یادداشتی برای برگزاری جشنواره تئاتر محلات کرمان
تئاتر آینده نوجوانان را می‌سازد
مریم امانی*؛ نخستین جشنواره تئاتر بچه‌های مسجد و محله‌های شهر کرمان با مشارکت حوزه هنری و سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری کرمان از 19 تا 21 آذر در مجموعه تئاتر شهر کرمان در حال برگزاری است. برپایی این رویداد بهانه‌ای شد برای پرداختن به تئاتر کودک و نوجوان و ضرورت‌هایش و نیز ویژگی مهم تبدیل مساجد سراسر کشور به پایگاه‌های فرهنگی-هنری و انسان‌ساز که با کمی تدبیر و حمایت می‌تواند زمینه‌ساز یک نهضت بزرگ فرهنگی پررونق، ریشه‌دار و توسعه‌محور باشد.
جایی از قول آگوستو بوآل خواندم که تئاتر یک آینه است، یک تصویر واقعی از جامعه؛ از این‌رو تئاتر نوجوانان به‌عنوان یک تصویر قوی از رؤیاها، خواست‌ها و آرزوهای نسل بعدی عمل می‌کند. در این خصوص شخصاً بر این باورم که این گونه از تئاتر نه کوچک و ساده‌شده تئاتر بزرگ‌سالان است و نه صرفاً ابزاری برای آموزش، بلکه به شکل مستقل یک فرآیند هنری است، گونه‌ای نمایشی است که نیاز دارد مخاطبش را بشناسد و شیوه‌های خودش را برای تعامل با او بیابد.
این شکل نگاه به تئاتر کودک و نوجوان پدیده‌ای کاملاً جدید است. تا پیش از قرن نوزدهم کودکان تنها می‌توانستند در تئاتر بزرگ‌سالان چه به‌عنوان بازیگر و چه مخاطب شرکت کنند؛ اما با وجود چنین دیدگاهی باز هم ازآنجاکه اساساً نمایش‌های حرفه‌ای کودکان و نوجوانان توسط بزرگ‌سالان تهیه و اجرا می‌شود، این نمایش‌ها اغلب ابزاری تعلیمی برای آموزش اصول و قواعد شهروندی، کمک به رشد اعتمادبه‌نفس و جامعه‌پذیر ساختن مخاطبان کم‌سن‌وسال‌شان شده‌اند.
پارسونز با مطرح کردن مفهوم آموزش غیرتعلیمی سعی کرد این گونه هنری را از ابزاری صرفاً تربیتی، به هنری که جنبه‌های آموزنده دارد، بدل کند. او این تجربه تئاتری را شامل این موارد می‌دانست: لزوم توجه به عناصر هنری و زیباشناختی، لزوم ارتباط با ابعاد فرهنگی، لزوم درک ابعاد روانشناختی، لزوم درک ابعاد آموزشی.
اما بحث در مورد چه باید باشد؟ تئاتر کودک و نوجوان مثل بحث در مورد کلیت هنر که باید مقید به کارکرد و آموزش باشد یا نه؛ قابل بحث است. تنها چیزی که می‌توانیم بر سر آن توافق کنیم آن است که این گونه هنری بیشتر به علت شرایط ذهنی و سنی مخاطبانش، آثار قابل مشاهده‌ای برای نوجوانان دارد. آثاری دارای کارکردهایی چون تقویت مهارت‌های ارتباطی، توسعه خلاقیت و قوه تفکر انتقادی، رشد توان همدردی و درگیر ساختن نوجوانان در موضوعات اجتماعی.
این کارکردها و آثار، می‌تواند نوجوان را به‌سوی توسعه شخصیت، فراگیری مهارت‌های اجتماعی و فهم بهتر از جهان هدایت کند؛ اما در مورد شکل‌گیری گروه‌های تئاتر نوجوانان در مساجد و کشاندن این هنر به محلات، علاوه بر کارکردهای عمومی‌ای که بر آن متصوریم به‌عنوان یک زیرساخت فرهنگی-محلی، فضاهای هنری‌ای برای نوجوانان فراهم می‌سازد که تأثیرات بسیاری در آموزش فرهنگ و اخلاق ایفا می‌کنند.
از سوی دیگر هویت فرهنگی محلات را سروشکل می‌دهد که خود بخشی از هویت شهری و ملی هر قومی است. این درگیری با فرهنگ در محلات احساس وابستگی به جامعه را افزایش می‌دهد و اخلاق مبتنی بر همدلی و احترام به یکدیگر را ترویج می‌کند.
کارکرد دیگر ایجاد گروه‌های تئاتر در محلات، تربیت مخاطب تئاتر است. مخاطبانی که صرفاً نوجوان نیستند و این‌گونه فرهنگ و هنر را چون رگبرگ‌های ریز یک گیاه، خانه به خانه توسعه می‌دهند. هزینه کمتر این‌گونه تولیدات هنری و در دسترس بودن آن برای اهالی محله، آشنایی اقشار بیشتری از جامعه با هنر را تسهیل می‌کند و بدین سان تئاتر را از هنر صرفا ویژه فرهیختگان، به هنر ملت و توده مردم تبدیل می‌کند.
بیایید به گفته بوآل برگردیم و نتیجه تمامی این کارکردها را در ساخت جامعه فردا، در ساخت ایران 1420 پیش چشم آوریم. نوجوانانی که امروز در تئاتر محلات ساخته می‌شوند و پرورش می‌یابند (چه به‌عنوان دست‌اندرکار و چه در نقش مخاطب) کسانی هستند که فردای ما را می‌سازند. ما انتظار چه شکل جامعه‌ای را داریم؟ تئاتر به ما کمک می‌کند تا آینده خود را بسازیم، نه اینکه منتظر آمدنش باشیم. ماحصل تلاش قابل تقدیر برگزارکنندگان این جشنواره، نوید ایرانی بهتر است.
منابع: کتاب تئاتر و کودکی، چشم‌اندازی بر مباحث نظری پیرامون تئاتر کودک و نوجوان، انتشارات نمایش، سیدحسین فدایی حسین.
*نویسنده و منتقد
