گفت‌وگو با نویسنده نمایشنامه «بازجویی»
امیر امیری: بودجه را دور می‌ریزند اما صرف تئاتر نمی‌کنند
امیر امیری، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر با بیان اینکه فضای تئاتر ما دیگر کار اندیشه‌محور نمی‌طلبد گفت برخی از افراد و موسسات بودجه‌های‌شان را دور می‌ریزند اما برای اجرای تئاتر خرج نمی‌کنند.
به گزارش ایران تئاتر، ضربت خوردن و شهادت اولین امام شیعیان امیرالمومنین (ع) در آیین‌ها و ادبیات نمایشی ما همواره مورد توجه بسیاری از هنرمندان بوده است و نمایشنامه‌نویسان و کارگردانان بسیاری تاکنون به اشکالی متفاوت همچون تعزیه، نقالی و نمایش‌های مدرن سعی در به نمایش گذاشتن این واقعه داشته‌‍‌اند.
امیر امیری یکی از نمایشنامه‌نویسانی است که با پرداختن به موضوع شهادت امام علی (ع) از زاویه نگاه «ابن‌ملجم» قاتل آن حضرت، نمایشنامه «بازجویی» را به نگارش درآورده است.
امیر امیری درباره نمایشنامه «بازجویی» می‌گوید: «این نمایشنامه مجلس تفتیش و بازجویی ابن‌ملجم پس از ضربت خوردن امام علی (ع) است. این اثر به بازه زمانی ضربت خوردن تا شهادت امام می‌پردازد.»
او ادامه می‌دهد: «در این نمایشنامه ابن‌ملجم در بازداشتگاه است و مفتشی در حال جست‌وجوی انگیزه و دلایل او برای ارتکاب این جرم است و به این وسیله شخصیت او و وقایعی که باعث می‌شود تا به مرحله ضربت زدن و به شهادت رساندن امام علی (ع) برسد، مورد بررسی قرار می‌گیرد.»
این هنرمند با اشاره به اینکه زمان نمایشنامه‌نویسی «بازجویی» در همان سال چهلم هجری و روزهای نوزدهم تا بیست و یکم رمضان می‌گذرد، توضیح می‌دهد: «سریال «امام علی» ساخته داوود میرباقری تنها اثر نمایشی است که پرداخت قابل قبولی در مورد شخصیت ابن‌ملجم دارد و پس از آن اثر دیگری در این زمینه تولید نشده است. البته هنرمندانی با تولید آثاری پست‌مدرن یا خلاقانه دست به تحلیل این شخصیت زده‌اند اما روایت واقعی ماجرا یا بررسی درستی از شخصیت ابن‌ملجم انجام نشده است.»
امیری می‌گوید: «من در سال 1398 تصمیم به نگارش این متن گرفتم. درست در زمانی که برخی از علمای شیعه و سنی درباره این شخصیت مواردی همچون رفت‌و‌آمد او با امام علی (ع) و آشنایی‌شان با یکدیگر را مطرح کرده بودند و البته برخی از رسانه‌ها نیز دست به تحریف زده و ابن‌ملجم را عدالت‌خواهی معرفی کرده بودند که با شهادت امام در تلاش بوده تا به عدالت دست یابد. موضوعی که شخصیت عدالت‌خواه علی‌ابن‌ابی‌طالب را زیر سؤال می‌برد.»
موضوع و محور اصلی «بازجویی» شخصیت ابن‌ملجم است
او ادامه می‌دهد: «من برای اینکه بررسی دقیقی نسبت به ابن‌ملجم داشته باشم؛ موضوع و محور اصلی نمایشنامه را مبتنی بر این شخصیت در نظر گرفتم و سعی کردم تا برای نگارش متن تنها از منابع دست اول اسلامی استفاده کنم.»
این نمایشنامه‌نویس می‌افزاید: «در واقع کتاب‌هایی که بعد از قرن سوم هجری نگاشته شده بود، مورد استفاده قرار نگرفت و تنها به منابع و احادیث متواتر که امکان تحریف در آن‌ها کمتر بود، توجه شد.»
نویسنده نمایشنامه «بازجویی» توضیح می‌دهد: «روایات تاریخی و بررسی‌ها به دور از هرگونه تخیل در نمایشنامه مورد استفاده قرار گرفت. تنها خلاقیت من در این اثر فرم نمایشی آن بود تا مخاطب در مواجهه با نمایشنامه‌ای که پر از اطلاعات تاریخی است، خسته نشود و کار را تا آخر دنبال کند.»
او با اشاره به اینکه تمام پژوهش‌های مرتبط برای نگارش «بازجویی» در دوران ابتلا به ویروس کرونا و روی تخت بیمارستان انجام شده است، می‌گوید: «نگارش متن دو هفته زمان برد و دو شب در سالن ماه حوزه هنری نمایشنامه‌خوانی شد و یک نسخه رادیویی آن نیز در رمضان سال ۱۳۹۹ از رادیو نمایش و رادیو معارف در هفت قسمت پخش شد.»
«بازجویی» نمایشنامه‌ای دیالوگ‌محور با ارجاعات تاریخی بسیار است
امیری درباره اجرای صحنه‌ای نمایشنامه «بازجویی» ادامه می‌دهد: «اجرای صحنه‌ای این اثر کار سختی است، متن کاملاً دیالوگ‌محور و با ارجاعات تاریخی بسیار است. برای اجرا نیز نیازمند بازیگران بسیار قدرتمندی است که پیدا کردن آن‌ها در وضعیت فعلی تئاتر مقدور نیست چراکه بزرگان کار نمی‌کنند و کار با افراد کم‌تجربه نیز برای این کار سخت است.»
بارها پشت دستم را داغ کرده‌ام تئاتر دینی کار نکنم
او ادامه می‌دهد: «دیگر اینکه همه‌چیز در تئاتر ما خصوصی شده است. شما در سالن دولتی هم که اجرا کنید باز به اندازه تئاتر خصوصی هزینه می‌کنید. برای اجرا در تالار وحدت و حافظ باید هزینه پرداخت شود. تنها سالن دولتی که بابت اجرا هزینه دریافت نمی‌کند؛ تئاتر شهر است که از زمان مدیریت آقای طاهری حمایت بیشتری از آثار دارد اما همین اجرا هم هزینه‌هایی دارد که یک زمانی اصلاً وجود نداشت. با وجود این شرایط دیگر برای کار دینی یا آثار اندیشه‌محور که طنز نیستند؛ سخت است.»
این هنرمند ادامه می‌دهد: «البته به‌جز مواردی که ذکر شد؛ فضای تئاتر ما دیگر کار فکری نمی‌طلبد. به همین دلیل و متأثر از این شرایط، تئاتر دینی و دفاع مقدس گویی بی‌صاحب است و کمتر مدیری می‌تواند ادعا کند کاری کارستان برای این تئاتر کرده است. به تعبیری هیچ کاری تولید نمی‌شود و تنها از برخی هنرمندان حمایت می‌شود. من هم بارها پشت دستم را داغ کرده‌ام تئاتر دینی کار نکنم یا فقط به آثاری بپردازم که فقط گیشه دارند اما روزگار ما را جوری بار آورده که بعد از چند وقت دوباره برای یک کار سخت آماده می‌شویم.»
امیری با بیان اینکه در یک برهه زمانی تصمیم داشته تا دیگر نمایشی روی صحنه نبرد، توضیح می‌دهد: «من سال گذشته نمایش «مرد دوزخی» را با موضوع امام حسین و روایت عاشورا از زاویه نگاه اشقیا در فرهنگسرای نیاوران روی صحنه بردم. پس از پایان این اثر تصمیم گرفتم کلاً تئاتر کار نکنم. چون همه آن‌هایی که قرار بود همراه باشند، ما را تنها گذاشتند.»
این هنرمند در پاسخ به اینکه تصور عمومی همیشه بر حمایت دولتی از آثار دینی و دفاع مقدس بوده است، پس چگونه از شما حمایتی نمی‌شود، می‌گوید: «در حال حاضر تئاتر دفاع مقدس متصدی ندارد. فردی رئیس انجمن دفاع مقدس شده است که اصلاً اعتقادی به تئاتر ندارد و در سال گذشته حتی یک اثر تولید نکرده است. تئاتر دفاع مقدس و انقلاب اصلاً متصدی ندارد. متولیان تئاتر دینی هم هرسال با افرادی خاص قرارداد می‌بندند و بودجه‌ای را خرج می‌کنند و هر زمان هنرمندان به ایشان مراجعه کنند، با جمله بودجه‌ای وجود ندارد، مواجه می‌شوند.»
برخی گمان می‌کنند تئاتر هیچ سنخیتی با مذهب و فکر و اندیشه ندارد
او با اشاره به سوگیری مخاطبان نسبت به آثار دینی و دفاع مقدس می‌افزاید: «در دهه ۷۰ و ۸۰ بودجه زیادی برای تئاتر دینی و انقلابی صرف شد و از آثار بی‌کیفیت و فاقد ساختار دراماتیک در تئاتر حمایت شد. آثاری که فقط اشک و ناله بود؛ پس مخاطب به این نتیجه رسید که کار دینی و دفاع مقدسی هیچ ارزش دراماتیکی ندارد و به همین دلیل از آن دور شد.»
امیری با بیان اینکه برخی مدیران حاضرند پول‌شان را دور بریزند اما در تئاتر خرج نکنند، ادامه می‌دهد: «اجرای نمایش «ملاقات مرد دوزخی» من هم‌زمان با اعزام زائران به اربعین حسینی بود. تمام نهادها و مؤسساتی که به ما قول حمایت داده بودند پول‌شان را برای موکب زدن در پیاده‌روی خرج کردند اما برای اجرا هزینه‌ای پرداخت نشد و حتی کمک معنوی هم صورت نگرفت. این موضوع تنها به مؤسسات و ادارات دولتی برنمی‌گردد؛ حتی رادیو و تلویزیون هم در این ایام به تئاتر کمک نمی‌کنند. افراد حاضرند پول خود را صرف نذری کنند اما صرف تئاتر مذهبی نمی‌کنند، شاید به این دلیل که گمان می‌کنند تئاتر هیچ سنخیتی با مذهب و فکر و اندیشه ندارد یا هیچ تجربه‌ای از تأثیر تئاتر روی مخاطبان ندارند.»
گفت‌وگو: نگار امیری
