روایتی از روش‌های نوین کارگردانی با استفاده از علم نشانه‌شناسی
حامد قریب: کتاب «کارگردانی تئاتر پست مدرن: آفرینش معنا در نمایش» نوشته جان ویتمور با ترجمه صمد چینی‌فروشان، یکی از مهمترین منابع برای کسب اطلاعات در زمینه تئاتر پست مدرن بوده که به بررسی مفاهیم و تکنیک‌های کارگردانی این مدل از تئاتر می‌پردازد. این کتاب که در سال ۸۹ توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده، به تحلیل چالش‌ها و ویژگی‌های خاص تئاتر پست مدرن و نحوه ایجاد معنا در این نوع نمایش‌ها پرداخته است.
جان ویتمور، نویسنده، کارگردان و نظریه‌پرداز معاصر آمریکایی است که بیش از هرچیز به خاطر نگاه انتقادی به تئاتر معاصر و تاثیرش در تئاتر پست مدرن شناخته می‌شود. کتاب «کارگردانی تئاتر پست مدرن: آفرینش معنا در نمایش» یکی از مهمترین آثار اوست که با نگاهی عمیق به جنبه‌های فلسفی، فرهنگی و اجتماعی تئاتر و بررسی جنبه‌های مختلف تئاتر پست مدرن و چالش‌های آن، تلاش می‌کند تا خوانندگان از جمله کارگردان‌های جوان را با رویکردهای نوین کارگردانی آشنا کند. البته باتوجه به گذشت ۱۴ سال از اولین چاپ این کتاب در سال ۸۹، قطعا تاکنون نظریه‌های نوین دیگری در تئاتر امروز جهان مورد توجه قرار گرفته است اما خواندن این کتاب نیز شما را با بخشی از نظریه‌های مهم تئاتر پست مدرن آشنا می‌کند.
ویتمور که خودش را شیفته و مجذوب تئوری‌ها و کارکرد آنها در حل مسائل عملی معرفی می‌کند، در این کتاب بیش از هرچیز روی این موضوع تمرکز کرده که چطور می‌توان از تئوری‌ها برای حل مسائل عملی در کارگردانی نمایش استفاده کرد. ویتمور نظریه‌ای را مورد بحث قرار داده و تلاش کرده تا به آن پاسخ قطعی بدهد؛ او می‌پرسد که تولید کنندگان محصولات تئاتری، چه بهره‌ای از نشانه‌شناسی می‌برند؟ یا به عبارت دیگر نشانه‌شناسی، چه امکاناتی را برای درک بهتر ارتباط تئاتری در اختیار کارگردان نمایش قرار می‌دهد؟ او در روند کلی این کتاب تلاش کرده تا اثبات کند، کارگردانی تئاتر پست مدرن، پیوند زدن تئوری به عمل است.
ویتمور بحث خود در این کتاب را با این عبارت که «کارگردان علم نشانه‌شناسی را به خدمت می‌گیرد» آغاز کرده و با تاکید بر اهمیت خلاقیت و نوآوری در فرآیند کارگردانی، نمونه‌های مختلف از آثار پست مدرن را بررسی و به چگونگی شکل‌گیری معنا در این نوع نمایش‌ها اشاره کرده و نشان می‌دهد که چگونه کارگردانان می‌توانند از عناصر مختلف فرهنگی و اجتماعی بهره ببرند تا تجربه‌ای منحصر به فرد برای تماشاگران خلق کنند.
در این اثر، ویتمور با نام بردن از عناوینی چون«چندگانگی معنا»، «عدم قطعیت»، «تکنیک‌های نوین»، «فرایند خلاقیت»، این موارد را سرفصل‌هایی در ویژگی‌های خاص تئاتر پست مدرن معرفی می‌کند. به عنوان مثال ویتمور بر این باور است که در تئاتر پست مدرن، معنا نه تنها از متن بلکه از تعاملات و تجربیات فردی تماشاگران نیز شکل می‌گیرد. همچنین او به اهمیت عدم قطعیت در روایت و شخصیت‌ها اشاره کرده و نشان می‌دهد که این ویژگی تا چه اندازه می‌تواند باعث ایجاد فضایی پویا و جذاب برای تماشاگران شود.
از نکات مثبت این کتاب، ترجمه صمد چینی‌فروشان است که نه تنها متن اصلی را به خوبی منتقل کرده، بلکه با توضیحات و یادداشت‌های اضافی، فهم عمیق‌تری از مفاهیم پیچیده تئاتر پست مدرن ارائه می‌دهد.
البته پیچیدگی برخی مفاهیم و تاکید بیش از اندازه نویسنده روی نظریه‌ها، از جمله مواردی است که شاید باعث سردرگمی بخشی از کارگردان‌هایی شود که بیشتر روی جنبه‌های عملی تمرکز دارند.
در نهایت باید گفت این کتاب، اثری جامع است که به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های موجود در تئاتر معاصر می‌پردازد و خوانندگان را به تفکر درباره معنای نمایش و نقش کارگردان در خلق آن دعوت می‌کند. «کارگردانی تئاتر پست مدرن: آفرینش معنا در نمایش» می‌تواند به عنوان یک منبع ارزشمند برای دانشجویان تئاتر، کارگردانان و علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی محسوب شود و الهام‌بخش نسل جدیدی از هنرمندان باشد.
کتاب «کارگردانی تئاتر پست مدرن: آفرینش معنا در نمایش» نوشته جان ویتمور با ترجمه صمد چینی‌فروشان توسط انتشارات نمایش در ۳۳۴ صفحه به چاپ رسیده و در دسترس علاقه‌مندان است.
