گفت‌وگو با بازیگر نمایش «خانه خراب»
محمدهادی عطایی: سهل‌الوصولی آفت تئاتر است
محمدهادی عطایی، بازیگر و کارگردان تئاتر که این روزها با اجرای نمایش «خانه‌خراب» در سالن یک پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه است از دشواری‌های بازیگری در عرصه تئاتر و تصویر گفت و سهل‌الوصولی و بی‌سوادی را دو آفت تئاتر دانست که باعث شده تا هنرمندان زیادی به دلیل گذران زندگی، حضور در خیلی از آثار نمایشی را بپذیرند که در نهایت نیز ماحصل این آثار اتفاق درخشانی رقم نخواهد زد.
نگار امیری: محمدهادی عطایی بازیگر و کارگردان تئاتر، فعالیت خود را از سال 1379 با بازی در نمایش «سمفونی تراژدی کربلا» آغاز کرد. آثاری چون «پچپچه‌های پشت خط نبرد»، «آبی مایل به صورتی»، «مرگ گرم» و «توفان» تنها تعدادی از آثار نمایشی او در زمینه بازیگری تئاتر است. او تاکنون کارگردانی آثاری چون «خمپاره سیزده»، «ساده مثل سکوت» و «فریاد خاموش» را نیز بر عهده داشته است.
عطایی این روزها با نمایش «خانه‌خراب» که برداشتی آزاد از «خسیس» مولیر به نویسندگی رضا دادویی و کارگردانی محمدرضا پورحکیمی است در پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه است. با او به گفت‌وگو درباره فعالیت‌های اخیرش در عرصه بازیگری نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
در حال حاضر چه نمایشی روی صحنه دارید؟ کمی در مورد نقش‌تان در این نمایش برایمان بگویید.
هم‌اکنون در نمایش «خانه‌خراب» به نویسندگی رضا دادویی و کارگردانی محمدرضا پورحکیمی که از 27 مرداد تا 27 شهریور در سالن یک پردیس تئاتر شهرزاد اجرا می‌شود، به ایفای نقش می‌پردازم. این نمایش برداشتی آزاد از «خسیس» مولیر است که پیش از این از نوزدهم تیر تا سیزدهم مردادماه برای نخستین بار در تماشاخانه ملک روی صحنه رفته بود.
چه نقشی را در این اجرا بازی می‌کنید؟
در این نمایش نقش پیرمرد دلسوزی را بازی می‌کنم که در خانه مرد خسیسی زندگی می‌کند. خساست صاحب‌خانه، خانواده و فرزندانش را دچار مشکلاتی می‌کند اما این پیرمرد سعی دارد تا جور پدر خانواده را کشیده و شرایط را تا جایی که می‌تواند، برای اعضای خانه بهتر کند.
به‌عنوان بازیگر وضعیت این روزهای این هنر را در عرصه تئاتر و سینما چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این روزها اتفاقات عجیب وغریب زیادی در عرصه بازیگری می‌بینیم. ما در تمام سال‌هایی که در دانشگاه یا به‌صورت تجربی کار می‌کردیم به ابزارهای مهم بازیگری یعنی خلاقیت، بدن و بیان توجه داشتیم. تا چند سال پیش بازیگر باید به تقویت این ابزارها می‌پرداخت اما متأسفانه در حال حاضر به این شکل نیست.
به نظرتان چرا دیگر به ابزارهای مهم خلاقیت، بیان و بدن در بازیگری مثل سابق توجه نمی‌شود؟
در گذشته بازیگرانی که خلاقیت، بیان و بدن مناسب برای بازیگری داشتند برای اجرا دعوت می‌شدند اما امروزه تنها کسانی که باعث جذب مخاطب می‌شوند روی صحنه می‌روند. خیلی از بازیگران خوب یا کم کار شده‌اند یا اصلاً کار نمی‌کنند.
توجه به جذب مخاطب بیش از پرداختن به بخش حرفه‌ای تئاتر از چه چیزی ناشی می‌شود؟
در اصل به دلیل اینکه حمایت لازم از تئاتر و فعالان و هنرمندان این عرصه انجام نمی‌شود و سالن‌های خصوصی قراردادهای کلان می‌بندند. گروه‌های اجرایی برای پرداخت هزینه سالن و دستمزد عوامل مجبور هستند تا به هر قیمتی از آوردن بازیگران چهره تا استفاده از هرگونه شوخی یا حرکتی برای جذب مخاطب استفاده کنند و این موضوع تئاتر را به سمت نابودی پیش می‌برد. تا جایی که می‌توان گفت ما دیگر تئاتر نداریم، در مورد برخی کارها می‌توان گفت سیرکی داریم که هر چند وقت یک‌بار گویی دلقکی را روی صحنه می‌برد تا مخاطب را سرگرم کند.
فکر می‌کنید این مشکلات تنها به دلیل معضلات و مشکلات اقتصادی شکل گرفته است؟
خیر. دو دلیل اصلی در بخش اجرایی و آموزشی تئاتر است. در بخش اجرایی شاهد اعطای مجوزهای بسیاری به سالن‌های خصوصی هستیم و در بخش آموزش نیز پشت سر هم در حال تأسیس دانشگاه و آموزشگاه هستیم. دانشگاه که جایگاه افرادی چون بهرام بیضایی، رکن‌الدین خسروی و احمد کامیابی مسک بوده است اکنون با دانشجویان فوق‌لیسانس برای تدریس اشباع می‌شود. وقتی ما از چهارراه ولیعصر تا میدان انقلاب تعداد بی‌شماری دانشگاه و آموزشگاه بازیگری داریم قطعاً شاهد افت کیفیت خواهیم بود.
مسائل اقتصادی چقدر در زندگی شخصی و روند انتخاب نقش توسط هنرمندان تأثیرگذار بوده است؟
متأسفانه هنرمندان به دلیل مشکلات مالی به‌ویژه پس از همه‌گیری ویروس کرونا چه در بحث بازی برای انتخاب آزادانه اثر نمایشی به‌عنوان بازیگر فارغ از دغدغه‌های اقتصادی و چه در بحث اجرا به‌عنوان خالق یک اثر نمایشی دچار مشکل هستند. شغل من بازیگری است؛ اگر بازی نکنم چه کاری انجام بدهم؟ قطعاً در بحث بازیگری ممکن است در اجراهایی حضور پیدا کنم که استانداردهای لازم و مدنظر مرا نداشته باشد، اما آیا می‌توانم کار دیگری انجام دهم؟! خیلی از بازیگران به دلیل اینکه در هر اثری به ایفای نقش نپردازند به آموزش روی آورده‌اند. من نیز بیشتر درگیر آموزش شده‌ام، کد استادی گرفته‌ام و به آموزش بازیگری می‌پردازم.
آیا برگزاری کارگاه‌های آموزشی راه‌حل بهتری برای رفع بیکاری و بازی در آثاری با کیفیت پایین به شمار می‌آید؟
بله تا حدودی؛ اما متأسفانه در بحث کارگاه‌های آموزشی نیز مردم به دنبال افراد چهره هستند. بسیاری از کارگردانان سینما و تئاتر در بحث بازیگری دچار مشکلات زیادی هستند اما کلاس‌هایشان با هزینه‌های کلان برگزار می‌شود و هنرجویان به امید بازی در یک نقش کوتاه در آثار آن‌ها در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند. درست است که همه استادان دانشگاهی نمی‌توانند بازیگران خوبی تربیت کنند اما هر کسی هم در تلویزیون یا سینما نقشی بازی کرد، بازیگر خوبی نیست و اصلاً بازیگر خوبی هم که باشد، نمی‌تواند مربی خوبی باشد.
دیگر مشکل ورود افراد غیرحرفه‌ای به تئاتر چیست؟
سهل‌الوصولی در بحث آموزش و اجرا نیز مشکل دیگر تئاتر امروز ماست. سهل‌الوصولی و بی‌سوادی دو آفت گریبان‌گیر تئاتر است که باعث شده تا هنرمندان زیادی به دلیل گذران زندگی، حضور در خیلی از آثار نمایشی را بپذیرند که در نهایت نیز ماحصل آن آثار منجر به اتفاق درخشانی روی صحنه نخواهد شد.
چه راهکاری می‌توان برای این مشکل در نظر گرفت؟
در سال‌های قبل دولت جایگاه هنرمندان را مشخص می‌کرد و به این شکل نمایش‌ها با دغدغه و کیفیت خاصی تولید می‌شدند. الان در تئاتر همه‌چیز پول است. همه‌چیز ازجمله گرفتن متن، سالن، دعوت بازیگر به کار، به دلیل شرایط اقتصادی کنونی جامعه با داشتن پول سهل‌الوصول شده است. بهترین راهکار نجات از این موقعیت ورود دولت حتی در سالن‌های خصوصی است. دولت وقتی در بلیت‌فروشی ورود پیدا می‌کند باید در قراردادها هم اعمال‌نظر کند.
آیا این موضوع به همه اجراها برمی‌گردد؟
خیر. ما در تئاتر دو مدل کار داریم؛ یک مدل کاری که بحث مالی در آن مطرح است و یک مدل کار آرتیستی و هنری است. البته که بعضی از آثار نیز هر دو جنبه مالی و آرتیستی را دارا هستند که گاهی در طول سال هیچ‌کدام از این کارها به یک بازیگر پیشنهاد نمی‌شود.
آیتم‌هایی که باعث می‌شود یک کاراکتر برای مخاطب دل‌نشین شود و به‌عنوان بازیگر کمدی شناخته شود، چیست؟
بازیگری درواقع یک متد بیشتر ندارد. یک شیوه آموزش دارد اما بعضی‌ها یک نمک درونی و ذاتی دارند. در بحث تکنیک یکی از آیتم‌هایی که موقعیت کمدی می‌سازد تکرار است اما بعضی از آدم‌ها حتی در بازی جدی‌ترین نقش‌ها رگه‌های کمدی ایجاد می‌کنند.
بهترین تعریفی که از بازیگری می‌توان ارائه داد، چیست؟
بازیگری یعنی بازی نکردن و اگر این جمله را بفهمی، برنده‌ای.
در سال‌های اخیر بازیگران تئاتر تا چه حد با حضور در آثار تصویری موفق عمل کرده‌اند؟
در سال‌های اخیر این‌قدر در بازیگری تئاتر پیشرفت کرده‌ایم که بهترین بازیگران سینمای ما بازیگران تئاتر هستند و بهتر است بگویم ما در سطح کیفی بازیگری پیشرفت داشته‌ایم. در طول یک دهه بازیگران اشتباهی زیادی وارد عرصه سینما شدند ولی در دهه 80 و 90 کارگردانان برای انتخاب بازیگر به سمت تئاتر آمدند. با تمام احترامی که برای همه عزیزانی که کار تصویر انجام می‌دهند، قائل هستم اما بازیگران خوب تئاتر هر زمان در تلویزیون و سینما وارد شدند اتفاق درخشانی رقم زدند. بازیگران تئاتر شبیه فنری هستند که فشرده شده و به دنبال رهایی‌اند تا خودشان را نشان دهند و امیدوارم این فرصت برای رشد و نمایان شدن استعداد این عزیزان به آن‌ها داده شود.
و سخن پایانی...
فیلم سینمایی «جوجه‌تیغی» به کارگردانی مستانه مهاجر جزو آثار تصویری من به شمار می‌رود که با همراهی هادی کاظمی و حامد کمیلی به ایفای یک نقش کمدی پرداخته‌ام و احتمال اکران آن در شهریورماه سال جاری وجود دارد.
