در گفت‌وگو با فرهاد کیارستمی مطرح شد
تعزیه، حافظ ادبیات کهن و موسیقی ایران است
فرهاد کیارستمی، تعزیه‌خوان جوان گروه تعزیه‌داران اباعبدالله الحسین با اشاره به اینکه تعزیه، حافظ ادبیات کهن، موسیقی و سرآمد نمایش‌های آیینی‌سنتی ماست، گفت تعزیه نیز مانند سریال‌های تاریخی نیازمند کارشناسی است تا از خرافات و معایب پیراسته شود.
به گزارش ایران تئاتر، فرهاد کیارستمی، مخالف‌خوان جوان گروه تعزیه‌داران اباعبدالله‌الحسین میگون و از نوادگان درویش علی کیارستمی از تعزیه‌خوانان تکیه دولت در دوره ناصری است که از شش سالگی با حضور در تعزیه، راه پدرانش را ادامه می‌دهد. با او به گفت‌وگویی درباره مجالس تعزیه در شب‌های ماه مبارک رمضان پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
فرهاد کیارستمی با اشاره به اینکه تعزیه‌های شب‌های قدر بیشتر با محوریت شخصیت امام علی (ع) اجرا می‌شوند، می‌گوید: «در شب‌های قدر با توجه به شخصیت امیرالمومنین (ع) چندین مجلس تعزیه برگزار می‌شود که مهم‌ترین و اصلی‌ترین آن‌ها همان مجلس ضربت خوردن و شهادت امام است.»
او می‌افزاید: «این مجلس شامل دو بخش است، بخش پیش مجلسی یا پیش درآمد که به تعزیه‌ای با نام «جوانمرد قصاب» اشاره دارد و قبل از مجلس اصلی اجرا می‌شود. در واقع پیش مجلسی «جوانمرد قصاب» فرازی از زندگی و کرامات امام است که البته الزامی برای اجرای آن وجود ندارد. پس از آن بخش اصلی با موضوع ضربت خوردن امیر توسط ابن ملجم یا بحیرا اجرا می‌شود. بحیرا نام دیگر ابن ملجم است و در نسخه‌های تعزیه هم به این اسم اشاره شده است.»
این تعزیه‌خوان جوان ادامه می‌دهد: «شخصیت‌های اولیاخوان مجلس تعزیه شهادت حضرت امیر به جز شبیه‌خوانی که در نقش امام علی حضور خواهد داشت شامل شبیه‌خوانان نقش‌های حضرت امام حسن (ع) و امام حسین (ع)، حضرت زینب (س) و نیز طبیبی است که به مداوای حضرت می‌پردازد. شبیه قطامه و شبیه ابن‌ملجم یا بحیرا نیز اشقیاخوانان این مجلس هستند. تعزیه شهادت با مناجات حضرت امیر آغاز می‌شود و سپس با معرفی قطامه و ابن‌ملجم ادامه پیدا می‌کند تا به شهادت امام می‌رسد.»
کیارستمی توضیح می‌دهد: «قطامه زنی است که به دلیل کشته شدن بستگانش در جنگ نهروان به دست امیرالمومنین، از امام کینه دارد و با اغوا و دلبری از ابن‌ملجم؛ در تحریک این شخصیت برای به شهادت رساندن امام اول شیعیان دست دارد.»
او با اشاره به دیگر مجالس تعزیه در شب‌های ماه رمضان می‌افزاید: «به جز دو مورد ذکر شده، مجلس تعزیه خوارج، جنگ خیبر و مجلس فضل و فتاح که داستانی تاریخی دارد و یادآور جوانمردی امام است نیز در دیگر شب‌های ماه رمضان اجرا می‌شوند.»
هر مجلس تعزیه، زمان طلایی برای اجرا دارد
تعزیه‌خوان جوان گروه تعزیه‌داران اباعبدالله الحسین می‌گوید: «هر مجلس تعزیه زمان طلایی برای اجرا دارد؛ به طور مثال تعزیه خطبه حضرت زینب در دربار یزید به واقعه‌ای که بعد از شهادت امام حسین (ع) رخ داده است، می‌پردازد پس بهترین زمان اجرای آن همان اربعین حسینی است. یا تعزیه شهادت حضرت عباس برای روز تاسوعا یا نهم محرم است یا تعزیه شهادت خود امام حسین (ع) در روز عاشورا اجرا می‌شود. زمان طلایی برگزاری مجلس شهادت امام علی (ع) هم در شب نوزدهم و شب بیست‌و‌یکم ماه مبارک رمضان است. اما این زمان طلایی به این معنا نیست که این مجالس در دیگر ایام سال اجرا نمی‌شوند. گاهی مجلس شهادت حضرت امیر هم در دل برنامه‌های محرم اجرا می‌شود و یا تعزیه‌های مرتبط با سیدالشهدا در شب‌های فاطمیه یا قدر.»
کیارستمی ادامه می‌دهد: «ما حدود 170 مجلس تعزیه داریم که بسیاری از آن‌ها سال‌هاست که اجرا نشده‌اند. تعزیه‌هایی که به تاریخ ادیان یا صدر اسلام اشاره دارند و حتی بسیاری از نسخ آن‌ها در کشور خودمان نگهداری نمی‌شوند؛ تعزیه‌هایی مثل به چاه انداختن یوسف پیامبر یا ساخت کعبه توسط حضرت ابراهیم. مجالسی که می‌تواند در طول ایام سال میزبان علاقه‌مندان باشد.»
تعزیه، مربوط به یک بازه زمانی یا مخاطبانی خاص نیست
این تعزیه‌خوان می‌افزاید: «تعزیه هنری چند بعدی است. هنری که تماشاگر نقش قابل توجهی در اجرای آن دارد. این هنر مربوط به یک بازه زمانی یا مخاطبانی خاص نیست. برخی از مخاطبان و بخشی از مردم با دید معنوی و برای نذر و نیاز پای مجلس تعزیه می‌نشینند. دانشجویان هنرهای نمایشی به عنوان یک تئاتر و از دید هنری به آن نگاه می‌کنند. دانشجویان رشته ادبیات به صنایع ادبی نهفته در گفت‌وگوها توجه دارند و اما هنرمندان حوزه موسیقی برای شنیدن و شناخت دستگاه‌های ایرانی پا به مجلس تعزیه می‌گذارند؛ چراکه ناب‌ترین موسیقی‌های ایرانی در تعزیه اجرا می‌شود. گوشه‌های موسیقایی که در جاهای دیگر کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود. اما متاسفانه با وجود اهمیت تمام این ابعاد، این هنر همچنان مورد بی‌مهری قرار گرفته است و آن طور که شاید و باید روی آن کار نشده و نمی‌شود.»
بی‌توجهی به جزییات تاریخی و مذهبی توهین به شخصیت بزرگان دین و شعور مخاطبان است
او توضیح می‌دهد: «در سال‌های اخیر انجمن تعزیه ایرانیان تشکیل شده است و قرار بود دانشکده‌ای هم برای آموزش این هنر تاسیس شود که متاسفانه تلاش‌ها در این زمینه بی‌نتیجه ماند. در حالی‌که تاسیس یک دانشکده و پژوهشکده در این زمینه می‌تواند تعزیه را از برخی خرافات، مشکلات و ارجاعات بی‌پایه و اساس که استناد تاریخی یا فقهی ندارند؛ پیراسته کند. متاسفانه ما گاهی در تعزیه شاهد اجراهای ضعیف، استفاده از لباس و آکسسوارهای نامرتبط به برهه زمانی رویداد و مواردی این چنین هستیم. این موارد تنها بخش‌هایی است که به هویت تعزیه ضربه می‌زند. هرچه شخصیت محوری تعزیه اهمیت بیشتری داشته باشد؛ خرافات وارد شده درباره او نیز بیشتر می‌شود. به همین دلیل باید در نظر داشت که بی‌توجهی به جزییات تاریخی و مذهبی توهین به شخصیت بزرگان دین و به شعور مخاطبان است و بیشتر باعث فاصله‌گیری تماشاگران از این هنر می‌شود. به طور مثال ما در برخی از تعزیه‌ها شاهد نزول جبرئیل به ائمه هستیم درحالی‌که همه می‌دانیم که فرشته وحی تنها بر پیامبران نازل می‌شد. درست است که نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم همه تعزیه‌خوانان از این موارد فقهی، دینی یا تاریخی مطلع باشند اما با تاسیس دانشکده یا پژوهشکده‌ای برای این هنر و آموزش صحیح آن را از آسیب‌های این‌چنینی محفوظ کنیم.»
تعزیه نیازمند کارشناسان تاریخی و دینی است
کیارستمی با بیان اینکه تعزیه حافظ ادبیات کهن، موسیقی و سرآمد نمایش‌های آیینی سنتی ماست، می‌گوید: «همان‌طور که برای ساخت سریال‌های تاریخی از مشاوره کارشناسان تاریخی و دینی استفاده می‌شود برای اجرای تعزیه هم نیاز به یک کارشناس برای رفع معایب و مشکلات فقهی و تاریخی وجود دارد. شاید به دلیل همین معایب است که تلویزیون نمی‌تواند مجالس تعزیه را به صورت کامل پوشش دهد و قطعا توجه به رفع معایب می‌تواند کمک کند که تعزیه خیلی راحت وارد قاب تلویزیون شود و مخاطبان بیشتری را همراه کند.»
گفت‌وگو: نگار امیری