گزارشی از تمرین نمایش”خانه” به کارگردانی کیومرث مرادی
مهرداد ابوالقاسمی: "خانه" عنوان جدیدترین همکاری نغمه ثمینی به عنوان نویسنده و کیومرث مرادی در مقام کارگردان است که البته برخلاف اجراهای پیشین این گروه، به شدت به تکنولوژی وابسته است.
مرادی در آخرین تجربه‌اش، تلاش کرده تا مدیوم سینما را به تئاتر بیاورد و با تلفیق آن دو با یکدیگر، تجربه جدیدی را رقم بزند.
"خانه" مانند اغلب آثار گروه تئاتر تجربه، مضمونی اجتماعی دارد اما به لحاظ روایت و شیوه اجرایی، متفاوت‌ترین کار مرادی به حساب می‌آید.
داستان نمایش"خانه" درباره هامون پسر بزرگ خانواده است که گم شده و همه اعضای خانواده دنبال او می‌گردند. در طول نمایش هر کس روایت خود را از آخرین باری که او را دیده، بازگو می‌کند.
این روایت‌ها در قالبی اپیزودیک نمایش داده می‌شود و هر یک از شخصیت‌ها در اتاق و جزیره‌ای جداگانه به روایت آخرین دیدارش با هامون می‌پردازد و دلایل گم شدن او را از دیدگاه خود بیان می‌کند.
سلطانی درباره تفاوت شرایط حاکم بر تئاتر می‌گوید:«در حال حاضر تفاوت کلانی در تئاتر وجود ندارد و مشکل تئاتر امروز، همان مشکلی است که پیش از این هم وجود داشته است. تئاتر در ایران باید به یک سازمان تبدیل شود تا قادر باشد مشکلاتی مانند بودجه، امکانات، سالن و... را برطرف کند و این تمرکز در تهران و پراکندگی در شهرستان‌ها مرتفع شود.
سلطانی درباره حضورش در نمایش"خانه" و ایفای نقش"مرد" می‌گوید:«مرد در این نمایش تنها شخصیتی است که جزء این خانواده نیست. در اصل او شخصیت نیست بلکه پرسوناژی است که هیچ شناسنامه و هویتی ندارد و در طول کار هم هیچ بیوگرافی یا شجره‌نامه‌ای از او به دست نمی‌آید. او هنرپیشه‌ای است که می‌تواند نماد آمال و آرزوها باشد که به شکلی فانتزی با یکی از افراد این خانواده ارتباط احساسی پیدا می‌کند.»
تالار قشقایی برای اجرای این نمایش، تفاوت بارزی نسبت به سال‌های گذشته پیدا کرده است. تمام دیوارها و سقف‌های این تالار برای اجرای نمایش به رنگ سفید درآمده و از آن سیاهی‌های قبل اثری دیده نمی‌شود. حتی به خاطر نوع نورپردازی نمایش، تمام پژوژکتورها از سقف جمع‌آوری شده و به راهروی کنار تالار انتقال یافته است.
در اجرای"خانه" همانند کارهای قبلی این گروه، پیام فروتن، طراحی صحنه نمایش را بر عهده دارد. اما این بار از ساخت و سازهای قبلی و دکور عظیم و آن سازه‌های چوبی و فلزی خبری نیست و چند پرده سفید داربست، کل طراحی و سازه نمایش را تشکیل می‌دهند.
پیام فروتن درباره این نوع طراحی و علت تغییر رویکردش در ابتدا با خنده می‌گوید:«زمانی که پول نمی‌دهند، از سازه و ساخت و ساز هم خبری نیست!» و بعد در توضیح طراحی صحنه نمایش می‌گوید:«نمایشنامه"خانه" نمایشنامه‌ای کاملاً مینی‌مالیستی است. نه تنها از نظر ادبی که از نظر فضاسازی هم، فضایی مینی‌مالیستی را برای اجرا می‌طلبید و کدهایی در متن وجود دارد که این مسئله را به طراح صحنه ارائه می‌کند و طراحی صحنه را به سمت فضاسازی مفهومی می‌برد.»
وی می‌افزاید:«در نمایش 4 کاراکتر اصلی داریم که هر کدام در کلیتی به نام خانه، فضاهای شخصی خود را دارند و این فضاها به نوعی از آن این شخصیت‌هاست. در نتیجه در طراحی صحنه نمایش، فضایی ساخته‌ایم از مفهوم کلی معماری و آن لوکیشن و شخصیت‌ها در آن موقعیت‌ها قرار گرفته‌اند. در واقع اشاراتی از این دست من را به سمت کانسپچوالی که تلاش شده در کلیت مینی‌مالیستی اثر دیده شود، پیش برد.»
ویدئو پروجکشن، در نمایش"خانه" کارکرد زیادی دارد و بخش عمده‌ای از نمایش را شکل می‌دهد. در واقع مرادی با اتکا به این تکنیک به سمت تصویر و کادر رفته و نمایی از سینما را تصویر کرده است.
فروتن درباره بهره‌گیری از این تکنیک در طراحی صحنه نمایش می‌گوید:«در صحبت‌هایی که پیش از طراحی با مرادی داشتم، او تاکید کرد تا برای فضاسازی حتماً از ویدئو پروجکشن استفاده کنیم. در واقع جای پخش تصاویر را با هم هماهنگ کرده‌ایم و تصاویر بر مبنای آن طراحی شده است.»
نرمین نظمی طراح لباس نمایش می‌گوید:«فضای نمایش"خانه" گرچه در ظاهر و در دیالوگ‌ها رئالیستی به نظر می‌رسد اما فضای کار به هیچ عنوان رئالیستی نیست. برای طراحی لباس شخصیت‌های نمایش تلاش کردم، در عین این که آدم‌ها را واقعی جلوه دهم، در عین حال از این که لباس، معمولی و روزمره به نظر برسند، پرهیز کنم.
برای شخصیت مادر که همواره در آشپزخانه مشغول به کار است، باید علاوه بر حفظ فضای اثر و ارتباط لباس با آن محیط، طوری انتخاب و طراحی لباس می‌کردم تا علاوه بر باورپذیری، مابه‌ازایی هم وجود داشته باشد. در تک‌تک طراحی لباس شخصیت‌ها به حِسَم، اعتماد کردم و تلاش کردم تا آن جایی که امکان دارد، لباس‌ها را کم دوخت و کم طرح طراحی کنم تا تمرکز روی بازی‌ها باشد.»
 copy.jpg)
کیومرث مرادی درباره نگارش نمایشنامه می‌گوید:«مانند همیشه این متن از گفت‌وگوی من و نغمه ثمینی شکل گرفت و سال گذشته این نمایشنامه آماده شد. تفاوت این اثر با آثار قبلی گروه در این است که زمان نمایش کاملاً امروزی و در زندگی معاصر است و این مسئله در شخصیت‌ها نمود عینی بیشتری دارد.»
مرادی درباره رویکرد جدیدش در کارگردانی می‌گوید:«ابتدا قصد داشتم نمایش را در خارج از صحنه تئاتر اجرا کنم. می‌خواستم نمایش"خانه" که حاوی اتاق‌های مختلف است را اجرا کنم و تماشاگر را در این موقعیت قرار دهم که از ابتدا متوجه نباشد که در حال تماشای تئاتر است و او را با یک زندگی واقعی روبه‌رو کنم که البته بنا به دلایلی این امر محقق نشد و تصمیم گرفتم نمایش را در تالار روی صحنه ببرم و از تصویر و پروجکشن و حتی دوربین مداربسته هم به عنوان تکنیک‌های جدید که لازمه این نمایش است، بهره فراوانی گرفته‌ام.»
پیام دهکردی بازیگر نقش هامون که نقش محوری را در نمایش دارد و پس از 6 سال و بعد از اجرای"رازها و دروغ‌ها" دیگر فرصت همکاری با این گروه را پیدا نکرده، درباره حضورش در نمایش"خانه" می‌گوید:«هامون به نوعی نماینده نسل خود من است و آن چه در هامون برای من جذابیت بیشتری داشت، این بود که هامون را فریاد نسل خود می‌دانستم. او به نوعی فریاد تنهایی‌ها، خستگی‌ها و فریاد شرافتمندانه نسل من است. تاکنون این چنین نقشی را تجربه نکرده بودم. به نظر خودم، در کارنامه بازیگری من، ایفای نقش هامون به طور قطع تولد جدیدی است؛ البته نمی‌دانم در این تجربه موفق خواهم بود یا نه اما خطر بزرگی است که آن را دوست دارم و امیدوارم دستاورد بزرگی از این به بعد برای من داشته باشد.»
دهکردی علاوه بر ایفای نقش هامون در نمایش"خانه" نقش مشاور کارگردان را هم بر عهده دارد.
او در این باره می‌گوید:«از ابتدای نگارش متن با آقای مرادی و خانم ثمینی، صحبت‌هایی داشتیم و درباره بخش‌های مختلف نمایش، گپ و گفت‌هایی انجام دادیم. از همان ابتدا و به صورت پلکانی در مورد اجرا، جنس بازی‌ها و این که چه قرائتی از متن در صحنه صورت بگیرد و یا خوانش‌ها چگونه باشد تا امروز با مرادی همفکری کرده‌ام و نظراتم را با او در میان گذاشته‌ام.»
دهکردی می‌گوید:«نمی‌دانم اسم مشاور درست است یا نه اما این توفیق را داشتم که در یک رابطه گرم و نزدیک با نویسنده و کارگردان همراه و همگام شوم و به همفکری با آنان بپردازم؛ چرا که معتقدم تئاتر یعنی کار گروهی.»
هدایت هاشمی درباره ایفای نقش"آزاد" پدر خانواده می‌گوید:«آزاد، آدم بسیار تنهایی است و همواره درگیر خیال‌ها و توهماتش است و همیشه نسبت به هامون احساس گناه می‌کند و در ارتباط با او دچار مشکل است. با این که نمایش طنز نیست، اما همین نوع ارتباط او با هامون در صحنه‌های مختلف نمایش، برداشت‌ها و استنباط‌های کمیکی را هم رقم می‌زند.»
وی درباره همکاری با مرادی می‌گوید:«با این که این نمایش نخستین تجربه همکاری من با مرادی بود اما مشکلی با نقش و اجرا نداشتم و البته به دلیل نگاه‌های زیبایی‌شناسانه مشترکی که در نسل ما وجود دارد و در کارگردانانی از این نسل که با آن‌ها کار کرده‌ام، دیده‌ام به راحتی با اثر ارتباط برقرار کردم. نمایشنامه"خانه" نوشته نغمه ثمینی، پیچیدگی‌های خاصی دارد و شخصیت‌ها در قدم اول خیلی روشن توضیح داده شده‌اند.»
هدایت هاشمی درباره حضور دوباره بازیگرانی چون مهدی سلطانی، پیام دهکردی، نگار عابدی و خودش پس از سال‌ها، در یک نمایش می‌گوید:«این حضور برای تماشاگران و حتی خود بازیگران هیجان‌انگیز است و تماشاگران همیشگی تئاتر از این جمع خاطرات خوبی دارند. "تیغ کهنه" به کارگردانی نادر برهانی‌مرند، نمونه بارزی از این مثال است و هر زمان که با این عده دور هم جمع شده‌ایم اجراهای موفقی داشته‌ایم. امیدوارم شرایط به گونه‌ای پیش برود که باز هم کارگردانان بتوانند از این جمع استفاده کنند و به دلیل مشکلات مالی مجبور نشوند از این میان دست به انتخاب بزنند.»
نگار عابدی هم درباره نقش"مادر" می‌گوید:«در نمایش"خانه" وجوهی از یک زن خانه‌دار ساده مورد توجه قرار گرفته که تاکنون کمتر به آن توجه شده است. این زن تمام وقتش را در آشپزخانه می‌گذارند و در خانه بیشتر از جنبه تردیدهایش به آن نگاه شده و خیلی عمیق به احساسات، عواطف و آرزوهای او پرداخته شده است.»
او می‌افزاید:« "مادر" کمبودهایی دارد و خیلی متضاد است. در کنار همان احساسات منفی، دارای عشق و تنفر است و این تقابل او را جذاب کرده و شخصیتی چندوجهی از او پدیدار کرده است.»
محسن(ناصر) رستگار درباره نقش‌اش در این نمایش می‌گوید:«بزرگترین مشکل این شخصیت این است که در خانواده کسی توجه چندانی به او نمی‌کند. او پسر کتاب‌خوانی است و به همین دلیل با سایرین تفاوت‌های زیادی دارد و حتی حرف زدن عادی او را خیلی از ما متوجه نمی‌شوند. برای ایفای این نقش باید یک مونولوگ طولانی را بیان می‌کردم که در ابتدا نیم ساعت طول می‌کشید اما به دلیل نوع خاص حرف زدن او با انجام تمرینات طولانی، این زمان به 11 دقیقه کاهش یافت.»
نمایش"خانه" از چهارشنبه 20 خرداد ماه در تالار قشقایی روی صحنه خواهد رفت.
مرادی این روزها به همراه اعضای گروهش آخرین مراحل تمرین با دکور، نور و تصاویر را پشت سر می‌گذارند و تمام هم و غم گروه اجرایی به هماهنگی بازی‌ها با تصاویر ضبط شده معطوف شده است.