گفت‌وگو با بازیگر، نمایشنامه‌نویس و کارگردان باسابقه تئاتر
اعتماد به نمایشنامه‌نویسان باعث راحت‌تر شدن انتخاب کارگردانان خواهد شد
سیروس همتی، بازیگر، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر با بیان اینکه اگر اعتماد به نمایشنامه‌نویسان بیشتر باشد، کارگردانان برای انتخاب متن هم راحت‌تر هستند و می‌توانند تشخیص بدهند که چه متنی از لحاظ فنی و ساختار و محتوا بیشتر به درد مخاطبان می‌خورد.
نگار امیری: سیروس همتی، بازیگر، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر فعالیت خود را در عرصه هنرهای نمایشی از دهه 70 آغاز کرد.
«چشم‌به‌راه میرغضب»، «سلول»، «شهادت پیو‌تر اوهه»، «خروس می‌خواند»، «کمدی استشمامات» و «ترن» تنها بخشی از آثاری است که او به عنوان بازیگر در آن‌ها حضور داشته است.
«تردست»، «گوهر»، «بر پهنه چشمان مغربی‌ات»، «قربانی»، «محال هم ممکن است»، «مزا مزا» و «فولاد هرگز زنگ نمی‌زند» نیز از آثار این هنرمند در مقام نمایشنامه‌نویس به شمار می‌آید.
«فیش‌آباد» یکی دیگر از نمایشنامه‌های همتی است که از سوم تا بیست و ششم اسفندماه به کارگردانی اشکان درویشی در سالن شماره 2 پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه است. اجرای «فیش‌آباد» به همراه حضور همتی به‌عنوان بازیگر در این اثر بهانه‌ای شد تا با او به گفت‌وگویی بپردازیم که در ادامه می‌خوانید.
از دلایلی که باعث شد تا در نمایش «فیش‌آباد» به اختلاف مبلغ حقوق بین افراد جامعه آن هم به زبان طنز بپردازید، برای‌مان بگویید.
هنرمندان از جامعه جدا نیستند و قطعاً آثاری که در زمینه‌های مختلف تئاتر، سینما، موسیقی و ...خلق می‌کنند نیز جدا از آنچه در جامعه اتفاق می‌افتد، نخواهد بود و تأثیر شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سایر عوامل در آن‌ها مشهود است. «فیش‌آباد» هم از آنچه گفتم، دور نیست. دلیل پرداختن به این موضوع ادای دینی به جامعه کارمندی و کارگری کشور و تفاوت فیش حقوقی و اختلاف شدید مبلغ این فیش‌ها نسبت به مدیران آن‌هاست.
با توجه به مشکلات و معضلاتی که جامعه کارمندی با آن‌ها روبه‌روست، چه شد که صفرهای فیش حقوقی آن‌ها توجه شما را برای نگارش نمایشنامه به خود جلب کرد؟
طی سال‌های اخیر شاهد اختلاس‌های فراوانی بوده‌ایم. اختلاس‌هایی با مبالغ هنگفت و صفرهای باورنکردنی. درحالی‌که صفرهای حقوقی کارمندان و کارگران تغییری نداشته است. در دهه ۹۰ فیش‌های حقوقی افرادی فاش شد که اعدادی نجومی در آن‌ها به چشم می‌خورد. همین افشای مبالغ حقوقی جرقه‌ای شد که نمایشنامه‌ای دراین‌باره بنویسم و در آن به افرادی که از خوردن بیت‌المال سیر نمی‌شوند، بپردازم. باید بپذیریم که بخش اقتصادی از تأثیرگذارترین بخش‌هایی است که روی زندگی تک‌تک افراد به‌ویژه طبقه فرودست و متوسط تاثیر بیشتری می‌گذارد.
«فیش‌آباد» پیش‌ازاین نیز با کارگردانی شما روی صحنه رفته بود؛ چه شد که این بار تصمیم گرفتید در جایگاه بازیگر در آن حضور داشته باشید؟
بله. من در سال 1396 نمایش «فیش‌آباد» را برای اولین بار در تماشاخانه سرو روی صحنه بردم که خوشبختانه با استقبال خوبی مواجه شد. در آن زمان آقای اشکان درویشی برای تماشای کار به سالن آمده بودند و با دیدن موضوع و انعکاس خوب اثر تصمیم گرفتند تا آن را در زمان دیگری روی صحنه ببرند. این تصمیم امسال و بعد از حدود پنج سال اجرایی شد و با درخواست ایشان من نیز در این اثر به ایفای نقش می‌پردازم.
از نقشی که در این نمایش ایفا می‌کنید، بگویید.
من نقش خودم را در «فیش‌آباد» بازی می‌کنم. درواقع ما در نمایش شاهد اشتباهی هستیم که باعث شده کمک‌هزینه اجرای یک اثر نمایشی به‌حساب نقش اول نمایش واریز شود و سیروس همتی در تلاش است تا این پول را بازگرداند.
سیروس همتی روی صحنه چقدر به سیروس همتی در عالم واقع شباهت دارد؟
تقریباً تلاش می‌کنم خودم باشم. واقعیت این است که وقتی روی صحنه می‌روی و تماشاگران تو را به نظاره می‌نشینند باید به باورپذیری نقش برای مخاطبان از طریق بیان، بدن، حس و حال دیالوگ توجه داشته باشی. در این اثر نیز به دلیل اینکه در هر شکل شخصیت نمایشی با سیروس همتی در عالم واقع تفاوت‌هایی دارد، مخاطب با سیروس همتی غلوشده مواجه است یا بهتر است بگویم سیروس همتی بزرگنمایی شده در بیان، بدن، لحن، آوا و تأکید روی کلمات.
و اما به‌عنوان نمایشنامه‌نویس فکر می‌کنید پرداختن به دغدغه‌های اجتماعی چقدر می‌تواند در همراهی مخاطب با اثر موفق باشد؟
با احترام به تمامی نمایشنامه نویسان کلاسیک ملی و فراملی. من همیشه به این موضوع اعتقاد دارم که نمایشنامه باید بر اساس مفاهیم، مسائل و اتفاقات روز جامعه نوشته شود. قطعاً زمانی که تماشاگر در سالن تئاتر با موضوعاتی که در طول روز و زندگی روزمره‌اش با آن‌ها درگیر است، مواجه می‌شود ارتباط بیشتری با اثر برقرار می‌کند.
استقبال مخاطبان از آثاری که به مسائل اجتماعی و دغدغه‌هایشان پرداخته است، نشان می‌دهد اگر نمایش بر اساس اتفاقات روزمره باشد، بدون تردید نظر مخاطبان را به خود جلب می‌کند.
بر این اساس بیشتر آثار شما با توجه به اتفاقات روز به رشته تحریر درآمده‌اند؟
بله، اکثر نمایشنامه‌های من مسئله روز ماست به‌عنوان‌مثال همین نمایشنامه «فیش‌آباد» که با توجه به فیش‌های حقوقی در دهه 90 نوشته شد همچنان دغدغه و مسئله روز ما به شمار می‌آید. این اختلاف مالی و حقوقی به چه دلیلی باید در بین اقشار جامعه وجود داشته باشد. به چالش کشیدن افرادی که سواد، سن و تجربه‌شان با مبلغی که دریافت می‌کنند، اختلاف زیادی دارد یک نقد اجتماعی روز است که باید به آن رسیدگی شود. البته که آثار زیادی در این رابطه نوشته‌شده است اما متأسفانه رسیدگی دراین‌باره شکل نگرفته است.
چقدر به این حرف که ما نمایشنامه خوب برای اجرای صحنه‌ای نداریم، اعتقاد دارید؟
من اصلاً این حرف را قبول ندارم. به نظر من خیلی خوب است اگر دست نمایشنامه‌نویس باز باشد. نمایشنامه‌نویس نیاز دارد تا با فراغ بال و با آزادی به انتخاب و موضوع نمایشنامه و اثرش بپردازد. به‌طور مثال آیا می‌توانیم در مورد شرایط اخیر جامعه متنی بنویسیم؟ آیا کسی اجازه این موضوع را خواهد داد؟ نه چون این موارد جزو خطوط قرمز به شمار می‌آیند. من به این باور دارم که اگر نمایشنامه‌نویسان امکان پرداختن به موضوعات متفاوت را داشته باشند متونی خواهند نوشت که برای تماشاگر چالش‌برانگیز باشد و اگر دست‌شان برای انتخاب موضوع باز باشد قطعاً نمایشنامه‌های خوبی خواهیم داشت.
ما در بسیاری از مواقع با آثاری روبه‌رو هستیم که باوجودی که محدودیتی در انتخاب موضوع نداشته‌اند، باز هم ازنظر کیفی نظر مخاطبان را جلب نمی‌کنند...
قطعاً اگر موضوع خوب باشد اما تکنیک و ساختار نمایشنامه مناسب نباشد؛ مخاطب با کار ارتباط برقرار نخواهد کرد اما به نظرم باید اجازه انتخاب موضوع وجود داشته باشد. چراکه تنها در این صورت اتفاقات خوبی برای همه رقم خواهد خورد. اگر آزادی بیان و قلم وجود داشته باشد و به نمایشنامه‌نویسان اعتماد بیشتری شود، کارگردانان برای انتخاب متن هم راحت‌تر هستند و می‌توانند تشخیص بدهند که چه متنی ازلحاظ فنی و ساختار و محتوا بیشتر به درد مخاطبان می‌خورد.
شما برای اینکه آثارتان به‌روز باشد و از نظر ساختاری با نواقص کمتری روبه‌رو شود، چه می‌کنید؟
من سعی می‌کنم بعد از نگارش هر یک از نمایشنامه‌هایم ابتدا با اجرا در قالب نمایشنامه‌خوانی به رفع نواقص و مشکلات کار بپردازم و سپس اثر را به چاپ برسانم البته در بعضی اوقات که شرایط اجرای نمایشنامه مهیا نیست برای اینکه تاریخ‌مصرف اثر از دست نرود آن را پیش از نمایشنامه‌خوانی به چاپ می‌رسانم. «فیش‌آباد» جزو آثاری بود که متأسفانه نمایشنامه‌خوانی آن پیش از اجرا محقق نشد اما آنچه در چاپ اول اثر هست با آنچه روی صحنه اجرا می‌شود، تفاوت فاحشی ندارد. البته صادقانه بگویم در تمرین‌ها، نمایش قوت بالاتری گرفت و اکنون که قرار است مجدد از سوی نشر نیستان منتشر شود، امیدوارم با تمهیدات این انتشارات در چاپ مجدد نواقص قبلی مرتفع شود.
و اما کار جدیدی در زمینه نمایشنامه‌نویسی در دست دارید؟
در حال حاضر مشغول نگارش نمایشنامه‌ای با نام «روبرو» هستم که در مورد جزئیات و موضوع آن در اولین فرصت صحبت خواهم کرد.
