شبیه‌خوان پرسابقه در گفت‌وگو با ایران تئاتر
مصطفی بلوکات: تعزیه آغازگر فاصله‌گذاری در تئاتر است
مصطفی بلوکات اشقیاخوان هیئت تعزیه‌داران متوسلین به حضرت علی اصغر (ع) دربندسر شهرستان شمیرانات که از سال ۱۳۶۳ با بچه‌خوانی در تعزیه فعالیت خود را آغاز کرده، در دهه اول ماه محرم سال جاری در شمشک و دربندسر به اجرای تعزیه پرداخته است. او وجه تمایز تعزیه با دیگر هنرهای نمایشی را همراهی و همدلی تعزیه‌خوان‌ها به ویژه مخالف‌خوانان با تماشاگران می‌داند و معتقد است نسخه‌ها و شیوه‌های اجرایی تعزیه آغازگر شیوه فاصله‌گذاری در تئاتر است.
نگار امیری: مصطفی بلوکات، تعزیه‌خوان هیئت تعزیه‌داران متوسلین به حضرت علی اصغر (ع) دربندسر این هنر را از سال 1363 در شهرستان شمیرانات و در شهرهای شمشک و دربندسر و با بچه‌خوانی آغاز کرده است و تاکنون نزدیک به بیست و هفت سال است که در ایام محرم به اجرای تعزیه در این شهرستان می‌پردازد. او تعزیه‌خوانان در نقش‌های متفاوت اولیاخوان و اشقیاخوان را ذاکران امام حسین(ع) می‌داند و معتقد است مهم این است که ساعتی در جایگاه هر کدام از این شخصیت‌ها که هستیم پاکی ائمه و رذالت دشمنان آنان را به تصویر بکشیم. به همین مناسبت با او به گفت‌وگو درباره تعزیه نشستیم که در ادامه متن آن را می‌خوانید.
فعالیت گروه تعزیه شما از چه زمان آغاز شده است؟
گروه تعزیه ما از گروه‌های تعزیه شمیرانات واقع در شهرهای شمشک و دربندسر است که از سال ۱۳۷۵ فعالیت رسمی و حرفه‌ای خود را آغاز کرد و تاکنون حدود ۲۷ سال است با اجرای تعزیه میزبان عزاداران حسینی و علاقه‌مندان به این هنر است.
چند سال‌تان بود که به تعزیه‌خوانی پرداختید؟
من از سال ۱۳۶۳ به شبیه‌خوانی در تعزیه پرداختم. طبق روال تعزیه را از بچه‌خوانی و نقش‌هایی چون دوطفلان مسلم(ع) و دیگر نقش‌های کودکان واقعه کربلا شروع کردم و پس از اینکه به قول اهالی موسیقی صدایم تکلیف شد به اشقیاخوانی پرداختم.
از نقش‌های مثبت و منفی تعزیه برایمان بگویید؟
در تمام آثار نمایشی شخصیت‌های مثبت و منفی وجود دارد. در تعزیه شخصیت‌های مثبت با نام‌های اولیاخوان، شهادت‌خوان و امام‌خوان شناخته می‌شوند و شخصیت‌های منفی با نام‌های اشقیاخوان، مخالف‌خوان و شمرخوان شناخته می‌شوند.
تعزیه‌خوانان در هرکدام از این نقش‌ها تلاش می‌کنند برای ساعتی در جایگاه‌های متفاوت اولیاخوان مظلومیت ائمه و در جایگاه اشقیاخوان، شقاوت دشمنان آن‌ها را به تصویر بکشند.
مهم‌ترین وجه تمایز تعزیه با دیگر هنرهای نمایشی در چیست؟
در تعزیه، شبیه‌خوان زمانی که نقشی روی صحنه ندارد در گوشه‌ای از کار به عنوان مخاطب می‌ایستد و با تماشاگران همراه می‌شود. ما همگی ذاکر امام حسین (ع) هستیم و مهم‌ترین وجه تمایز تعزیه با دیگر آثار نمایشی همان همراهی و همدلی تعزیه‌خوان‌ها به ویژه مخالف‌خوانان با تماشاگران است. ما در بسیاری از صحنه‌های تعزیه بیش از مخاطب گریه می‌کنیم.
تاثیر فاصله‌گذاری در تعزیه تا چه حدی است؟
تعزیه آغازگر فاصله‌گذاری در تئاتر است، به گونه‌ای که در نسخه‌های خطی و سپس شیوه‌های اجرایی تعزیه این تاثیر کاملا مشهود است. به طور مثال این بخش از نسخه تعزیه شاهد خوبی برای فاصله‌گذاری در نسخه‌های خطی این هنر است.
«الا یا اهل مجلس بر شما حافظ خدا باشد
نبی غمخوار، حیدر یار، مونس مجتبی باشد
کند یاری به هر وادی زنان را حضرت زهرا
به مردان مونس و غمخوار شاه کربلا باشد
نه من شمرم، نه او بن سعد نه او خولی نه وی اسعد
نه اینجا کربلا، نی لشکر ما اشقیا باشد
قرض بهر عزاداری به پا گردیده این مجلس
بُکا، ابکا، تباکا شاهد این مدعا باشد»
این یک نمونه از اشعار مخالف‌خوانان است که در ابتدای ورودشان به فاصله‌گذاری در بیان شخصیت اصلی‌شان به عنوان ذاکر و برپاکننده مجلس با نقشی که بازی می‌کنند، می‌پردازد. به صورت کلی تعزیه هنری است که فاصله‌گذاری و نماد نقش ویژه‌ای در آن دارند.
نماد را یکی دیگر از عناصر تاثیرگذار تعزیه معرفی کردید، در مورد نمادهای تعزیه توضیح بیشتری می‌دهید؟
تعزیه نمایشی نمادین و سمبلیک است و این موضوع یکی از مزیت‌های مهم و تاثیرگذار تعزیه به شمار می‌رود. به طور مثال یک ظرف آب در تعزیه نمادی از رود فرات است. حتی در میزانسن نیز چنین است تعزیه خوان با یک دور گردش به دور صحنه از یک شهر به شهر دیگر یا از یک صحنه به صحنه دیگر می‌رود.این قراردادهای صحنه‌ای و شیوه‌های اجرایی در طول سالیان برای تماشاگر جزو یک باور شده است.
نوع لباس و رنگ‌ها نیز همینطور است. رنگ قرمز نماد شقاوت و جنگ، سفید نماد صلح، سبز نماد پاکی و زرد نشانی از تردید است که در تعزیه هرکدام از شخصیت‌ها با رنگ مخصوص خود معرفی می‌شوند.
