شاعرى که نمایش را می شناسد ولی مورد بی توجهی است

  از جمله آثار پژوهشى او مقاله ای با عنوان " تاریخ خسروِ علم و عقل و عشق در عرصه نمایش" که در دانشکده علیگر - هند و بحث لالایى ها و ادبیات تغزلى که در دانشگاه اصفهان ارائه شده است .

حضور در سومین رپرتوار مونولوگ در دانشکده سینما و تئاتر  با عنوان طراحى صحنه نمایش "بیدار خوابى"  ،  تجربه کارگردانی در سال 87 ، تجربه بازیگرى در جشنواره تئاتر تجربه و همینطور عروسک گردانى  از دیگر تجربیات یلدا احمدی است .

معصومه احمدی به تازگی چاپ دوم کتاب « امیرخسرو دهلوی و نمایش» را روانه بازار نشر کرده است .۵ فروردین روز تولّد «امیرخسرو دهلوی» شاعر پارسی‌گو است پس به همین بهانه  با او در پاتوق ایران تئاتر  پیرامون این اثر به گفت و گو نشسته ایم .

از نحوه آشناییتون با شاعران پارسى گوى هند و امیر خسرو دهلوى بگویید...

دانشجوى ترم آخر بودم و براى پایان نامه ام  دنبال عنوان بودم تا اینکه کتاب " آشنایى با ادبیات دراماتیک کهن فارسى " از آثار استاد دکتر جولایى را خواندم و از ایشان خواستم از بین شاعرانی چون رودکى، سعدى، حافظ، امیر خسرو دهلوى، بیدل و یا عارف قزوینى و... شاعری را برای عنوان پایان نامه ام معرفی کنند که استاد جولایی امیر خسرو دهلوى را پیشنهاد دادند و من هم با کمک ایشان به این نتیجه رسیدم که در اشعار امیر خسرو قابلیت دراماتیک وجود دارد. پس از ثبت عنوان پایان نامه  " خوانش دراماتیک زندگى و آثار امیر خسرو دهلوى "  و پس از پذیرش یکى از  مقالاتم تحت عنوان " تاریخِ خسروِ علم و عقل و عشق در عرصه نمایش " از طرف دانشگاه دهلى و علیگر براى ارائه مقاله ام دعوت شدم .  این مقاله از  دلِ رساله ارشدم که  امتیاز عالى به آن تعلق گرفته است ؛ بیرون آمده و  در این سفر از نزدیک مقبره  نظام الدین اولیا و امیر خسرو دهلوى را که هر دو در دهلى نو به خاک سپرده شده اند دیدم و از طرفی شاهد بودم که مردم چه احترام خاصی برای این استاد و شاگرد قائل بودند.

با توجه به الگو قرار دادن نظامى گنجوى در آثار و نوشته هاى امیر خسرو دهلوى می توان ادبیات او را دایاسپوریک به حساب آورد؟  

تا کنون در حوزه ادبیات فارسى خصوصا ادبیات دراماتیک توجه لازم به امیر خسرو دهلوى شاعرى  نشده است. او همچون بسیارى از شاعران دیگر با موسیقى آشنایى داشته که این هنرش در موسیقى شعرى او کاملا پیداست و از طرفى قوالى که نوعى داستانگویى است در آثارش موج مى زند .
تسلط بر چهار زبان ترکى، هندى، فارسى و عربى باعث گردید تا گنجینه لغاتش فراوان باشد و تعابیره نغز و کنایاتى زیبا خلق کند. به طورى که او را مبدع سبک هندى در ادب فارسى مى دانند. کتاب هاى امیر خسرو در سه مرحله نوشته شده است : ١) صغر سن  ٢) میان سالى ٣) کبر سن 
همه حوادث زندگى خود را به صورت مدرج مى نویسد به اضافه اینکه او همواره به زادگاه خود، ایران علاقه خاصى داشته و براى همین است که اینقدر نظامى را دوست دارد. و سعى مى کند همه آثار او را بازنویسى کند و در بعضى جاها مثل «منظومه دولرانى» از نظر هیچ کس پیروى نمى کند و حرف خود را مى زند. نظامی هفت گنج را نوشته و امیر خسرو هشت بهشت را نوشته و از طرفى قرآن السعدین را نوشته است . نکته بعدى علامات و نشانه هاى آشنایى امیر خسرو با امر نمایش است در دیوان اشعارش .
آشنایى امیر خسرو با کلماتى مثل پرى ، لعبت ، لعبت باز ، صحنه ، پرده نمایش، نور و ... نشان مى دهد که او با علم و آگاهى ، مسئله نمایش را به خدمت گرفته است و به نوعى مى خواهد با تمثیل نمایش یک حقیقت را بیان کند و فى الواقع  یک باب فلسفى را به مخاطب خود بفهماند.

 آثار امیرخسرو دهلوى چه  ویژگى هاى دراماتیکى در  خود دارد؟    

تمام آثار و زندگى امیر خسرو دهلوى مشحون از قابلیت هاى نمایشى است . همچنان که اشاره شد امیر خسرو از علم نمایش مطلع بوده است چون از نگاهِ ارسطویى در آثارش زیاد استفاده شده؛ نشانه ها و نمونه ها و اشارات اغلب در آثار بزرگان حتى یونان و کسانى چون ارسطو و متأخرین اساتید و مربیان عرصه دانش تئاتر، نظیر پروفسور ناظرزاده کرمانى قابل ردیابى است، نکته قابل توجه اینکه ممکن است هر کدام به تعدادى از این تقسیم بندى ده گانه ؛ که من اسمش را گذاشتم ده گانه  کرمانى نظر موافق داشته باشند. و براى رسیدن به شش عنصر ارسطویى احتیاج به کلید واژه ها داریم که این کلید واژه ها، ده گانه کرمانى در تمام آثار دهلوى مى بینیم؛ نمونه هایى چون نقاب در اشعارش کلمه نقاب زیاد به کار رفته و غالبا براى چهره زیباى معشوق یا زن به کار مى رود و هیچ وقت از نقاب حیوانى و یا با مفهوم ماسک براى شناخته نشدن به کار نرفته است . 

وان مادر تو که در نقابست 
او هم ز عمت چو من خرابست ( مجنون و لیلى) 

تماشا و نمایش، تماشا به گمان خیلى ها به معنى گردش است در حالى که در اینجا به زعم آقاى ناظرزاده کرمانى به معناى نمایش است نه گردش .
در اشعار دهلوى ؛ اشاره مستقیمى به کلمه تماشا نشده اما صحنه نمایش توصیف شده است در موارد زیادى که نام تماشا آورده شده دشت و صحرا و گلزار و باغ به عنوان صحنه نمایش تصور مى شود که تماشاگاه مردم است . 

عزم تماشا کرده اى آهنگ صحرا کرده اى 
جان و دل ما برده اى اینست رسم دلبرى ؟ (غزل)

ساقى، ازان دو چشم که در بند خفتن است 
صد چشم بندى است که آموخت خواب را 
هر فعالیتى که بازى به آن بچسبد، آن فعالیت مى شود نمایش .
در اشعار دهلوى واژه هایى چون رسن بازى، معلق زنى، شمشیر بازى، شعبده بازى،  سیاه بازى، چشم بندى کاربرد عملى  دارند و وقتى که جشنى را نشان مى دهد از این نمونه ها استفاده مى کند و گاهى این  واژ ه ها را به منظور دیگرى با تشبیه و استعاره  به کار مى برد . همین  امر دلالت بر آشنایى امیرخسرو  با نمایش و استفاده کنایى در اشعارش دارد که مورد فهم مردم زمانش بوده است . بازى هاى چشم بندى که به آن شعبده هم مى گویند در این زمان رواج دارد.
ماسک کلمه یونانى است که در فارسى به آن سیماچه مى گویند  چون تماشاگران از صحنه دور بودند و صورت بازیگران را به خوبى نمى دیدند فلذا آنان ماسک هایى بزرگتر از چهره  خود به صورت  مى زدند و نقش بازى مى کردند.
فرو برده مُشْعَبد تیغ چون آب 
چو مستسقى که نوشد شربت ناب 

نموده چهره اى زان گونه گون ریو
گهى خود را پرى کرده گهى دیو 

در اشعار دهلوى واژه  خیال زیاد به کار رفته که غالبا به معنى وهم و گمان یا چیزى پنهان یا غیر واقعى آمده است.

در تماشاش روز و شب بهرام 
آنچه ز سر جوش دل نقش بند

همچو جمشید در نظاره جام 
معنى نو بود و خیالى گذشت

سیصد سال قبل از امیرخسرو ، خیام از لعبتکان صحبت کرده
ما لعبتکانیم و فلک لعبت باز 
از روى حقیقتى نه از روى مجاز
لعبت در اشعار امیرخسرو به معنى بازیچه آمده و اشاره اى به عروسک بازى نشده امّا گاهى واژه پرده را مى توان ایهامى از  نمایش عروسکى  دانست  که بر پرده نمایش ظاهر مى شده .
گویم افسانه هاى طبع فزاى
از  لب لعبت فسانه سراى

براى سایه  عروسک سه چیز مورد نیاز است؛ 
خود بازیگر که ایجاد سایه مى کند ، پرده و یک منبع نور که هدف از این تاثیر متقابل تئاتر بر مردم و برعکس مى باشد.
و در بحث سایه مسئله مهم توحید و علم نمایش است که خدا یکى هست و همه جا هست.
جانب سایه مردم روان
با همه چون سایه شده هم نشست

پرده واژه نمایشى است.
نشان از نمایشگرى مى دهد که نمایشى سایه وار را بر پرده اى اجرا کرده است و تماشاگرى داشته است.

بخندید در پرده کردش سوال
که چون دیدى این پرده  پُر خیال
 اشارات رقص و سماع در غزل هاى دهلوى دیده مى شود و همیشه همراه رقص ابزار موسیقى هم  نام برده  مى شود .
از روش جنبش دستانشان
مجلسیان هم همه حیرانشان

و تصویر و تمثال از واژه هاى نمایشى است که در نمایش هاى عروسکى و سایه اى وجود دارد و هنرهاى تجسمى.
در کاخ ها بر دیوار نقش هایى مى کشیدند که مانند تصاویر پرده اى،  داستانى  را روایت مى کنند.
شاه فرمود کان دو صورت حال
آید اندر نمونه تمثال
نقشبندان به خانه تصویر
در خورنق نگاشته سریر 

تمام آثار امیر خسرو دهلوى جدا از ماجراى زندگى پدرش و زندگى خودش و خدمت به سلاطین و پیروِ نظام الدین اولیا و همه مؤید زندگى دراماتیک اوست؛ قابلیت هاى دراماتیک دارند و وجود شش عنصر ارسطویى ممکنه همه شش عنصر  نداشته باشه و ضرورت وجود هر  شش عنصر هم نیست . 

باز خورد و استقبال مخاطبان از کتاب چاپ شده چطور بود ؟

خیلی خوب بود،اغلب دوستان و علاقه مندان عرصه نمایش که کتاب را دیدند،مرا تشویق و ترغیب به کار در زمینه پژوهش های دیگری نیز نمودند،شاید اصلی ترین انگیزه من به چاپ مجدد این کتاب همین تشویق ها بود، البته در کنار حمایت‌های خانواده و اساتیدم .

بعد از این کتاب ، کتابی برای چاپ دارید ؟

کتاب دیگری هم در زمینه نمایش ،  طراحی صحنه که جای خالی اینگونه پژوهش‌ها را حس می کردم و اکنون در دست چاپ دارم ، در این کتاب ، تمرکز من بر دیدگاه‌های فنی کاسپار نهر ، طراح صحنه معروف آلمانی است که امیدوارم هر چه زودتر مراحل اولیه اخذ مجوز و چاپ خود را پشت سر بگذارد و وارد قفسه های کتابفروشی های هنری شود.