دیدار با بازیگر نسل خاطره‌انگیز دهه چهل تئاتر
عزت‌الله رمضانی‌فر: بازیگران تئاتر به بازیگردان احتیاجی نداشتند
عزت‌الله رمضانی‌فر، بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون ضمن با بیان اینکه در گذشته بازیگران تئاتر به بازیگردان احتیاجی نداشته و خودساخته بودند، از خاطرات بازی در تئاترهای زنده تلویزیون دهه چهل گفت.
نگار امیری: عزت‌الله رمضانی‌فر، بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون فعالیت خود را از دهه چهل و پس از تحصیل در رشته بازیگری به‌طورجدی در عرصه تئاتر آغاز کرد.
این بازیگر در کنار هنرمندانی چون حمید سمندریان، عباس جوانمرد، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان و پرویز فنی‌زاده سال‌ها روی صحنه تئاتر به اجرای نمایش پرداخت. درخشش این نسل از هنرمندان و بازیگران در سالن‌های تئاتر که همه‌گیر شد، حضور در عرصه تصویر و سینما هم برای‌شان مهیا شد.
کمتر کسی است که تأثیر بازی خوب بازیگران تئاتر را در ماندگاری فیلم سینمایی «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی در ذهن نداشته باشد. نسل طلایی دهه چهل از همان زمان تاکنون تأثیر فراوانی در بازیگری عرصه سینما و تئاتر داشته و دارند.
رمضانی‌فر یکی از هنرمندان این نسل است که تازه‌ترین هنرنمایی او با حضور در سریال «جزیره» به کارگردانی سیروس مقدم رقم خورد و سال‌هاست که روی صحنه تئاتر بازی نکرده است.
کمی از خاطرات روزهایی که فعالیت‌تان را در عرصه تئاتر آغاز کردید، برایمان بگویید.
من و بسیاری از همکارانم فعالیت‌مان را در تئاتر زیر نظر استاد حمید سمندریان آغاز کردیم. در آن زمان دو گروه نمایشی هنر ملی و پاسارگاد فعالیت بیشتری داشتند. هنرجویان پس از آموزش در گروه هنر ملی زیر نظر استادانی چون بهرام بیضایی، علی حاتمی و بهمن مفید به تمرین و اجرای آثار ایرانی می‌پرداختند.
اعضای گروه هنر پاسارگاد نیز زیر نظر حمید سمندریان به اجرای آثار فرنگی مشغول بودند. این آثار آداپته می‌شد و در ایران و فرانسه روی صحنه می‌رفت. در این میان عباس جوانمرد نیز جزو کارگردانان فعال این عرصه بود که بیشتر آثارش در تماشاخانه سنگلج اجرا می‌شد.
خاطره کدام‌یک از اجراهایی که روی صحنه داشته‌اید، بیشتر در ذهن‌تان تداعی می‌شود؟
من در دهه چهل نمایشی روی صحنه داشتم که در آن نقش پسری عقب‌افتاده را بازی می‌کردم. نام این اثر «ناقالی» نوشته بهزاد فراهانی بود و با همراهی محمود دولت‌آبادی و خود بهزاد فراهانی روی صحنه رفت. من در این اثر نقش اول بودم و بازی در این کار باعث شد تا برای بازی در فیلم سینمایی «گاو» توسط داریوش مهرجویی انتخاب شوم.
در دهه چهل اجرای نمایش‌های زنده در تلویزیون نیز رونق داشت، شما در تئاترهای تلویزیونی هم حضور داشتید؟
بله، ما در دهه چهل که هنوز دستگاهی برای ضبط آثار وجود نداشت به‌صورت زنده به اجرای تئاتر در تلویزیون می‌پرداختیم.
این آثار به‌صورت تک اجرا و در طول هر ماه شامل چهار اجرای زنده بود که هر چهارشنبه یک تئاتر از یک کارگردان پخش می‌شد. از آنجا که تعداد بازیگران زیاد نبود، آن‌ها در دو تا سه اثر به ایفای نقش می‌پرداختند اما کارگردانان فرصت اجرای بیش از یک اثر را در ماه نداشتند. این اجراها مورد خیلی زیاد مورد استقبال مردم قرار گرفته بود.
مشکلات اجرای زنده آن هم روی آنتن را چگونه مدیریت می‌کردید؟
در اجراهای زنده اتفاقات زیاد و پیش‌بینی‌نشده‌ای رخ می‌داد. خاطرم هست زمانی که برای اجرای زنده به استودیو رادیوتلویزیون می‌رفتیم، فرانسوی‌ها تازه در حال نصب تجهیزات ضبط برنامه‌های تلویزیونی بودند. برنامه‌های زنده مشکلات زیادی داشت و گاهی بهانه‌ای برای شوخی و خنده به مردم می‌داد.
به یاد دارم که همراه با اسماعیل محرابی نقش دو پسر شیطان را در نمایشی با نام «چهارشنبه‌سوری» به کارگردانی عباس جوانمرد بازی می‌کردیم. ما برای برداشتن آجیل از پشت پاراوان‌های چوبی صحنه رفته بودیم که پای من به نقاله یکی از آن‌ها گیر کرد و تمام دکور دومینووار به زمین افتاد، ما از ترس‌مان تا زمان تعمیر دکور در دستشویی پنهان شدیم. در آن زمان رسم بر این بود تا سازندگان دکور برای تعمیرهای احتمالی در سالن حضور داشته باشند و مجری در یک بخش صحبت می‌کرد و پس از سخنان او برنامه به اجرای تئاتر شیفت می‌شد. با اتفاقی که افتاد از پرویز فنی‌زاده که اجرای برنامه را بر عهده داشت، درخواست کردند تا به صحبت‌هایش ادامه دهد و گروه دکور مشغول به تعمیر دکور در همان فرصت کم شد.
این اجراها با تله‌تئاتر تفاوت داشتند؟
بله، البته برای این اجراهای زنده هم کارگردان تلویزیونی حضور داشت و چند دوربین به فیلم‌برداری هم‌زمان از اجرا می‌پرداختند؛ اما ضبط آن برای زمان دیگری ممکن نبود. پس از شروع ضبط برنامه‌های تلویزیونی ساخت تله‌تئاتر نیز آغاز شد. من در آن زمان با گروه هنر ملی همکاری می‌کردم. ما آنچه را روی صحنه تئاتر تمرین کرده بودیم، در مقابل دوربین بازی می‌کردیم و به‌صورت تله‌تئاتر برای پخش در تلویزیون ارائه می‌دادیم.
با این تعریف حضور کارگردان تلویزیونی برای تولید تله‌تئاتر تا چه میزان اهمیت دارد؟
هر آنچه به‌منظور اجرای یک تئاتر روی صحنه انجام می‌شود برای پخش یک تله‌تئاتر نیز لازم است؛ اما وجود یک کارگردان تلویزیونی خوب از مهم‌ترین ضروریات تله‌تئاتر است. او بازی‌ها را روی صحنه نگاه می‌کند، اطلاعاتی را که مدنظر دارد، یادداشت کرده و با توجه به تعداد دوربین‌هایی که برای ضبط کار لازم است محل قرار گرفتن آن‌ها را برای ضبط نماهای موردنظر مشخص می‌کند.
درواقع دوربین‌ها از زوایای مختلف به ضبط صحنه‌ها می‌پردازند و کارگردان مشخص می‌کند کدام لنز لازم و کدام نما را لازم دارد. او گاهی اوقات نماهای بسته‌ای برای جلوگیری از پرش در طول فیلم‌برداری و سوییچ شدن تصاویر برای یک‌دستی کار در نظر می‌گیرد. نماهای بسته درواقع نجات‌دهنده پرش صحنه‌هاست. مسعود فروتن در این حرفه استاد است و باید امثال او پرورش پیدا کنند تا در کارگردانی تلویزیونی مهارت بالایی داشته باشیم.
نقطه قوت تله‌تئاتر نسبت به تئاتر روی صحنه چیست؟
تله‌تئاتر این حسن را دارد که صحنه‌های اصلی نمایش و برگزیده‌ها را جلوی دوربین بیاورد.
شما علاوه بر بازیگری به فعالیت در حوزه تصویربرداری هم مشغول بودید، علاقه شخصی دلیل پرداختن به این حوزه بود؟
دقیقاً، کار اصلی من بازیگری تئاتر بود اما به دلیل علاقه به سینما و علاقه‌ای که به آن داشتم دوره عکاسی و تصویربرداری را هم گذراندم. فیلم‌های مستند و کوتاه فیلم‌برداری کردم و نمایشگاه‌های عکاسی هم برگزار کردم اما در اصل هدف من از این کار شناخت دوربین سینما بود. متأسفانه خیلی از کارگردان‌هایی که در آن زمان فعالیت می‌کردند دوربین را نمی‌شناختند؛ اما شناخت دوربین به من در بازیگری کمک فراوانی کرد. چون بازیگر هم باید دوربین و لنزها را بشناسد.
این شناخت دوربین در زمینه بازی مقابل دوربین کمک‌کننده بود؟
در گذشته اکثر فیلم‌ها با یک دوربین فیلم‌برداری می‌شد و وقتی قرار بود دوربین از این زاویه به زاویه دیگر جابه‌جا شود نباید پرش داشت و این بر عهده بازیگر بود که موقعیت خود را پیدا کند. شناخت دوربین در اینکه موقعیت خودم را جلوی دوربین حفظ کنم، به من کمک زیادی کرد. علاوه بر این، تئاتری بودن نیز در این زمینه به من و سایر همکارانم که از تئاتر آمده بودیم و در عرصه تصویر مشغول شده بودیم، کمک زیادی کرد. در گذشته، بازیگران تئاتر دقیقاً نقشی را که منشی صحنه انجام می‌دهد، بر عهده داشتند. در سال‌های اخیر منشی صحنه موبایل خود را کنار دوربین می‌گذارد و صحنه‌ها را فیلم‌برداری می‌کند تا هنگام جابه‌جایی دوربین برای حفظ راکورد به کمک بازیگر بیاید.
حضورتان روی صحنه را دلیلی برای بازی در فیلم سینمایی «گاو» معرفی کردید، تجربه بازی در این فیلم چگونه بود؟
بله، فیلم «گاو» داریوش مهرجویی اولین فیلمی بود که کار کردم. مهرجویی در این فیلم به دلیل تجربه‌هایی که ما در تئاتر داشتیم خیلی از صحنه‌ها را به خودمان واگذار می‌کرد. او صحنه را برای ما ترسیم می‌کرد و از ما می‌خواست تا بازی کنیم. بعد از بازی تنها اصلاحات کوچکی که مدنظر داشت را درواقع خودمان بازیگردان بودیم و بخش بیشتر کار را انجام می‌دادیم.
شما تجربه بازیگردانی نیز دارید؟
بله، من از سال‌های اول فعالیت به بازیگردانی مشغول بودم و در حال حاضرنیز همچنان به این کار مشغول هستم. تجربه کار من در تئاتر برای انتقال اطلاعات به دیگر بازیگران برای بازی مقابل دوربین و ایفای نقش کمک زیادی کرد.
از نظر شما حضور بازیگردان در پرو‌ژه‌های اخیر لازم است؟
در دوره‌های اخیر که افرادی با تجربه کم و گاهی بدون اطلاعات به فعالیت در این عرصه می‌پردازند، حضور بازیگردان میتواند کمک‌کننده باشد. در واقع بازیگردان، بازیگر را برای کار جلوی دوربین آماده می‌کند و کارگردان انرژی زیادی برای این بخش نمی‌گذارد. در‌حالی‌که در قدیم بازیگران تئاتر به بازیگردان احتیاجی نداشتند چون خودشان خودساخته بودند و تئاتر آمادگی و آموزش‌های زیادی به آن‌ها داده بود. در سال‌های اخیر جای خالی آموزش‌های اصولی در زمینه بازیگری منجر به نیاز بیشتری برای حضور بازیگردان ایجاد کرده است.
و از کار جدید در عرصه تصویر چه خبر؟
اخیرا در یک پروژه تله‌فیلم که در شمال کشور جلوی دوربین رفت حضور داشتم که هم اکنون مراحل پس از تولید خود را سپری می‌کند.
