نگاهی به نمایش”تمام صبح های زمین” نوشته ایوب آقاخانی و کارگردانی حسین مسافرآستانه

صحنه اول با نور‌پردازی و فضا‌سازی مملو از موسیقی مهیج، خبراز یک وضعیت ناهمگون و نا‌آرام می‌دهد و تماشاگربدون هیچ پیش زمینه‌ای می‌تواند خودش را در یک فضای نامتعادل مانند میدان جنگ و آشوب قرار دهد و با حضور به موقع زن چمدان به دست ( جمیله فرهت) یکی از شخصیت‌های اصلی این نمایش در صحنه و شنیدن صدای مردانه بازپرس صهیونیستی و برقراری دیالوگ‌های پر چالش میان این دو، اطلاعات و آگاهی‌هایی در مورد ماهیت داستان نمایش،موقعیت و شخصیت‌های آن به تماشاگر گزارش داده ‌شده و ذهن تماشاگر به جدال با درام فرا خوانده می‌شود.
در همین صحنه نخست اجرا، همه عناصر نمایشی که برای به تعلیق کشیدن ذهنیت وجذب تماشاگر لازم است به خوبی شکل می‌گیرد اما با ورود گروه حرکت و تصویرسازی‌های مستند‌گونه پرده سفید سینمایی در پس زمینه اجرا و متمرکز شدن نمایش بر جلوه‌های ویژه برای بیان صحنه‌هایی از رمان (مرحوم پروفسور فرهت) پدر بزرگ دختری که در صحنه اول نمایش ماهیت آن برای ما شناخته شده، همه چیز رنگ دیگری می‌گیرد و ما ناگهان با یک موسیقی‌ جذاب مواجه می‌شویم که نمی‌تواند چندان نمایشگر خوبی برای صحنه‌هایی از یک رمان بزرگ درباره جنگ و ستیز اسرائیل و غزه در بستر درام باشد.
در ‌اجرایی مستند و گزارشی، هرچند داستان نمایش در یک ساختار دراماتیک اجرا نمی‌شود وقایع و اتفاقات به شکل کاملا رئالیستی و در قالب گفت‌وگوهایی روایت گونه و مستقیم از طرف بازیگران نقل می‌شود اما به دلیل ماهیت مستند گونه‌اش و اخباری بودن شکل رویدادها، تماشاگر مستقیم در جریان وقایع  نمایشی قرار می‌گیرد و با آن جلو می‌رود.
"تمام صبح‌های‌ زمین‌" نمایشی که از ابتدا با گذاشتن قراردادهای نمایشی مشخص،از صحنه نخست خود با تماشاگر و با پرداختن آشکارا به سوژه‌ای معین‌(‌کشتار در غزه‌) خود را اثری در ژانر تئاتر مستند و گزارشی  تعریف می‌کند‌؛ در صحنه های میانی با پرداختن بیش از حد به فضاسازی نمایشی با موسیقی، حرکت و تصویر ویدیویی، بیشتر به یک نماهنگ تبدیل می شود تا یک تئاتر مستند.
آثار نمایشی حسین مسافر‌آستانه، بیشتر مبتنی بر تصویرهای نمایشی هستند تا ساختار دراماتیک کلامی‌. موسیقی و حرکت‌های نمایشی درآثار او جایگاه ویژه‌ای دارد، اما در این نمایش مسافر‌آستانه تنها به دنبال قاب‌های تصویری و نمایشی با رنگ و نور جهت بیان یک حس یا رویداد تاریخی نیست و این بار می‌خواهد ذهن مخاطبش را‌ به موازات تماشای قاب‌های نمایشی و تأثیر گذار، با داستان دراماتیک دیگری هم درگیرکند اما به دلیل نداشتن شخصیت‌پردازی‌های قوی، دو پاره شدن ساختار اثر به دلیل آمیختن دو ژانر متفاوت اجرایی‌(نمایش بدون کلام، حرکت‌ با نمایش گزارشی رادیویی) و نداشتن پیرنگ قوی داستانی در پرداخت، این اتفاق روی نمی‌دهد.‌‌
هر چند سبک تصویر گونه او و استفاده از موسیقی و حرکت به جای کلام، از یکنوا‌ختی و خستگی یک اثر نمایشی مستند‌گونه کاسته اما نمی‌تواند به طور کامل ازخصوصیت‌های مشخص این نوع آثار برخوردار شود تا بتوان آن را در ژانر این نوع نمایش‌ها قرار داد‌. همچنین  از سوی دیگر نمایش فاقد ویژگی‌های کامل یک تئاتر مفهومی‌ حرکت‌گرا است.
به طور کلی دراین نوع نمایش‌ها که با هدف و موضوعی مشخص تولید می‌شوند در برگیرنده پیام و نتیجه اخلاقی هستند؛ داستان ساختار تعریف شده‌ای ندارد و همه چیز در قالب یک روایت خطی به تماشاگر منتقل می‌شود.
در این نمایش نیز، شرح ماجرا که درباره ظلم قوم یهود به اعراب مسلمان است ‌در دو موقعیت روایت‌گونه نشان داده می‌شود.‌ یکی داستان جمیله فرهت، بازمانده خاندان فرهت که‌ فارغ‌التحصیل رشته روزنامه‌نگاری است و در مارسی فرانسه زندگی می‌کند و اکنون ‌برای گرفتن جسد پدر بزرگ نویسنده‌اش پرفسور فرهت به غزه آمده، او از یک طرف با صحنه‌های‌ دلخراش جنگ و کشتار در غزه روبرو می‌شود از طرف دیگر یک فرد ناشناس از سوی صهیونیست‌ها او را مورد بازپرسی قرار می‌دهد و در این جلسات گفت‌وگو او در جریان واقعیت‌هایی از زندگی خانواده‌اش از جمله علت واقعی مرگ پدرومادرش قرار می‌گیرد. این بخش نمایش به شکل تعمدی به شکل گفت‌وگوهایی دو طرفه و بلند در میزانسن‌های ثابت اجرا می‌شود. آشا محرابی بازیگر نقش جمیله فرهت در تمام این صحنه‌ها در یک میزانسن ایستاده، ثابت رو به تماشاگران قرار می‌گیرد و با فرد ناشناس که تنها صدای او در صحنه شنیده می‌شود اما در کنار اتاق فرمان در پشت یک شیشه نشسته، گفت‌وگو می‌کند. شخصیت ناشناس که با صدا پیشگی نویسنده اثر ایوب آقاخانی در صحنه جان می‌گیرد، به عمد در پشت تماشاگران و به طور نیمه پنهان و با میزانسن ثابت درکل اثر حضور دارد و تنها‌ با میکروفن از پشت شیشه به صحنه نمایش وصل می‌شود. این شکل اجرا، و صدا پیشگی توانمند آقا‌خانی موجب شده تا نمایش در صحنه‌هایی به شدت به یک اجرای رادیویی تبدیل شود‌. همچنین ساختار نمایشنامه در صحنه‌های بازپرسی و شکل روایتی و جمله بندی‌های اثر از آن یک نمایشنامه رادیویی قوی ساخته که در ژانر خود می‌تواند ‌تأثیر‌گذار باشد اما در صحنه اجرا به اثری نارس ‌مبدل می‌شود. شاید این به قدرت نویسنده نمایشنامه  آقاخانی در نوشتن نمایشنامه‌های رادیویی باز می‌گردد.
 موقعیت نمایشی دیگری که به موازات صحنه‌های دیالکتیک روی می‌دهد؛ روایت تصویر و فرم نمایشی از بخش‌های مختلف دست نویس‌های رمان هنوز منتشر نشده پروفسور فرهت است که اکنون توسط نوه اش مورد خوانش قرار می‌گیرد و در آن تاریخ ستمگری و خشونت طلبی یهودیان از ابتدا تا کنون به تصویر کشیده می‌شود. در این صحنه نیز کارگردان خواسته با استفاده از حرکت‌ها و رقص‌های نمایشی، موسیقی، تصاویر زنده و مستند ویدیوآرت از وقایع فلسطین، مخاطب خود را بسیار تحت تأثیر قرار دهد اما به دلیل استفاده درست و کاربردی نکردن ‌این حرکت‌ها در جهت بیان مفاهیم نمایشی و در برخی صحنه تکرار حرکت‌های کلیشه‌ای،‌ نمی‌توانیم شاهد رویداد دراماتیکی در این صحنه‌ها باشیم و با وجود قوت بخش تصویری واجرایی ویدیو آرت‌ها و استفاده درست و متناسب از آن در قالب اجرا، این صحنه گاه صرفا به موسیقی دلچسبی تبدیل شده‌ تا  صحنه‌‌ای  از یک تئاترمفهومی.
"تمام صبح‌های زمین" هر چند دارای جمله‌های پرتوان و قوی دردیالوگ‌نویسی است اما در پرداخت متن، اثر با ضعف‌های بنیادی مواجه است؛ دو پاره‌ای بودن متن نمایش که  به دلیل تلفیق تصویر، فرم و موسیقی در کنار روایت و گزارش ‌از شخصیت‌ها و تاریخ شکل گرفته موجب شده تا متن نه از ساختار محکم نمایشنامه‌نویسی برخوردار باشد و نه از نظر ساختار اجرایی به قوت لازم دست پیدا کند. شاید اگر اصرار کارگردان به استفاده از سبک خاص اجرایی‌اش برای بیان این نمایش نبود و رویدادها در یک ساختار و موقعیت دراماتیک داستانی شکل می‌گرفتند، نویسنده می‌توانست اثری پر توان‌تر در قالب یک نمایشنامه صحنه‌ای ارائه کند و تأثیر آن بر مخاطب در مواجه با یک موقعیت نمایشی‌ بیشتر شود.
در پایان باید گفت‌"تمام صبح های زمین" در میان آثار مشابه خود اثری  قابل توجه از نظر بهره‌برداری از جنبه‌های بصری، نورپردازی، طراحی و جلوه پردازی برای بیان پیام و نتیجه‌ای مشخص است که می‌تواند تماشاگر تفنن‌گرای امروز را برای یک ساعت سرگرم کند و کمی هم تحت تأثیر قرار دهد‌.