاتر فجر استانی در استانهای گیلان، البرز، خراسان رضوی و گلستان برگزار گردید. مراسم افتتاحیه این دوره از جشنواره در فضای باز تئاتر شهر اجرا شد. در هیات انتخاب آثار نمایشی این رویداد هنری شورایی به نام شورای عالی انتخاب وجود داشت که یک عضو از ده عضو آن (فریندخت زاهدی) زن بود. البته شورای عالی انتخاب برای نخستین بار در دوره پیشین این رویداد هنری یعنی جشنواره فجر بیست و هشتم تشکیل شده بود؛ با این حال در آن دوره هیچکدام از ۹ عضو این شورا زن نبودند. در این دوره از جشنواره هیچ نشستی برگزار نشد؛ اما تعداد کارگاههای برگزار شده در آن ۱۲ مورد بود. در میان کارگاههای این رویداد هنری کارگاه کارگردانی تئاتر با تدریس رومئو کاستلوچی از ایتالیا، کارگاه دراماتورژی در تئاتر با تدریس استفان سوشکه از آلمان و کارگاه بازیگری با تدریس روی فراتی از فرانسه شاخصترینها بودند. چهار مورد از کارگاههای برپا شده در این دوره از جشنواره نیز کارگاه تخصصی آموزش نمایش عروسکی بود که فرناز بهزادی و پوپک عظیمپور از رشت تدریس آنها را بر عهده داشتند. این کارگاهها در قالب جشنواره تئاتر فجر استانی برپا گردید. همچنین در این دوره از جشنواره ۳۶ گروه نمایشی و ۴۶ مهمان خارجی از کشورهای مختلف جهان در دومین بازار تئاتر ایران حضور داشتند. از موارد یاد شده میتوان به عنوان مهمترین رخدادهای بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر نام برد.
نکته سیام: تجلیل از جمشید مشایخی هفت سال پیش از کوچ او
زمان برگزاری جشنواره فجر سی از ۵ تا ۲۲ بهمن ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی و مکان برگزاری آن تهران بود. البته در این دوره از جشنواره استانهای کرمانشاه، البرز، لرستان، گلستان و خراسان شمالی نیز در برگزاری جشنواره تئاتر فجر استانی دخیل بودند. همچنین در این رویداد هنری ۳۴ گروه نمایشی و ۲۸ مهمان خارجی در سومین بازار تئاتر ایران حضور داشتند. یکی دیگر از رخدادهای این دوره از جشنواره برگزاری مراسم بزرگداشت جمشید مشایخی (بازیگر)، شیرین بزرگمهر (پژوهشگر)، احمد جولایی (پژوهشگر) و اسماعیل خلج (نویسنده و کارگردان) بود. در پایان جشنواره فجر سی علاوه بر ستاد برگزاری جشنواره، دانشجویان و معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه نیز اقدام به تعیین و معرفی برگزیدگان ویژه خود نمودند. شاید بتوان مهمترین نکات و رخدادهای این دوره از جشنواره را در موارد یاد شده خلاصه کرد.
نکته سی و یکم: درمان با عروسک
سی و یکمین جشنواره تئاتر فجر از ۲۶ دی تا ۱۲ بهمن ماه سال ۱۳۹۱ در تهران برگزار شد. در این دوره از جشنواره استانهای فارس، البرز، کهگیلویه و بویر احمد، گلستان و سمنان در برگزاری جشنواره فجر استانی شرکت داشتند. در مجموع اتفاق قابل توجهی در طول جشنواره فجر سی و یکم به وقوع نپیوست که بتوان آن را به عنوان رخداد جدید یا مهم در نظر گرفت. این رویداد هنری از وجود نشست یا همایش خالی بود و در آن تنها دو کارگاه آموزشی با عناوین درمان با عروسک و نورپردازی در تئاتر (با تدریس مدرسان آلمانی و ایتالیایی) برگزار شد. همچنین در این دوره از جشنواره یک نشریه و پنج کتاب به چاپ رسید.
نکته سی و دوم: برگزاری یازده کارگاه آموزشی برای هنردوستان
سی و دومین جشنواره تئاتر فجر مانند دوره قبل از دی ماه آغاز شد و زمان برگزاری آن از ۲۴ دی تا ۱۲ بهمن سال ۱۳۹۲ خورشیدی بود. جشنواره تئاتر فجر استانی این دوره نیز با حضور استانهای خوزستان، البرز، لرستان، خراسان رضوی، گلستان و دو منطقه آزاد کیش و اروند برگزار گردید. در این دوره از جشنواره یازده کارگاه آموزشی برپا شد که به غیر از یک مورد (با مدرس ایرانی) همگی از وجود مدرسان بینالمللی بهره میبردند. همچنین در این رویداد هنری یک نشریه و شش کتاب برای علاقهمندان هنرهای نمایشی منتشر شد. در جشنواره فجر سی و یکم مراسم بزرگداشت چهار هنرمند پیشکسوت برگزار گردید که یکی از آنها انوشیروان ارجمند بود. او تقریبا هشت ماه پس از پایان این جشنواره چشم از جهان فرو بست. دیگر هنرمند تجلیل شده در این رویداد هنری فردوس کاویانی بود که اکنون مدتی است از نظر سلامت جسمانی وضعیت مناسبی ندارد.
نکته سی و سوم: از سرگیری نشستهای جشنواره پس از دو دوره وقفه
سی و سومین جشنواره تئاتر فجر در نخستین روز از ماه بهمن سال ۱۳۹۳ خورشیدی آغاز شد و در دوازدهمین روز همین ماه به پایان رسید. در این رویداد هنری پس از دو دوره وقفه نشستهای جشنواره فجر بار دیگر از سر گرفته شد. در این دوره از جشنواره دو نشست (در قالب سمینار) و شش کارگاه آموزشی برگزار گردید. سی و سومین جشنواره تئاتر فجر میزبان برگزاری بیشترین تعداد مراسم یادمان در طول ادوار مختلف جشنواره بود. در این دوره از جشنواره یاد و خاطره ۱۷ تن از هنرمندان و فعالان تئاتر ایران که چشم از جهان فرو بسته بودند گرامی داشته شد. در میان این افراد نامهای آشنایی مانند مرتضی احمدی و انوشیروان ارجمند به چشم میخورد. در این رویداد هنری همچنین مراسم یادبود چهار تن از کسانی برگزار شد که پیش از شروع جنگ ایران و عراق به انجام فعالیتهای هنری مشغول بودند و در جریان جنگ شهید شدند. از دیگر نکات قابل اعتنای سی و سومین جشنواره تئاتر فجر میتوان به چاپ یک نشریه و دو کتاب اشاره کرد. علاوه بر آن نمایشگاه عکس این دوره از جشنواره نیز به دو بخش جداگانه با نامهای تئاتر ایران و عکس انگارهنگاری تقسیم شده بود.
نکته سی و چهارم: تمرکز بر تئاتر لهستان
سی و چهارمین جشنواره تئاتر فجر دقیقا یک سال پس از دوره سی و سوم یعنی از ۱ تا ۱۲ بهمن ماه سال ۱۳۹۴ خورشیدی برگزار شد. در این دوره از جشنواره استانهای فارس، البرز، بوشهر، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و یزد در جشنواره تئاتر فجر استانی شرکت داشتند. یکی از نکات مهم جشنواره فجر سی و چهارم تمرکز ویژه بخشهای مختلف آن بر کشور لهستان بود. در این دوره از جشنواره بخشی به نام هفته تئاتر لهستان وجود داشت که از ۳ اثر نمایشی ساخت این کشور پذیرایی میکرد. علاوه بر آن ۳ کارگاه آموزشی نیز با حضور مدرسان لهستانی تحت عنوان کارگاه آموزشی تئاتر لهستان در این رویداد هنری برپا گردید. همچنین سمیناری با عنوان تئاتر لهستان که از ۵ جلسه سخنرانی تشکیل شده بود در این دوره از جشنواره برگزار شد تا محتوای مربوط به کشور لهستان تکمیل گردد. در این دوره از جشنواره همچنین یک نشریه و شش جلد کتاب به چاپ رسید.
نکته سی و پنجم: تقدیر از هنرمندان معلول
سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۰ دی تا ۱۲ بهمن ماه سال ۱۳۹۵ خورشیدی برگزار شد. جشنواره فجر استانی این رویداد هنری شامل استانهای فارس، خوزستان، بوشهر، مازندران، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و یزد بود. در این دوره از جشنواره برای نخستین بار نمایشگاه هویت بصری برپا شد. این نمایشگاه در کنار دو نمایشگاه پوستر و عکس برپا گردید و مسابقه مربوط به آن نیز مجزا از مسابقه پوستر و مسابقه عکس جشنواره بود. دوره سی و پنجم تنها دوره از جشنواره تئاتر فجر به شمار میرود که در آن نمایشگاه هویت بصری به صورت جداگانه برپا شد. از دوره بعدی این نمایشگاه با نمایشگاه پوستر تلفیق گردید و دیگر حالت مجزا نداشت. سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر تنها میزبان یک مراسم بزرگداشت بود که به تجلیل از علی رفیعی (کارگردان تئاتر و سینما) اختصاص داشت. یکی دیگر از رخدادهای مهم این دوره از جشنواره کنار هم قرار دادن ۸ نمایش در قالب بخشی به نام مسئولیت اجتماعی و تقدیر از آنها بود. این آثار نمایشی با حضور هنرمندان معلول یا تحت پوشش سازمان بهزیستی تهیه شده بود و بخش مهمی از عوامل تولید آنها را افراد دارای شرایط خاص تشکیل میدادند. موارد یاد شده را میتوان به عنوان نکات و رخدادهای مهم سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر قلمداد کرد.
نکته سی و ششم: بیشترین مشارکت زنان در ادوار مختلف جشنواره
سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر در ۲۸ دی ماه سال ۱۳۹۶ خورشیدی آغاز شد و در ۹ بهمن ماه همین سال به پایان رسید. در این دوره شش استان خوزستان، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، لرستان، مرکزی و یزد در جشنواره تئاتر فجر استانی حضور داشتند. بیشترین مشارکت و همکاری زنان با ستاد برگزاری جشنواره و بخشهای اجرایی آن در همین دوره صورت گرفت. در این رویداد هنری ۹۸ زن به عنوان همکاران ستاد اجرایی یا اعضای ستاد برگزاری و هیات انتخاب جشنواره فعالیت کردند و در برگزاری جشنواره شرکت داشتند. رقمی که از تمام دورههای پیش و پس از خود بالاتر بود. در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر دو بخش جدید به نامهای خارج از صحنه و مکانهای نامتعارف برای نخستین بار معرفی شد که به اجرای تئاتر در مکانهای خاص اختصاص داشت و شامل دو شاخه داخلی و بینالمللی بود. بخش مکانهای نامتعارف این دوره از جشنواره هم در شاخه داخلی و هم در شاخه بینالمللی به شکل رقابتی برگزار شد و حالت مسابقه داشت. ضمن آنکه در جشنواره فجر سی و ششم برای نخستین بار در طول ادوار مختلف این رویداد هنری بخش مسابقه تئاتر ایران در قالب دو بخش الف و ب برگزار شد که هر کدام برگزیدگان جداگانهای داشتند. این امر در دوره بعدی این رویداد هنری نیز تکرار شد و بخش مسابقه تئاتر ایران به دو بخش جداگانه یک و دو با برگزیدگان مجزا تقسیم گردید. یکی دیگر از نکات قابل اعتنای این دوره از جشنواره منتشر نشدن کتاب در آن بود. به بیان دیگر در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر به غیر از یک نشریه که همان کتاب جشنواره بود هیچ اثر مکتوب دیگری به چاپ نرسید. در این رویداد هنری علاوه بر ستاد برگزاری جشنواره بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس نیز اقدام به تعیین و معرفی برگزیدگان اختصاصی خود کردند.
نکته سی و هفتم: شکسته شدن طلسم حضور زنان در شورای سیاستگذاری جشنواره
سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر که از مراسم افتتاحیه بیبهره بود، از ۲۲ بهمن تا ۴ اسفند ماه سال ۱۳۹۷ خورشیدی برگزار شد. جشنواره فجر استانی این رویداد هنری شش استان سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، لرستان، چهارمحال و بختیاری، یزد و اردبیل به همراه منطقه آزاد اروند را در بر میگرفت. در این دوره از جشنواره برای نخستین بار یک زن به عنوان عضو شورای سیاستگذاری جشنواره انتخاب شد و مریم معترف توانست در کنار شش عضو دیگر این شورا حضور یابد. جشنواره فجر سی و هفتم تمرکز ویژهای بر چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی داشت. به همین منظور بخش ویژهای به نام بخش چهل سالگی انقلاب اسلامی در این دوره از جشنواره وجود داشت که شامل ۶ نمایش صحنهای، ۶ نمایش خیابانی، یک نمایش دیگر گونههای اجرایی، ۲ نمایش مهمان و ۱۰ نمایش رادیویی بود. البته نمایشهای چهل سالگی انقلاب اسلامی در سایر بخشهای این جشنواره نیز مشاهده میشدند و در میان آثار نمایشی مختلف پراکنده بودند. به عنوان مثال نمایش خنکای ختم خاطره در بخش مسابقه تئاتر بینالملل این دوره از جشنواره حضور داشت و جوایز متعددی را در شاخههای گوناگون به خود اختصاص داد. در سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر دو نمایشگاه جدید نیز برای نخستین بار برپا شد. یکی از آنها نمایشگاه چهل سال تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی بود و دیگری نخستین پیشخوان ملی هنرهای اجرایی ایران که با حضور ۱۷ مهمان خارجی از کشورهای مختلف برگزار گردید. علاوه بر آن سمینار پژوهشی بررسی تئاتر پس از انقلاب اسلامی و نشست موضوعی تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی نیز دو مورد از نشستهای برگزار شده در این دوره از جشنواره بودند که با موضوع اصلی این رویداد هنری یعنی چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی ارتباط مستقیم داشتند.
نکته سی و هشتم: تاریخچه جشنواره بینالمللی تئاتر فجر
سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۲ تا ۲۱ بهمن ماه سال ۱۳۹۸ خورشیدی در تهران برگزار شد. یکی از کتابهای منتشر شده در این دوره از جشنواره تاریخچه جشنواره بینالمللی تئاتر فجر نام داشت که به کوشش تقی اکبرزاده تهیه و تدوین شده بود. این کتاب یکی از منابع استفاده شده برای نگارش سلسله مطالب چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر سایت ایران تئاتر در طول ماه جاری بوده است. در این رویداد هنری همچنین سایت جامع جشنواره که اطلاعات و اسناد و عکسهای دورههای مختلف جشنواره تئاتر فجر را در دل خود جای داده است، با مدیریت علیاکبر عبدالعلیزاده سردبیر سایت ایران تئاتر افتتاح شد. یکی از چهار هنرمندی که مراسم بزرگداشت آنها در جریان سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر برگزار شد، کریم اکبری مبارکه بود. او که در این مراسم حضور داشت و هنگام ایستادن روی صحنه احساساتی شده بود، تقریبا ۹ ماه پس از پایان جشنواره فجر سی و هشتم چشم از جهان فرو بست. در واقع میتوان گفت که این آخرین مراسم بزرگداشت کریم اکبری مبارکه و آخرین حضور او بر صحنه تئاتر بود.
نکته سی و نهم: سر خم نکردن در برابر کرونا
سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۱ تا ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۹۹ خورشیدی در تهران برگزار شد. مهمترین رخداد این دوره از جشنواره برگزاری آن زیر سایه شیوع ویروس کرونا بود؛ امری که موجب شد سالنهای نمایش میزبان آثار این رویداد هنری با ظرفیت کامل فعالیت نکنند. برای جبران این خلاء جشنواره فجر سی و نهم به صورت مجازی و آنلاین برگزار شد و اجرای ضبط شده آثار نمایشی حاضر در این رویداد هنری بر روی پلتفرم تازه تاسیس تلویزیون تئاتر ایران قرار گرفت. در واقع میتوان تولد تلویزیون تئاتر ایران را تقریبا همزمان با آغاز سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر دانست؛ چرا که پوشش کامل این رویداد هنری نخستین محک جدی این پلتفرم اینترنتی و نمایشی تازه تاسیس بود. برگزاری نمایشگاه مجازی اسناد ۴۰ سال تئاتر مقاومت یکی دیگر از رخدادها و نکات مهم سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر بود که تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا رقم خورد. این نمایشگاه به شکل مجازی و در قالب سه بخش برگزار شد و منتخبی از نمایشنامهها و کتابهای مرجع تئاتر مقاومت را در دل خود جای داده بود. در این دوره از جشنواره همچنین پنج جلسه هماندیشی برگزار گردید و کتاب آثار سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر در ۱۸۸ صفحه منتشر شد.
نکته چهلم: احیا نمودن بخشهای به حاشیه رفته
چهلمین جشنواره تئاتر فجر از روز چهاردهم بهمن ماه امسال آغاز به کار کرد. مراسم افتتاحیه این رویداد هنری در شهر یزد و در کاروانسرای تاریخی زینالدین که قدمتی چهارصد ساله دارد و عمر آن به دوران حکومت صفویان میرسد، برگزار شد. این برای نخستین بار در تمام ادوار جشنواره تئاتر فجر بود که مراسم افتتاحیه این رویداد هنری در شهری به غیر از تهران برگزار میشد. یکی از نکات مهم این دوره از جشنواره تلاش برای احیا نمودن بخشهایی است که در دورههای اخیر این رویداد هنری کمرنگ شده بودند. دوره قبلی جشنواره تئاتر فجر به دلیل شیوع ویروس کرونا در سطح جهان از وجود بخش بینالملل بیبهره ماند. در جشنواره فجر ۴۰ بخشی به نام تئاتر ملل تدارک دیده شد تا خلاء دوره پیشین در این زمینه جبران گردد. بخش تئاتر ملل جشنواره فجر ۱۴۰۰ نمایشهای مختلفی از کشورهای ارمنستان، تاجیکستان، بلغارستان، الجزایر، آذربایجان، عراق و افغانستان را همراه با دو نمایش مشترک بین ایران و افغانستان و ایران و عراق در دل خود جای داده بود. یکی دیگر از بخشهای آشنایی که از جشنواره فجر سی و هفتم به بعد دیگر جایی در این رویداد هنری نداشت بخش جشنوارههای تئاتر فجر استانی است. در چهلمین جشنواره تئاتر فجر این بخش با مشارکت دو استان یزد و گیلان احیا شد و بار دیگر در این رویداد هنری حاضر بود. در جشنواره فجر ۴۰ همچنین یک بخش پژوهشی به نام اسناد چهل دوره جشنواره تئاتر فجر وجود داشت که در قالب نمایشگاه برگزار شد و در دو حالت فیزیکی و مجازی در معرض دید علاقهمندان هنرهای نمایشی قرار گرفت. یکی دیگر از رخدادها و نکات مهم جشنواره فجر ۱۴۰۰ که بخشی از نمایشگاه یاد شده به شمار میرود، چاپ کتاب راهنمای جشنوارههای بینالمللی است که ترجمه مجموعه مقالاتی از انتشارات دانشگاه کمبریج به شمار میرود.
با پایان یافتن این مطلب سلسله مطالب چهل نکته از چهل سالگی جشنواره تئاتر فجر نیز به پایان میرسد. اگر نقطه نظری در مورد این مجموعه مطلب دارید میتوانید آن را از طریق قسمت نظرات در هر کدام از چهارده بخش این مجموعه با ما در میان بگذارید.یا نظرات خود را ازطریق ایمیل برای ما ارسال کنید .
منابع :
کتاب تاریخچه جشنواره بین المللی تئاتر فجر. پژوهش و نگارش تقی اکبرزاده. تهران: انتشارات نمایش، 1399
آرشیو ادوار سایت جامع جشنواره بین المللی تئاتر فجر
سایت ایران تئاتر