مدیر رادیو نمایش در گفت‌وگو با ایران تئاتر
محسن سوهانی: هویت‌محوری و روزآمدی از شاخصه‌های اصلی رادیو نمایش است
محسن سوهانی، مدیر رادیو نمایش توجه به مولفه‌هایی چون بومی بودن، هویت‌محوری و روزآمدی را از شاخصه‌ای مهم نمایش‌های رادیویی معرفی کرد و از لزوم پرداختن به پادکست به‌عنوان پرطرفدارترین رسانه صداپایه برای جذب مخاطبان نسل جدید گفت.
نگار امیری: هشت دهه از آغاز فعالیت رادیو با برنامه‌های خاطره‌انگیز در ایران می‌گذرد. برنامه‌هایی که با اخبار، موسیقی ایرانی، گفتارهای مذهبی، فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی شروع شد و پس از دو سال با اجرای زنده نمایش، این هنر را مهمان خانه ایرانیان کرد.
نصرت‌الله محتشم، صادق بهرامی، عصمت صفوی و ایران دفتری با اجرای نمایش‌های رادیویی زنده چراغ این هنر را در رادیو روشن کردند و به‌عنوان نسل اول تولید نمایش‌های رادیویی شناخته شدند و در ادامه هنرمندان نام‌آشنایی چون زنده‌یادان علی زرندی، مرتضی احمدی، تاجی احمدی، منوچهر نوذری، عزت‌الله مقبلی، حیدر صارمی و نیز هنرمندانی چون ژاله علو، اکبر زنجان‌پور، بهزاد فراهانی، آشا محرابی، عذرا وکیلی و... با بازی در نمایش‌های رادیویی خاطرات ارزشمندی در ذهن مخاطبان رادیو حک کردند.
با روی کار آمدن رسانه‌های تصویری، گمان می‌رفت از شمار مخاطبان رادیو کم شود اما با وجود عملکرد موفق برنامهسازان این عرصه نه‌تنها مخاطبان کاهش پیدا نکردند بلکه برنامه‌هایی چون «داستان شب» و «قصه ظهر جمعه» مدیران رادیو را به راه‌اندازی شبکه‌ای به نام رادیو نمایش ترغیب کرد تا به‌صورت انحصاری به این هنر بپردازند. به‌منظور آشنایی بیشتر با روند تولید برنامه‌های رادیو نمایش با محسن سوهانی مدیر این رسانه به گفت‌وگو پرداختیم.
مهم‌ترین شاخصه تولید آثار رادیو نمایش در این رسانه چیست؟
در حال حاضر تلاش می‌کنیم تا آهسته و پیوسته با وجود تمام محدودیت‌ها تولید نمایش‌های رادیویی بومی، هویت‌محور و روزآمد را به‌عنوان شاخصه مهم تولید آثار نمایشی مدنظر قرار دهیم و به همین منظور هدف‌گذاری اصلی ما در دوره جدید توجه به کیفیت آثار نمایشی رادیو است که با بازگشت سردبیرها و توجه هرچه بیشتر به دفتر ادبیات نمایشی رادیو سعی کردیم برای بهبود کیفیت نمایش‌های رادیویی دقیق‌تر و عمیق‌تر عمل کنیم.
این کیفیت در نمایش‌های رادیویی با چه ویژگی‌هایی ارزیابی می‌شود؟
کیفیت، شاخصه‌های مختلفی در هنرهای نمایشی همچون سینما، تئاتر و تلویزیون دارد. بنیان همه هنرهای نمایشی بر متن است. تولید متون نمایشی دو شاخصه دارد، شاخصه اول آن چارچوب‌های دراماتیک داستان و بخش دیگر محتوا به شمار می‌آید.
مهم‌ترین کارکرد حوزه هنرهای نمایشی در تولید محتوا چیست؟
محتوا جزو مهم‌ترین بحث‌ها در عرصه هنرهای نمایشی است و در تناسب با حضور در رسانه تحت تأثیر ارتباط با جامعه، مطالبات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قرار می‌گیرد. دو شأن مهم جامعه‌شناسی و روانشناسی در مدیریت رسانه و حوزه علوم ارتباطات حائز اهمیت است. ما در رادیو نمایش به‌عنوان رسانه فعال باید شناخت عمیق و دقیق از جامعه، پیمایش و پژوهش‌های مختلف اجتماعی داشته باشیم و در همین راستا با روانشناسی مخاطب به تولید محتوا بپردازیم تا اثرگذاری مطلوبی داشته باشیم. این کار مهم‌ترین کارکرد و رسالت حوزه هنرهای نمایشی است.
شما برای این رسالت هنری و افزایش مخاطبان رادیو چه کرده‌اید؟
این سؤال را با ذکر مثال پاسخ خواهم داد، در یک سال اخیر با اهمیت به بخش‌های مخاطب‌شناسی و افکارشناسی، ایران صدا در تایم شبانگاهی رادیو نمایش پرشنونده‌ترین برنامه رادیویی شناخته شده است. از دیگر برنامه‌های پرطرفدار ما هم با توجه به شناخت مخاطب برنامه «یکی بود یکی نبود» است که به بازپخش نمایش‌های چند دهه قبل مثل دهه ۴۰ و ۵۰ شمسی می‌پردازد و بسیار پرطرفدار است و این نتیجه حاصل نگاه علمی پژوهشی ما به موضوعات و نیز وسواسی است که در انتخاب آثار و کیفیت آن‌ها داریم. در رادیو نمایش اکثر مؤلفه‌ها چون مطالعات اجتماعی، افکارسنجی مخاطب و مخاطب‌شناسی را در تولید محتوای آثار در نظر گرفته‌ایم.
پژوهش‌های شما برای تولید برنامه به منظور جذب نسل جدید به چه نتایجی رسیده است؟
ما عصر جدیدی را آغاز کرده‌ایم که رادیو در حال از دست دادن آن معنای سنتی و طول موج خود است و با نسل جوانی مواجه‌ایم که در تمام دنیا چالش‌برانگیز هستند. در جهان غرب به این نسل z یا زومر می‌گویند. در دسته‌بندی برایان سولیس به این نسل، نسل c نیز گفته می‌شود. این نسل را متولدان 1980 میلادی یعنی دهه 60 شمسی ما که با فضای مجازی به‌عنوان ابزار جدید رشد پیدا کردند، تشکیل می‌دهند و با نسل z یا زومر در دهه هشتاد به اوج خود رسیده و جهان‌بینی، سبک زندگی و مصرف رسانه‌ای دیگری دارند.
پس یکی از چالش‌های بزرگ رادیو تولید محتوا برای این نسل است؟
بله، در آینده نزدیک نسل جدید بزرگ‌ترین قدرت کار دنیا به شمار می‌رود. تولید محتوای این نسل باید هوشمندانه و با شناخت دغدغه‌هایشان باشد و قطعاً براین اساس بستر رسانه نیز تغییر خواهد کرد. نسل جدید بیشتر بر بستر فضای مجازی پیش می‌روند و بهترین قالبی که ما برای آن‌ها داریم، پادکست است . در دنیا رادیو به معنای سنتی افول کرده اما رسانه‌های صداپایه مثل پادکست بسیار پرطرفدار است.
درواقع ما اکنون فضای سنتی داریم که سال‌های جدید به آن کمتر توجه شده و دنیای جدیدی هم داریم که باید به آن نگاه داشته باشیم و سعی می‌کنیم هر دو را به‌صورت متوازن پیش ببریم.
بارزترین تفاوت نمایش رادیویی با سایر هنرهای نمایشی در این عرصه چیست؟
نمایش رادیویی ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی دارد که در تئاتر سینما و تلویزیون وجود ندارد. بارزترین ویژگی آن تصویرسازی نمایش در ذهن مخاطب است. به عبارتی مخاطب کارگردان بالفعل نمایش رادیویی است او در ذهن خود میزانسن می‌چیند، دکوپاژ می‌کند و بازیگران را انتخاب می‌کند. این شاخصه‌ای است که باعث می‌شود رادیو با وجود اینکه به معنای سنتی افول کرده است باز هم مخاطبان خود را حفظ کند. رادیو به‌شدت تعاملی است و به قول مارشال مک لوهان جزو رسانه‌های گرم محسوب می‌شود و گرمای نمایش رادیویی مضاعف و خاص‌تر هم هست.
در حوزه توجه به پیشکسوتان و همچنین ورود نسل جدید به دنیای نمایش رادیویی چه اقداماتی انجام شده است؟
ما میراث‌دار یکی از فاخرترین و قدیمی‌ترین حوزه‌های سازمان صداوسیما و هنرهای نمایشی کشور هستیم. هم از نظر میراث فرهنگی ملموس شامل ساختمان، استودیوها و وسایلی که در خدمت داریم و هم از نظر سرمایه انسانی که هنرمندان و پیشکسوتان بازیگری هستند. طبیعتاً رسیدگی به دغدغه‌ها و مطالبات آن‌ها اصلی‌ترین دغدغه‌های ما به شمار می‌آید.
در مورد جذب نسل جدید و فعالیت آن‌ها در حوزه دوبله و نمایش رادیویی که علاقه‌مندان زیادی هم دارد، اقداماتی انجام شده است. قطعاً جای پیشکسوتانی که از دست داده‌ایم، پر نمی‌شود ولی به‌هرحال نسل جدید برای ورود به این عرصه نیاز به آموزش و پرورش استعداد دارند. متأسفانه در سال‌های گذشته درهای ورود به این عرصه به دلیل ظرفیت محدود و منابع کم مالی تا حدی بسته بوده است اما در دوره اخیر یک آزمون رسمی توسط پیشکسوتان برگزار شد و تعدادی از علاقه‌مندان این هنر برای فعالیت جذب شدند. البته درهای رادیو نمایش به روی تمامی عزیزانی که استعداد و توانایی شگرفی در این عرصه دارند، باز است و کافی است برای شرکت در تست ورودی با ما تماس بگیرند.
