اجرایی از نویسنده «دنیای شیرین دریا» در پردیس تئاتر شهرزاد
علی خودسیانی: «من یک زنم» مونولوگی برای به چالش کشیدن توانایی بازیگر است
علی خودسیانی نویسنده و کارگردان نمایش «من یک زنم» با بیان اینکه اگر می‌خواستم روایت را ساده‌تر بنویسم باید زبان نمایش را تغییر می‌دادم این اثر را مونولوگ و سفری در میان اسطوره‌ها، تاریخ و دوران معاصر معرفی کرد که علاوه بر جذابیت دراماتیک اثر، امکان خوبی برای بازیگر فراهم می‌کرد تا توانایی‌هایش را به چالش بکشد.
به گزارش ایران تئاتر، علی خودسیانی، نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان تئاتر فعالیت خود را از دهه 70 در عرصه نمایشنامه‌نویسی آغاز کرد.
«ماشین‌نشین‌ها»، «بعد از یک نمایش»، «درد مشترک»، «خانه‌ای از شن و مه» و «همسران همیشه هپی» از نمایشنامه‌های این هنرمند به شمار می‌آیند.
سریال «دنیای شیرین دریا» نوشته خودسیانی یکی از خاطره‌انگیزترین سریال‌های کودک و نوجوان صداوسیما است که در دهه هفتاد با کارگردانی بهروز بقایی از شبکه یک سیما پخش شد.
این هنرمند به تازگی یکی از نمایشنامه‌های جدیدش با نام «من یک زنم» را در سالن سه پردیس شهرزاد روی صحنه دارد که با او درباره روند تولید و اجرای این اثر به گفت‌وگو نشستیم.
خودسیانی درباره موضوعی که این نمایش به آن می‌پردازد، گفت: «زن موضوع محوری این نمایش است. با این نگاه که گویی تمامی زنان از ابتدای خلقت یک نفر هستند و هربار در کالبدی دیگر زاییده می‌شوند.»
این کارگردان ادامه داد: «نمایش «من یک زنم» زندگی سه زن از اسطوره، تاریخ و دوره معاصر است. ابتدا روایت تهمینه زنی از اسطوره و مادر داغدیده سهراب، سپس زندگی ملک‌نسا زنی از تاریخ به عنوان همسر امیرکبیر سیاستمداری که ایران را آباد کرد اما به همسرش توجهی نداشت و در آخر نیز دختری از افغانستان به عنوان یکی از دختران خاورمیانه که مظلوم‌تر از آنها نیست، مورد توجه قرار گرفته است.»
او درباره روند پیش تولید این اثر توضیح داد: «این نمایش دو سال پیش نوشته شد و برای اولین بار، سال گذشته در بیست و ششمین جشنواره تئاتر استان تهران شرکت داشت و در حال حاضر نیز در پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه است.»
کارگردان نمایش «من یک زنم» افزود: «برای اجرای کار تغییراتی در متن آن اعمال شد که البته به محتوا ضربه‌ای نزد و حرف نهایی نمایش که زن‌ها اغلب در تاریخ غایب هستند، حفظ شد.»
خودسیانی با بیان اینکه تاریخ را قوم غالب می‌نویسند، همانگونه که میل خودشان است، گفت: «به نظر مردان قوم غالب هستند که تاریخ را به آن شکل که مدنظرشان بوده، نوشته‌اند. در طول تاریخ و از ابتدای خلقت به هابیل و قابیل پرداخته شده است و حتی نامی از دختران آدم و حوا نیست. گویی زن‌ها هیچ‌گاه در تاریخ نقشی نداشته‌اند مگر اینکه گاهی برای تخریب یا تخطئه.»
او ادامه داد: «حتی در شاهنامه فردوسی به عنوان شاهکار ادبی هم برای بزرگ شدن نام رستم حق تهمینه به عنوان یک زن و مادر زائل شده است و بخش‌هایی از زندگی او مغفول مانده است که با هر منطقی به آن نگاه کنیم ناشی از نادیده انگاشتن حق این زن است.»
کارگردان نمایش «من یک زنم» گفت: «زنان دیگری نیز در شاهنامه مورد غفلت قرار گرفته‌اند. شیرین زنی است که هم فردوسی و هم نظامی در آثارشان به او پرداخته‌اند اما با دو نگاه متفاوت. شیرین نظامی به‌شدت عاشق و پایبند به عشق است در حالی‌که خسرو مردی خائن به شمار می‌آید اما شیرین فردوسی، دختری فریب‌کار و اغواگر معرفی می‌شود که این تفاوت نگاه در طول دو قرن متفاوت و زیست متفاوت نویسندگان این آثار موضوعی قابل بررسی و دارای اهمیت است.»
او با بیان اینکه بی‌توجهی به زنان نه‌تنها در کتاب‌ها بلکه در هنرهای نمایشی نیز وجود دارد، ادامه داد: «پرداخت‌های کم و گاهی نادرست در مورد شخصیت زنان اصلا مختص خاورمیانه نیست و یک موضوع جهانی به شمار می‌آید. به همین دلیل است که وقتی در دنیا به زنی جفا می‌شود، تمامی زنان هم‌صدا می‌شوند.»
خودسیانی با اشاره به کاراکتر سوم این نمایش که زنی از کشور افغانستان را به نمایش می‌گذارد، توضیح داد: «دختران افغانستان هیچ‌وقت آزادی را تجربه نکرده‌اند. آنها در دوره کوتاهی خواستند تا طعم آزادی را بچشند اما با روی کار آمدن مجدد طالبان و تداوم یافتن تعصبات سنتی و خودساخته آنان، نادیده گرفته شدند که ما هم در بخش سوم نمایش به همین دوره می‌پردازیم.»
این کارگردان گفت: «داستان دختر افغانستانی ما براساس واقعیت است و خاطراتی است از زندگی مادربزرگ، پدربزرگ، مادر و خودش که اصلا تخیلی نیست و بسیار دردناک است. متاسفانه حق دختران افغانستان سال‌ها توسط روس‌ها، آمریکایی‌ها، طالبان و مهاجران زیر پا گذاشته شد.»
او درباره دلیل انتخاب سه زن برای رساندن پیام نمایش مطرح کرد: «در ابتدا قرار بود تنها به زندگی یک شخصیت بپردازم اما به نظرم پرداختن به سه شخصیت متفاوت با سه لحن گوناگون علاوه بر جذابیت دراماتیک اثر، امکان خوبی برای بازیگر فراهم می‌کرد تا توانایی‌هایش را به چالش بکشد و البته الهه خوش‌قامت، بازیگر این کار توانست به خوبی هر سه نقش را به نمایش بگذارد.»
کارگردان «من یک زنم» ادامه داد: «برای بیان درست واژه‌ها، لهجه و گویش‌های متفاوت به کار گرفته شده در نمایش با دوستانی که در این زمینه آگاهی داشتند، مشورت کردیم. البته شاید متن کمی برای مخاطب ثقیل باشد و نتواند با یک بار تماشای کار به مفهوم برخی از جملات پی ببرد. اگر می‌خواستیم ساده‌تر بنویسیم باید زبان نمایش را تغییر می‌دادیم که امکان‌پذیر نبود. به همین دلیل در نظر گرفتیم تا مخاطبان پس از تماشای کار برای اولین بار اگر تماشای مجدد کار را لازم دانستند، دفعات بعدی بدون نیاز به تهیه بلیت، مهمان ما باشند.»
او افزود: «برای اجرا میزانسن‌های خطی داده شد و این میزانسن‌ها کمک زیادی به تصویرسازی حضور این زنان از دل اسطوره و تاریخ کرد. البته گفتنی است که علاوه بر میزانسن، مکانیکی و باسمه‌ای بودن حرکات نیز به روایت و انتقال مفهومی که در نظر داشتیم، کمک کرد.»
این کارگردان با اشاره به حضور مخاطبان در سالن توضیح داد: «ده نفر تماشاگر عمیق، بهتر از صد تماشاگری است که به دلیل حضور یک بازیگر چهره به تماشای کاری می‌نشینند. من تعداد اندک مخاطب اما با تفکر و اندیشه عمیق را ترجیح می‌دهم. شاید اگر بازیگر چهره انتخاب می‌کردم، افراد زیادی نه برای تماشای نمایش بلکه برای دیدن او به سالن می‌آمدند و در این‌صورت وقت‌شان هدر می‌شد چراکه مفهوم کار برای‌شان مهم نبود.»
خودسیانی در پایان گفت: «تحریم تئاتر و هنر آزاردهنده است. گفت‌وگوهای مدنی قطعا برای جامعه لازم است و مردم باید حرف‌هایشان را بزنند اما بی‌توجهی به هنر کارگشای مشکلات نیست آن هم زمانی که هنر بهترین رسانه برای بیان حرف مردم است.»
گفت‌وگو: نگار امیری
