گفت‌وگو با نقال و پرده‌خوان مذهبی
محمدرضا معجونی: مواظب باشیم به بزرگان دین دروغ نبندیم
محمدرضا معجونی: نقالی و منقبتخوانی ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانیان دارد 2
محمدرضا معجونی: هنرمند باید بر مدار حقیقت پیش برود 3
محمدرضا معجونی، با اشاره به اینکه هنرمند پرده‌خوان و نقال باید در مدار حقیقت پیش برود، تاکید کرد نباید به راست و دروغ آن‌چه از گذشته به ما رسیده است بی‌تفاوت باشیم و صرفا برای اجرای یک برنامه از هر روایت و حرف نادرستی استفاده کنیم.
به گزارش ایران‌تئاتر، پرده‌خوانی یا به عبارت دیگر صورت‌خوانی را می‌توان هنر تکامل یافته نقالی دانست. در این هنر، تصویر به کمک داستان می‌آید تا تاثیرگذاری و اثربخشی آن را دوچندان کند؛ هنری که در سه بخش بزمی، رزمی و مذهبی مورد توجه قرار گرفته است.
بخش مذهبی این هنر در طول تاریخ، با پردههای عاشورایی و ذکر مصائب امام حسین (ع) و وقایع کربلا آغاز شد و جای خود را در میان مخاطبان باز کرد. با گذشت زمان، تصویرگران، پردههای دیگری چون پردههای نبوی، علوی و رضوی را نیز با توجه به زندگی پیامبر اکرم، زندگی و کرامات مولای متقیان علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) و حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) تصویر کردند و نقالان و پرده‌خوانان به فراخور مناسبت‌ها از آنها بهره بردند.
پردههای علوی، مجالسی از تولد تا شهادت حضرت امیرالمومنین را شامل می‌شود که پرده‌خوانان در شب‌های نوزدهم و بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان برابر با شب ضربت خوردن و شهادت امام اول شیعیان با کمک آن به اجرای برنامه می‌پردازند.
هنرمند باید در مدار «حقیقت» حرکت کند
به مناسبت ایام سوگواری ماه رمضان، سراغ محمدرضا معجونی، پرده‌خوان و نقال باسابقه کشورمان رفتیم و از او درباره پردههای علوی پرسیدیم. او در این‌باره گفت: «علی‌بن ابی‌طالب (ع)، مجموع خصائل نیک است و از جهات مختلفی چون شجاعت، قضاوت، فراست، امامت، امانت‌داری، تربیت فرزند، ارتباط با همسر و همچنین کرامت می‌توان زندگی او را بررسی کرد.»
او ادامه داد: «بعد از حاکمیت امپراتوری عثمانی بر سرزمین‌های مسلمانان که با دوره صفویه هم‌زمان بود، صفویه برای معرفی یک الگو و اسطوره به شیعیان، ابعاد جدیدی از شخصیت حضرت امیر را مورد توجه قرار داد و متاسفانه در این مسیر سره با ناسره به هم آمیخته شد.»
این هنرمند افزود: «متاسفانه این روند در حال حاضر هم ادامه دارد. خیلی از نقل‌ها و داستان‌هایی که درباره امیرالمومنین بیان می‌شود با عقل و حکمت مطابقت ندارد و گاهی گمان می‌کنی برخی افراد با قصد و غرض برای زیر سوال بردن شخصیت حضرت امیرالمومنین چنین روایت‌هایی را در طول تاریخ بیان کرده‌اند و باعث تاسف است که این روایت‌ها توسط بعضی نقالان ذکر می‌شود.»
معجونی با بیان اینکه همیشه نقل روایات مستند را وظیفه خود می‌داند، گفت: «هنرمند باید در مدار حقیقت پیش برود. باید توجه داشت، ما با مخاطب عصر اینترنت، سرعت و تکنولوژی در ارتباط هستیم و برخی گفته‌ها بیشتر از آنکه بر درجه و مرتبه والای ائمه بیفزاید، چیزی از آنها کم می‌کند.»
مطالعه و پژوهش، کلید گم شده هنر پرده‌خوانی است
او برای پرهیز از بیراهه رفتن در پرده‌خوانی پیشنهاد داد: «کلید گمشده هنر پرده‌خوانی و نقالی امروز، تحقیق و مطالعه است. هنرمندی که مطالعه نداشته باشد و اطلاعاتش بر پایه پژوهش شکل نگیرد، اگر کار نکند بسیار ارزشمندتر است. ممکن است برخی از کرامات براساس معجزه توسط پیامبر اسلام و ائمه اطهار انجام شده باشد ولی اینکه ما هر مطلب دور از ذهن و خارج از منطقی را به آنها نسبت دهیم، کار اشتباهی است.»
این پرده‌خوان افزود: «اولیاء‌الله در دوران زندگی‌شان راه و روشی فکری را پایه‌گذاری کردند که وجه تمایز آنها با دیگر انسان‌هاست. کار برجسته حسن‌بن‌علی (ع) انتخاب صلح در لحظه مناسب با معاویه بود وگرنه او ترس از جنگ نداشت و این را بارها در دیگر جنگ‌ها و همراهی با پدر و برادرش نشان داده بود. فراست یک فرمانده زمانی است که جان سربازانش را به موقع نجات دهد. حسین‌بن‌علی (ع) نیز در زمانی که لازم بود، پرچم قیام علیه ظلم و عدالت‌خواهی را برافراشت. در واقع هریک با توجه به شرایط زمان به کاری که باید انجام می‌شد، دست زدند و نباید اصل ماجرا و خواسته آنها در میان داستان‌های سخیف و بی‌ارزش گم شود.»
او با اشاره به تعهد هر هنرمند که در عرصه مذهبی کار می‌کند گفت: «نقال و پرده‌خوان نباید به راست و دروغ نقل‌ها بی‌تفاوت باشد و صرفا برای اجرای یک برنامه از هر روایت و حرفی استفاده کند. او باید براساس سند و مطالعه روایت‌گری کند. اما متاسفانه در بیشتر موارد نقالان ما همچنان از نقل سینه به سینه بهره می‌برند و این عدم آگاهی و مطالعه ضربه بزرگی به نقالی و هنر پرده‌خوانی زده است. البته که مطالعه و آگاهی مخاطب نیز در این مسیر بسیار تاثیرگذار است.»
این هنرمند در ادامه توضیح داد: «اگر من واقعا نقال هستم و به عشق فرهنگ، هنر و شخصیت‌های تاریخی و مذهبی این سرزمین فعالیت می‌کنم، باید با مطالعه باعث سرافرازی ایران باشم و به جایگاه شخصیت‌هایی که از آنها به نقل روایت می‌پردازم، توجه داشته باشم.»
آسیب‌های وارده به هنر نقالی و پرده خوانی
معجونی با گلایه از بی‌توجهی به هنر نقالی و پرده‌خوانی گفت: «این هنر فتح بسم‌الله داشته است. نصب پرده نقالی، شروع فعالیت نقال، گفتن حدیث و آیه و پندیات در میانه کار، پرداخت تک تک شخصیت‌های مجالس ازجمله کارهای نقال بوده است که متاسفانه در مدت زمان اندک اجراهای حال حاضر امکان‌پذیر نیست و نقالی را به هنری دکوری تبدیل کرده است.»
او افزود: «اکنون در برخی محافل برای معرفی نقال و هنر نقالی از واژه‌های نقاله‌خوان و نقاله‌خوانی استفاده می‌کنند؛ واژه‌هایی غلط که مشخص نیست از کجا وارد فرهنگ ما شده است و هیچکس از خود نمی‌پرسد «نقاله چیست که نقاله‌خوان هم داشته باشد». این موارد شاید در چشم برخی از افراد بی‌اهمیت بیاید اما تداوم و استمرار آن ضربه به فرهنگ و هنر دیرینه نقالی و پرده‌خوانی به شمار می‌آید.»
معجونی که شب‌های قدر ماه رمضان امسال، در برنامه‌ای که توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تدارک دیده، مشغول هنرنمایی است، گفت: «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هر سال به مناسبت‌های گوناگون و برنامه‌های متنوع میزبان مخاطبان است و اکنون نیز به توجه به ایام شهادت امیرالمومنین از روز جمعه دهم تا سه‌شنبه چهاردهم فروردین به مدت پنج شب به برگزاری برنامه پرده‌خوانی، نقالی و مناجات‌خوانی اقدام کرده است. من نیز طی دو شب با پرده‌خوانی جنگ خندق میزبان حاضران خواهم بود.»
این پرده‌خوان در پاسخ به چرایی عدم انتخاب نقل مجلس شهادت امام اول شیعیان در این شب‌ها گفت: «پرده‌خوانی مجلس شهادت امیراالمومنین به واسطه تکرار و آشنایی مخاطبان با جزئیات آن بسیار سهل و ممتنع است. به همین دلیل ترجیح دادم در ایام شهادت اولین امام شیعیان، از زاویه‌ای دیگر به شخصیت و صفات او اشاره داشته باشم. پرده‌خوانی جنگ خندق به گوشه‌هایی از شخصیت این ابرمرد تاریخ اسلام می‌پردازد که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته و گریز از تکرار نیز دیگر ویژگی است که در هنر پرده‌خوانی و نقالی باید به آن توجه داشت.»
گفت‌وگو: نگار امیری
